Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 95

[p. 487]

Poëzie-kroniek
Jonge poëzie in Nederland
door Jos de Haes

Reeks De Windroos, V.M. Holland, Amsterdam: 1. W.J. van der Molen, Sous-terrain. 2. Guillaume van der Graft, Mythologisch. 3. Nico Verhoeven, Gij Zijt. 4. J. Meulenbelt, Plattegrond.
Michel van der Plas, Going my Way, A.A.M. Stols, 's Gravenhage. Als ik koning was, Foreholte, Voorhout.
Willem Enzinck, Einde November, Mariënhoffers, Maarsseveen.

In Vlaanderen verschijnen de meeste publicaties van jongeren om ‘leemten’ te vullen. Daarom vergelijkt Herman Teirlinck de Vlaamse literatuur met een grote kaas vol gaten. In Nederland zitten de jongere dichters in een ‘impasse’. Wat betekent, dat publiek en uitgever meer voelen voor een best-seller dan voor een verzenbundel en dat het, meer bepaald, voor jongeren niet zo gemakkelijk is gepubliceerd te worden. Deze stand van zaken stimuleerde Ad den Besten, die onlangs goede gedichten verzamelde onder de titel ‘Verleden Tijd’, tot het uitgeven van een selecte reeks verzenbundels in het teken van De Windroos. Zoals hij in zijn Ter Verantwoording aanstipt hoopt de leider van de reeks te hebben bereikt ‘dat er althans voor de meest representatieven onder onze jongeren, ongeacht hun poëtische richting en levensbeschouwing, weer een forum zal zijn’. Alleszins heeft De Windroos tot nog toe keurig uitgegeven bundeltjes op de markt gebracht met telkens een veertigtal gedichten en op de omslag een korte biographische schets en critische quotatie van de auteur. Overigens hebben deze boekjes ons weinig genoegen verschaft. Van der Molen, Verhoeven en Van der Graft verstaan de kunst om met omhaal van woorden en met harteloze regelmaat verzen en zinnen te construeren die kant noch wal raken en schromelijk vervelen. Vooralsnog bedoelen zij veel meer dan zij uitdrukken en blijkt uit hun zwaarwichtigheid dat ook het bedoelde veel meer betekenis heeft voor hen zelf dan voor de lezer. De nonsensicale wendingen en buitelingen wijzen er op dat hun existentialistische ideeënkronkels en surrealistische waagstukken alleen maar echo's en copieën zijn.

Poogt men in het rommelig Sous-terrain van Van der Molen (geb. 1923)

[p. 488]

iets of wat klaar te zien dan kan men, met veel kans op hinein-interpretatie, een glimp opvangen van een bepaald levensgevoel. Hij ervaart het leven in de donkere kern der dingen, van waaruit het naar de oppervlakte stoot en naar expansie streeft:

Ik ben helderziende, in de dingen
stoot ik eeuwig aan de binnenkant,
van waaruit doorleefde sidderingen
langs mijn lichaam worden voortgeplant.

De expansie van dit opbouwende leven wordt echter door een harde, ondoordringbare oppervlakte gestuit. Zo begrijpt men zeer bedenkelijke uitdrukkingen als ‘de zware stenen van mijn wezen’ e.a...

Hoezeer wij bij een dichter de metaphysische instelling op zijn stof waarderen en haar zelfs als een voorwaarde tot grootheid beschouwen, toch komt het in de poëzie in laatste instantie op expressie aan. Daar schiet Van der Molen deerlijk tekort. Hij haspelt de woorden door elkaar zonder enige eerbied voor hun betekenis, gevoels- of klankwaarde. Best mogelijk beperkt Van der Molen zijn geestelijke activiteit voorlopig tot het verzamelen van elementen voor een bepaalde en hopelijk persoonlijke visie op het zijnde. Wij wensen hem daarom veel, veel klaarheid en, als dichter, een soliede taal. Wie immers kan er wijs worden uit een strophe als deze:

De spieren boog staat zonder zin
op bruggenhoofden van gehoor;
wij drijven onder het bloed door
tegen de bovenstromen in
en komen nooit het leven voor,
maar blijven altijd een begin.

Dezelfde chaotische verwarring in denken en schrijven kenmerkt de verzen van Nico Verhoeven (geb. 1925). Ook hij maakt een circusvertoning van elk gedicht, zet onmogelijke adjectieven naast even onmogelijke substantieven, vermeit zich in een gewild irrationalisme en schijnt niet te vermoeden dat deze piraterie van de geest op het gedicht een even ontbindende inwerking heeft als de meest impressionistische klankcultus. Na de lectuur van Gij Zijt weet men alleen dat Nico Verhoeven een respectabel aantal woorden kent.

Ook Guillaume van der Graft (geb. 1920) wil ons appelen voor citroenen verkopen. Maar het is sympathieker dat hij het minder pedant doet. Hij verdient zelfs een woord van dank voor hier en daar een verstaanbare, hoewel dan banale regel. Men vraagt zich ten slotte af waar deze algemene verdwazing vandaan komt. Slecht verteerd existentialisme? Potsierlijke arrogantie? Gebrek aan philosophische onderlegdheid? Het zal dat alles tegelijk zijn. Deze dichters vergeten dat de poëzie, als scherpste uitdrukking van het mysterie, een vorm van kennis is, zij het ook de meest intuïtieve. En kennen is orde scheppen, bezit nemen van de dingen volgens een orde die voor ons

[p. 489]

geen andere kan zijn dan de menselijke. Heeft de geschiedenis bewezen dat er een monster in de mens leeft, hebben wanhoop en angst en onbeheersbare krachten het geweten en het vertrouwen geschokt, toch maken alle monsters, ontredderingen en existentiële angsten het niet ongedaan dat elke existentie, en meteen elke waarde, bepaald wordt door de ordescheppers in de chaos: God en, door God, de mens. Zij zijn ook de maatstaven van scheppende arbeid en de mens die verkiest zichzelf als een dommekracht te ervaren verloochent de reden van zijn bestaan.

