Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 94

[p. 660]

De laatste ronde

Herinneringen aan Gezelle

De bekende Vlaamse komponist Remi Ghesquiere, die zoveel gedichten van Gezelle heeft gecomponeerd, en die thans op 83-jarige leeftijd nog in volle gezondheid te Brugge woont, schreef ons volgende interessante herinneringen aan de Meester:

Ik telde in 1885 pas 19 jaren, had mijn kosters- en onderwijzersdiploma veroverd, en een jaar praktijk achter de rug, toen ik benoemd werd tot organist in de O L. Vrouwkerk te Kortrijk. Daar was Gezelle onderpastoor. Ik was, gelijk vele jongeren in die tijd, een bewonderaar, ja, een aanbidder van zijn werk. Ik zou hem nu kunnen zien, hem horen preken, misschien zelfs in nauwe betrekking met hem treden. Zijn Dichtoefeningen had ik gelezen en ik dweepte met gedichten als: O Landeke, gij zijt maar klein..., Mijn Vlaanderen spreekt zijn eigen taal..., O 't Ruischen van het ranke riet......, en vele andere. Ik had zelfs reeds voor hem woorden en spreuken gezant.

Ik ontmoette hem voor 't eerst in de voorsacristie, waar de vele wandkassen stonden vol klederen en kerkgerief en waar de misdienaars vertoefden. Daar wandelde hij gewoonlijk weg en weer, van de ene hoek naar de andere, de baret wat achterwaarts op het hoofd, de handen (die de rozenkrans vasthielden) op de rug, in afwachting dat hij zou mislezen of geroepen worden naar de biechtstoel. Daar stelde ik me zelf voor als iemand die de dichter bewonderde en voor hem nog had ‘gezant’. Dat stond hem aan, wij waren en bleven vriend.

Hoe zag Gezelle er uit? Het meest gelijkend portret dat ik van hem ken is dat waar hij zit, achterover hellend, de pijp in de mond, de baret achterwaarts geschoven en de ogen half toegenepen. Ja, dat is wel die zware kop, dat breed voorhoofd, dat goedig gelaat. Maar dat gelaat was zéér veranderlijk: nu eens somber peinzend, dan mild glimlachend, soms ook guitig-schalks of speels-ondeugend. Dit laatste merkte ik meermaals op als hij soms de misdienaars aansprak en ze, plagend, bij de oren trok.

Hij had een nogal veel bezochte biechtstoel en las zeer stichtend mis. Als hij de mis zong, klonk zijn stem niet zeer welluidend maar toch juist in toon, want hij had een fijn gehoor (zijn verzen bewijzen het). Hij was goed op de hoogte van 't heroplevend Gregoriaans en hij schonk mij zelfs ‘Les mélodies grégoriennes’ van Dom Pothier, een keurboek in 't vak. Zijn sermoenen waren niet welsprekend, zeker niet ronkend, maar veeleer gemoedelijk spreken, leren, vermanen. Soms als hij de passie preekte, wist hij eigenaardige wetenswaardigheden over land, taal, gebruiken van het Joodse volk te vertellen, in de aard van zijn artikels in Rond den Heerd. Ander parochiewerk trok hij zich niet al te veel aan en zo kwam het - en ook door verschil in ouderdom - dat hij weinig betrekking had met de andere priesters en zich eenzaam in de voorsacristie ophield.

Te dien tijde was hij volop bezig met het opstellen van zijn Loquela. Eens stelde hij voor dat we gevieren: hij, ik, Debo (kapelmeester) en een schoenmaker, wiens naam ik vergeten ben, een zanters-club zouden vormen en om de week samenkomen om onze vondsten te verzamelen. We vergaderden éénmaal. Hij was de ganse tijd bezig met een woord te verklaren - 'k weet niet meer welk - en wij luisterden. Ik gaf hem mijn ‘zanten’. De anderen hadden er geen en... 't bleef daarbij.

