Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 95

[p. 75]

Julien Kuypers
Over kulturele samenwerking

Wat al pogingen tot internationale samenwerking kennen wij tegenwoordig! Geen dagblad kunnen wij nog openslaan, geen radio-nieuwsbericht opvangen, of er is sprake van de UNO, de UNESCO, het Atlantisch Pact, het Marshall-plan, de Verenigde Staten van Europa met Straatsburg als hoofdstad en onze grote landgenoot P.-H. Spaak als eerste President, - om over bescheidener pogingen te zwijgen als de werkzaamheden van de Technische commissies belast met de uitvoering van de bilaterale kulturele overeenkomsten, de Benelux-akkoorden of het Pact der Vijf Mogendheden van Brussel.

Kulturele samenwerking heeft natuurlijk in alle tijden en tussen sommige landen altijd bestaan, maar zij is onder de bondgenoten in volle oorlogsperiode systematisch onderzocht en voorbereid te Londen. Welke kritiek men over heeft voor de uitgeweken regeringen die in de Britse hoofdstad verbleven hebben, hun deel van lof verdienen zij toch ook.

Op het gebied dat ons bezighoudt is ons een brochure bekend, in het Engels en in het Frans, getiteld: Conférence des Ministres alliés de l'Éducation. Rapport de la Commission nommée pour l'étude de conventions concernant l'organisation de la coopération intellectuelle entre les gouvernements britannique et alliés. Zij is verschenen bij His Majesty's Stationery office. Er wordt in onderzocht welke tweeledige culturele overeenkomsten er, voor de tweede wereldoorlog, reeds tussen enkele landen bestonden en een nieuw, ruimer en meer omvattend model van overeenkomst wordt er in aangeprezen.

Naar dit model heeft België, zoals bekend, sinds de bevrijding een hele serie akkoorden gewijzigd of nieuw gesloten: met Nederland, Frankrijk, Groot-Brittanje, Luxemburg, Noorwegen, Tsjechoslowakije, Italië. Hoogst waarschijnlijk volgen straks nog andere landen, waarmee de onderhandelingen goed opschieten: de Unie van Zuid-Afrika, Egypte, Indië, Syrië en zo meer. De namen van de heren Spaak en Hoste te Londen - denk aan de grondlegging van het Benelux- en van het spellingsakkoord! - alsmede in een volgende periode die van ministers Buisseret en Huysmans, zullen aan het tot stand komen van deze eerste, goed werkende bilaterale overeenkomsten verbonden blijven.

Maar te Londen hebben de geallieerde ministers tegelijkertijd gelaboreerd

[p. 76]

aan een plan van veel groter omvang en betekenis, namelijk de oprichting van de universele kultuurorganisatie bij uitnemendheid, naar de Engelse beginletters de U.N.E.S.C.O. genaamd. De voorbereidende arbeid heeft, na de bevrijding, nog een paar jaren in beslag genomen. Pas in November 1946 werd ze definitief opgericht, te Parijs. Sinds werkt zij ijverig en met wisselend succes aan de vele taken die haar programma van universele kultuurbevordering en -verspreiding omvat. Onder bevoegde leiding gaat zij kordaat nieuwe wegen op.

Wellicht duizelt het U een heel klein beetje, van al die kulturele akkoorden en organisaties en vraagt U zich af hoe dat alles in en door mekaar loopt, hoe ze zich tot elkaar verhouden, of de ene de andere niet stoort.

Wel, de bilaterale overeenkomsten zijn van den beginne af opgevat geworden als een bekrachtiging van de intiemere betrekkingen tussen buurstaten, of tussen landen die met elkaar bepaalde affiniteiten hebben. Dat is immers een normale, gezonde toestand die geheel aan de werkelijkheid beantwoordt. Daarnaast, en helemaal in dezelfde geest, hebben we de regionale groepering van het Pakt van Brussel dat vijf landen nauw bedoelt te verbinden op sociaal, economisch, kultureel en militair gebied. Dit Pakt van Brussel is, op zijn beurt, al enigszins voorbijgestreefd. Onze wereld leeft immers bijzonder snel: een federatief West-Europa is dit jaar in een eerste stadium van verwezenlijking getreden. Terwijl op zuiver kultureel gebied, dus buiten alle politieke bekommeringen om, de UNESCO een overkoepeling wil zijn van de betrekkingen tussen alle staten en volken van de hele wereld en het universele kultuurbezit ter beschikking van allen wil stellen. Jammer genoeg ontbreekt de U.R.S.S. tot hiertoe aan de lijst van haar 46 leden.