De vierde in de wieling van De Windroos heet J. Meulenbelt. Zijn poëzie is in haar beperktheid aanvaardbaar. Hij wijst van te voren alle aanspraak op grootheid af, zonder zich daarom gelukkig te prijzen, berustend in een goedige en ietwat slappe ironie. Meulenbelt heeft oog voor het detail, zijn zegging is zakelijk, benadert weleens de trant van Van Hattum. Ook overschreeuwt hij zich nooit, integendeel het is spijtig dat hij zo vaak uit de toon valt met banale en triviale notities, in het meest kleurloze proza dat men zich indenken kan. Waar hij zijn mogelijkheden respecteert, in het klein tafereel b.v., is hij te genieten. Zo in het gedicht Park:

Af en toe, met zijn fiets aan de hand,
komt een agent kijken naar de orde.
Er is niets aan de hand.
Logisch want overal staan borden.
En waar de babies met hun moeders rijden
Staan duidelijke hekjes langs de kant
Loslopende honden zelfs doen hier niets
dan lopen en dat zegt wel iets
over de rust, over het gewijde
van al die heesters, beesten, moeders bij elkaar.
De babies ruiken er vanavond naar.

Aan de antipode van de troebele Windroos-dichters staat de zeer jonge Michel van der Plas, algemeen gerekend onder de beloftevolle, ‘officiële’ jongeren in Nederland. Hij behoort tot de tedere naturen die zich al schrijvend gelukkig maken, versificeert dat het een lust is op de wijze van Aafjes en Buning, schenkt rozenwater gulp na gulp, doet het echter niet als uitzuiveraar van een bloediger werkelijkheid maar als engelachtige jongeling, kuis, klaar en innig. Men ervaart met aandoening hoe vast hij zijn zekerheden bezit, hoe helder zijn waarheid is, een waarheid van morele aard. Het is daarbij zijn grootste verdienste dat hij niet vals zingt, maar uitgaat van een werkelijkheid: liefde voor moeder, liefde voor het meisje - niet de ‘vrouw’ der hooggestemden, maar wel bepaald de verloofde, de toekomstige moeder van zijn kinderen. Te noteren valt hier het verlangen naar het vaderschap dat nog niet zo dikwijls een jeugdig dichter verzen ingaf:

[p. 490]

 

Moet men niet oud zijn, levend van zijn wijsheid,

 

moet men de open bedelhand der jeugd niet

 

hebben gesloten, bruusk misschien, vol weerzin,

 

misschien gelaten,

 

 

 

om de zo grootse rijkdom te verdienen

 

dat men een zoon mag heffen in zijn handen:

 

hoog, als de droom die eeuwig bleef toen bijna

 

elke droom dood was?

Deze éne volzin in verzen bewijst de vaardigheid van de jonge man, zijn gemakkelijk debiet, zijn soepele ademhaling. De Strophen behoren ook tot de meest robuste die hij in Going my way geschreven heeft. Want dit zijn de gevaren voor Michel van der Plas: hij is zo loslippig en week dat de vorm van zijn gedichten teloorgaat, hij is soms zo braaf, knus en huiselijk dat hij als een meisje spreekt. Dat is ook het geval in zijn royaal uitgegeven bundel Als ik koning was, waarin meestal langere gedichten samengebracht werden, o.a. de lieve ballade Fier Margrieteken, die in dit tijdschrift verscheen en vooral naar het einde toe een diepere klank heeft. Michel van der Plas beschikt over een talent, maar het moet nog duchtig aanrijpen.

Willem Enzinck ten slotte behoort niet meer tot de jongsten. Van zijn hand verscheen een studie Limburgse beeldende Kunstenaars, een verzameling moederpoëzie onder de titel Een lied voor Moeder en de verzenbundel Einde November. Hij is op stuk van poëzie zeker geen revelatie maar bewijst in staat te zijn een gedicht ineen te steken als melancholische gelatenheid hem inspireert. Minder begrijpelijk is zijn gemis aan evenwicht. Naast enkele goede, volgehouden gedichten staan er een aantal die op ontstellende wijze de bundel ontsieren door hun valse en onmogelijke beeldspraak. Men heeft de indruk dat de dichter niet eens de moeite heeft genomen zijn producten zelfcritisch te toetsen. De smakeloosheid wordt vooral uitdagend in erotisch getinte passages. Tot zijn beste behoort ‘Een kleine droefenis’, een panoramatische schets van het leven, ook in de Warande verschenen. Ziehier de slotverzen:

Mijn God hoe zal na dit ons leven zijn?
Is het een zacht vervloeien of een zachte pijn?
Ons laatste afscheid dat uw aanvang is.
Maar waar zal dan de liefste zijn?
O bitter uur, waarvan het wonder is:
Na zoveel droefheid toch weer droefenis.