Dank zij Mijnheer Gezelle (zo noemden hem de Kortrizanen) ben ik aan 't componeren gegaan. Hij verlangde dat het volk de Meimaand zou vieren en had een plan be-

[p. 661]

raamd. Men zou na 't Lof een lied in de volkstaal zingen en wel 10 dagen in O.L. Vrouwkerk, 10 dagen in St Maartens en 10 bij de Jezuïeten. Hij dichtte liedjes op welbekende, meest Franse, wijsjes, liet ze op losse blaadjes drukken en uitdelen aan het volk. Dat pakte! Het volk zong mee. Dat waren o.m. O eene uit al; O Moeder Gods; Alle Dagen; O Rozenkrans, enz. Zekere dag vroeg ik Gezelle of ik die losse blaadjes niet in een boekje mocht laten overdrukken, met nog andere daarbij. Het mocht en hij gaf me zelfs nog enkele handschriften bij. Zo ontstond het boekje ‘Dertig geestelijke liederen van Guido Gezelle’, gedrukt bij Siffer in 1891. Al de zangwijzen zijn die waarop Gezelle dichtte, behalve éne, die heb ik gecomponeerd op het gedicht: O Maria, die daar staat... In een volgende uitgave, met begeleiding, waren er nog meer van eigen compositie. Zo gaf Gezelle mij de stoot tot componeren.

Op zekere dag nodigde hij me uit om met hem mee te gaan naar zijn ‘Katrientjes’ om oude liedjes op te tekenen. Hij bracht me naar een zaal gelegen in Bersaques poorte, in de Groeningestraat. En daar vond ik 'n dertigtal jonge fabrieksmeisjes aan 't zingen en 't rondedansen onder de hoede van twee-drie juffrouwen van de stad. Gezelle had dat ingericht om ze de Zondagnamiddag van de straat af te houden. Ze dansten en zongen gewonnen verloren. Ik ging daar meermaals naartoe en tekende er liedjes op, die nog te vinden zijn in mijn ‘Meezennestjes’. Het is voor die ‘patronage’ dat Gezelle gedicht heeft: Te Kortrijk al in Bersaques poorte, en Katharina die heur bloed. Hij gaf dat jong volkje de H. Katharina tot patroon omdat ze fabrieksmeisjes waren, levend tussen raderen en wielen, en de H. Katharina wordt immers afgebeeld met een wiel! In de O.L. Vrouwkerk had men ook bij toeval op de zolder, een oud gothisch Katharinabeeld ontdekt. Het staat thans nog steeds in de Gravenkapel. Gezelle liet het versieren, verlichten en de Katrientjes kwamen er hun partoonfeest vieren.

Ik ben meermaals in Gezelle's werkkamer geweest. Als ik belde bracht Mathilde er me rechtstreeks heen. 't Was de tweede plaats, rechts van de ingang, en gaf uit op een binnenkoer. Daar zat hij gewoonlijk te schrijven aan de tafel voor het venster geschoven. Ze lag vol papieren! De wanden waren bekleed met boekenrekken, waarin veel oude boeken. Bij het lezen onderlijnde de Meester sommige woorden, dan kreeg Debo's tante ze in handen, mocht de onderlijnde woorden op steekkaarten overschrijven en die klasseerde Gezelle dan in zijn talrijke rekken. Men kwam hem dikwijls lastig vallen om gelegenheidsgedichtjes. Voor mij heeft hij er een willen maken, een Communiegedichtje voor mijn zuster Augusta: O Jesu vol genaden..., maar een andere maal schepte hij me vriendelijk af: ‘ge zult dat zelf wel kunnen’.

Gezelle sprak immer Westvlaams. In zijn mond was dat geen straattaal, geen Kortrijks, geen Poperings, geen Brugs, maar een soort algemene oud-Vlaamse tale, zoals Maerlant en Ruusbroec die schreven, en de doorsneê-Westvlaming ze thans nog spreekt. In géén omstandigheid is hij daarvan afgeweken. En hij ijverde voor die taal. Te Kortrijk bestond een muziekschool, waarvan Adolf Verriest (goede vriend van Gezelle) voorzitter was. Die muziekschool gaf jaarlijks een concert, waarin o.m. koren gezongen werden. Er was in die tijd nog niet veel Vlaamse koormuziek en Verriest liet Gezelle Franse en Duitse koren vertalen, als b.v. Mendelssohn en Grieg. Welnu, om zeker te spelen dat de zangers wel de Westvlaamse klanken zouden zingen, deed Gezelle op al de partituren de ij als i of ii schrijven, en de ui als u of uu. B.v.: gi, ziit, zu-ver, huus.