In zekere mate vullen al deze activiteiten elkander aan: die van de bilaterale overeenkomsten, het Vijflandenpakt van Brussel, en vergeten wij daarbij het eerste College van Europa niet, onlangs te Brugge gehouden, dat de opleiding van deskundigen in Europese aangelegenheden beoogt en het aankweken van een ruim Europees bewustzijn. Deze activiteiten lopen parallel en worden geleidelijk gecoördineerd: door geregelde, onderlinge uitwisseling van verslagen en inlichtingen, maar wellicht nog het best door de aanwezigheid, in verschillende commissies en lichamen, van enkele, zelfde specialisten.

Overal wordt gewerkt naar de geest van de UNESCO. Want wij moeten er (geleidelijk, maar toch zo vlug mogelijk!) aan wennen niet alleen Europees-internationaal maar werkelijk universeel bewust te worden. Als wereldburgers moeten wij leren denken, voelen en handelen. Ons publiek en onze jeugd in het bijzonder moet in een geest van verdraagzaamheid, van eerbied voor andermans levensopvatting en persoonlijkheid, tot dit wereldburgerschap opgeleid worden.

Dat zo'n vorming op diverse plannen, kleinere en grotere, bilaterale en multilaterale tegelijk gebeurt, is ietwat verwarrend. Maar is het leven, het veelvuldige leven zelf, niet oneindig rijk aan facetten? Laten wij dus geen

[p. 77]

enkele, kleinere of grotere, bilaterale of multilaterale, van de mogelijke synthesen verwaarlozen. De grootste kulturele synthese van alle is natuurlijk de UNESCO. Maar zij, met haar wereldwijd arbeidsveld, stuit op meer moeilijkheden, als daar zijn de ongelijke graad van ontwikkeling van de verschillende volken, hun vaak uiteenlopende of tegenstrijdige belangen, hun gevoeligheden en vooroordelen; zij stuit soms ook op rassenhaat en op echte nationale mystieken. Daarom kunnen bepaalde dingen, als de gelijkschakeling van zekere wetten, de gelijkwaardigheid van diploma's, de uitwisseling van leraars en leerlingen, op het beperkte plan van Benelux, van de Vijfmogendheden, of straks van het federatief Europa, gemakkelijker verwezenlijkt worden. Dus beginnen wij daarmee, eens worden de tijden wellicht rijp voor verruiming en eenmaking op grotere schaal.

Hoef ik te onderstrepen dat een ruim humanisme van broederlijkheid en onderling begrip nooit in strijd komt met het natuurlijk aangeboren lokaal-patriotisme, met de gehechtheid aan eigen aard, wezen, taal? Het tegendeel is eerder waar. Er leeft, bij ieder van ons, een min of meer ontwikkeld besef van de samenhorigheid en de onderlinge afhankelijkheid van alle menselijke wezens op dit ondermaanse. Vanzelf ontstaat overigens een zekere gemeenschappelijke levensbasis en levensstandaard over de hele wereld: denk even aan de vlugge berichtgeving door pers en radio, aan de kinema, aan de productie van dezelfde utiliteitsvoorwerpen, aan de overwegende rol van de moderne techniek. Naast deze universaliteit, die zienderogen aangroeit, zullen grondige verschillen altijd blijven bestaan. En het geldt hier belangrijker verschillen dan de vorm van een hoofddeksel, dan wit of zwart als rouwkleur. Zo zullen sommige uitingen van de Slavische of de Oosterse ziel waarschijnlijk voor eeuwig een gesloten boek voor ons, Westerlingen, blijven. Zo bemoeilijken de insulaire ligging van Groot-Brittanje, haar lidmaatschap van de Commonwealth, menige bespreking. Toch mag dit ons, die de vrede willen dienen, niet beletten alles in het werk te stellen om de onderlinge kennismaking en verstandhouding en het internationaal ruilverkeer van geestelijke goederen uit al onze krachten te bevorderen: wij kunnen ons slechts verrijken door te leren wat ons van anderen scheidt, en door steeds bredere volkslagen aan de kultuur deelachtig te maken. Toch moeten zij die met de edelste, achtenswaardige nationale gevoelens bezield zijn, zich tevens bekennen tot een zeker universalisme dat het diepere eigen wezen evenwel onaangetast laat en geen nivellering van het denken insluit. Zoals wij binnen onze landsgrenzen, - waar de plaatselijke en gewestelijke bekommeringen, voorliefden en belangen zo ontwikkeld en zo sterk historisch gefundeerd zijn, aan het nationale, gemeenschappelijk-Belgische de voorrang hebben leren gunnen, zo moet in de wereld van heden het supranationale op sommige punten de voorrang krijgen. Dit geldt in verschillende mate voor Benelux, voor de Vijfmogendheden, voor de Westeuropese Unie.