Ik vroeg eens aan Gezelle welke regels ik moest in acht nemen om goed Vlaams te schrijven. Hij gaf me een drietal wenken, die ik nog nooit gelezen of gehoord had. Ten eerste, zei hij, vermijdt het hulpwerkwoord zijn als zelfstandig werkwoord te gebruiken. Zeg niet: hij is daar; maar hij zit, ligt, hij woont daar, enz. 't Zelfde voor hebben. Schrijf niet: hij heeft veel geld, maar: hij bezit veel geld, hij lijdt veel pijn, enz. Ten tweede, het Vlaams houdt van het werkwoord en vooral de noemvorm. Schrijf niet: het werk is zalig, maar: werken is zalig. Ge moogt zelfs de noemvormen ophopen en zeggen: 'k Ben gaan kijken blussen. Ten derde, het Vlaams houdt van stafrijmen: man en muis, kind noch kraai, enz. Daarbij sprak hij nog van het vermijden van bastaardwoorden (‘schuimwoorden’ doopte hij ze), het vasthouden aan het ontkennende 'n en aan de zwakke e (zale, tale, enz.)

Deze bladzijden mogen volstaan om enkele

[p. 662]

herinneringen te geven, die ik bewaard heb aan de grote dichter en de goede mens. Men vindt hem het best terug in zijn boeken, waar hij zich bloot gegeven heeft zoals hij was: zoo denke en zoo dichte en zoo doe 'k.

Remi GHESQUIERE

Duitse literatuurgeschiedenis

Leraars en belangstellenden in de Duitse literatuurgeschiedenis kunnen wij het ‘Handbuch zur deutschen Literaturgeschichte’ (1064 blz. in twee banden, uitgegeven bij Balduin Pick Verlag, Köln, 1949, tegen de prijs van 37.50 mark) aanbevelen. Het eerste deel werd door Karl Petry (niet verwarren met Dr Petri, schrijver van ‘Germanisches Volkserbe in Wallonien und Nordfrankreich’, Bonn, 1937) samengesteld; het tweede deel werd, na het overlijden van Petry, door Dr Hans Reykers, medewerker aan ons tijdschrift, voltooid.

Na een inleidend hoofdstuk over de oorsprong en de ontwikkeling van het Duits en de andere Germaanse talen, brengt het handboek een klaar en volledig overzicht over de letterkunde, die sedert de aanvang tot heden, in Duitsland is ontstaan. Hierbij worden ook schrijvers, die zich in het Latijn of een andere taal uitgedrukt hebben, bestudeerd. Er zijn tegen die methode wel bezwaren in te brengen, maar het kan niet ontkend worden, dat zij het perspectief geweldig verruimt, soms verdiept, en altijd de wisselwerking tussen de verschillende Europese kultuuruitingen beter tot haar recht laat komen. Het is ten andere een feit, dat men de grondstromingen in een bepaalde literatuur niet volledig doorschouwen kan, als men de invloed van vreemde denkers en schrijvers verzwijgt. Als Nederlanders mogen wij ons, ten overstaan van Petry en Reykers, niet beklagen; zij hebben de Nederlandse invloeden op de Duitse letteren, waar het pas gaf, duidelijk aangewezen en zijn bij het karakteriseren van onze kunstenaars en hun werk even objectief als wetenschappelijk nauwkeurig.

Hun boek wijkt in zo ver van alle andere literatuurgeschiedenissen af, dat het een rijke schat aan bibliografische gegevens bevat. Na de behandeling van iedere schrijver, worden niet alleen zijn boeken, maar ook de studies over zijn werk vermeld, zodat iemand die naar de bron wil gaan, hier alle onmisbare aanduidingen vindt.

Verder ligt in het boek een beslist antinationaal-socialistische strekking. Zulks komt reeds in de beschouwingen over het Oergermaanse volk en zijn karakteristieke eigenschappen tot uiting. Verder legt Petry er sterk de nadruk op, dat het volk als zodanig nooit een letterkundige schepping heeft voortgebracht. Het komt ons zelfs voor, dat zijn stellingen zo zeer door de tijdsgeest beïnvloed zijn, dat ze later ongenadig zullen aangevochten worden. Er is in alle overdrijvingen een deeltje waarheid gemengd, dat men bij het verwijderen van de leugen moet durven behouden.

Anders niets dan eerbied voor een werk dat van een ontzagwekkende belezenheid en scherp inzicht getuigt; en voor het onderwijs in de Duitse letterkunde zeer grote diensten kan bewijzen.

André DEMEDTS.