Dit geldt, hoewel voorlopig in lossere mate, voor de Unesco. Want wij moeten evolueren naar steeds ruimere, meer omvattende, kulturele overeen-

[p. 78]

komsten, naar een inniger verstandhouding door uitwisseling van leidende personen op alle gebied, van studenten en jeugdgroepen, van ideeën en methodes; door ruil van boeken, tijdschriften, films, radio-uitzendingen, goede reproducties van plastische kunstwerken, vertalingen en fonoplaten; door de gelijkstelling van diploma's en akademische graden; door de toekenning van reis- en studiebeurzen; door de uitgave van documentatiebulletins en de inrichting van informatiecentra; door de bevordering van persoonlijke contacten en de gelegenheid tot confrontatie van elkaars opvattingen, wetenschappelijke onderzoekingen, enz., enz...

De toekomst van de mensheid; het humanisme-in-aanbouw dat in deze eeuw van reusachtige ontwikkeling der industriële techniek toegankelijk zal zijn voor de besten van overal, zonder onderscheid van ras noch klasse, van sexe noch geloof; onze beschaving zelve hangen er van af. Het laat ons niet onverschillig dat het Amazonegebied bij voorbeeld produktiever en toegankelijker gemaakt wordt; dat Indië en China, Haïti en Mexiko de strijd tegen de ellende en het analfabetisme aangaan en winnen. De afstand is, naar de vier windstreken, zo klein geworden en onze onderlinge afhankelijkheid zo groot! Daarbij zullen wij, natuurlijkerwijze, meer belangstelling blijven koesteren voor het Nederlandse broedervolk of onze Franse en Britse buren dan b.v. voor de verre Japanners of de ons wildvreemde Patagoniërs. Wat de reden van bestaan is van de beperkter, maar op een inniger saamhorigheid berustende Nederlands-Frans-Engels-Belgische akkoorden, of het Pact van Brussel.

Ietwat beschamend is het daarbij te bedenken hoe de verwikkelingen van economische en financiële aard (douanerechten, handelsbalansen, monetaire en reisformaliteiten) de vrije internationale betrekkingen daarbij nog altijd belemmeren.

In deze kritieke periode moeten zulke hinderpalen bepaald de wereld uit! Europa is er sedert 1914 of 1940 niet op vooruitgegaan, en zolang de vroegere faciliteiten niet hersteld, ja verruimd zijn, blijven alle pogingen tot ontwikkeling van de zin voor internationale solidariteit, tot ruil van onze beste kultuurwaarden, tot het naar elkaar toegroeien op alle gebied, slechts goedbedoelde gebaren of vrome wensen.

Een klein land als het onze, waaraan niemand imperialistische bedoelingen toeschrijft en dat vanouds een kruispunt van diverse talen en invloeden is geweest, kan bij dit alles een rol van betekenis spelen. Te meer daar onze realistische geest op zijn hoede is voor holle frazes of rhetorische algemeenheden, het eeuwig gevaar bij alle internationale acties. Op de vele wegen die naar het humanistisch einddoel leiden, - naar ‘de universele Republiek van de Geest’, - mogen wij, Vlamingen, nergens ontbreken. De wereldvrede van morgen moeten wij helpen inluiden. Ieder van ons, man als vrouw, moet daarbij een hand toesteken, want veel meer kan de Staat niet doen dan door algemene regelingen en het scheppen van gunstige verhoudingen de partikuliere initiatieven bevorderen. De kulturele kommissies en de Unesco moeten gesteund worden door een sympathieke en waakzame openbare mening.