Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 94

[p. 527]

Stijn Streuvels
Gesprek over heeroom
met André Demedts

Op een grijze herfstdag vertoefden wij in ‘Het Lijsternest’ bij Stijn Streuvels. En sprekend over zijn oom Guido Gezelle, heeft de grote romancier ons toegelaten zijn antwoorden op onze vragen te noteren om ze in ons tijdschrift te laten verschijnen. Wij zijn van wal gestoken met de bedenking:

- U moet hem nog goed gekend hebben?

- Die vraag werd me al zo dikwijls gesteld, was het antwoord, als er kwestie is van Guido Gezelle!

- Hij was toch uw oom, de broeder van uw moeder?

- Zeker, en mijn peter nog daarbij. De 4^e October van 't jaar 1871 heeft Guido Gezelle mij over de doopvont gehouden en zijn ‘ville’ de namen gegeven van: Franciscus, Petrus, Maria. De eerste omdat het de patroonheilige was van die dag; Petrus naar de naam van zijn vader en Maria, waarschijnlijk uit godsvrucht voor O.L. Vrouw.

Ik vermoed dat heeroom Guido het karweitje van het peterschap met tegenzin zal aanveerd hebben, omdat hij node voor dergelijke plechtigheden te vinden was. Bij mijn weten hebben ze er hem buiten dien keer nooit aan gekregen. Voor geen der zes kinderen van zijn broer Romain heeft hij ooit het peterschap aanveerd.

- Heeft dat peterschap verder iets te betekenen gehad?

- Ik heb er niet veel van gewaar geworden. In de nonnenschool te Heule moest ik met Nieuwjaar een plechtige nieuwjaarsbrief schrijven, voor de gelegenheid door een non bijzonder opgesteld, en tot mijn spijt mocht het er geen zijn evenals voor Ouders, Meter, andere nonkels of tanten - met bloemen, heiligenbeelden en klatergoud versierd, maar wel op een sober wit vel papier met gouden snede. Het bezoek en 't aflezen van dien brief geschiedde met de vereiste plechtigheid. Van ‘villegiften’ met nieuwjaar herinner ik mij: een vierkant stuk peperkoek waarop de biechtstoel van ‘menheer Gezelle’ uit de O.L. Vrouwkerk, in lijnen van witte suiker, was afgebeeld - iets dat hij zelf als nieuwjaarsgeschenk zal gekregen hebben. Een anderen keer is het een exemplaar geweest van een pas verschenen nieuwe uitgaaf van zijn ‘Uitstap in de Warande’, een der eerste boeken die ik gekregen heb, en dat

[p. 528]

in mij de nieuwsgierigheid, de weetlust en de liefde voor dieren heeft gewekt.

- U zult ook wel heel andere herinneringen aan uw peter-oom bewaard hebben?

- Dat is de vraag, die gewoonlijk volgt op de voorgaande! Inderdaad. Toen Gezelle stierf in 1899, was ik 28 jaar. Gij kunt echter wel denken, indien er belangrijke mededelingen te doen waren over mijn betrekkingen met mijn oom, zou ik daar geen 50 jaar mede gewacht hebben.

Tot beter begrip moeten die betrekkingen beschouwd worden in overeenstemming met aard en karakter, die eigen zijn aan de Gezelle-familie in 't algemeen. Allen om 't even waren ze zwijgzaam, gesloten, ingekeerd, eigenzinnig, stug, - bekend als ‘aardigaards’. Er worden al meer legenden gesponnen rond het leven van de mens Gezelle, de dichter daargelaten. Gezien die eigenaardigheid in heel de Gezelle-familie, hebben wij onze Oom nooit anders dan als oom gekend - nooit en niet in 't minst als dichter. Hij boezemde ontzag in; als priester beschouwden wij hem als een voorname persoon, voelden wij ons een beetje schuchter om voor hem te verschijnen.

- Wat zijn uw oudste herinneringen aan hem?

- Uit mijn verre kindsheid heb ik de indruk bewaard van die geheimzinnige studeerkamer, in 't halfduister, met matglazen vensters, een lange schrijftafel en twee grote, wijde lederen ligstoelen aan weerskanten van de schouw. Het was mij een hoogste weeldegenot in die zetels te mogen liggen... de enkele keren dat we in dat heiligdom toegelaten werden. Voor 't meerendeel gerochten we niet verder dan de keuken, bij de meid, waar we bovendien wel op 't hert gedrukt werden: geen gerucht te maken! 't Gebeurde dan dat nonkel Guido uit zijn kamer te voorschijn kwam, met zijn baret achteruit geschoven op de kale schedel, een stenen pijp stopte en bleef praten met mijn moeder, terwijl ik stil mocht blijven luisteren en er van mij geen notitie genomen werd.

Als ik er nu aan denk: als knaap heb ik me mijn oom nooit anders voorgesteld dan als een oud man, en ik moet me nog altijd vergewissen dat hij slechts 69 jaar was toen hij stierf.

Streuvels verzonk even in een mijmering en vervolgde dan:

- Ik zou het schoon hebben om er op los te fantaseren, anecdoten uit te vinden en de lopende legenden nog wat aan te vullen - niemand zou me tegenspreken, daar ik allengs van de oudste overlevenden word, die Gezelle persoonlijk gekend hebben.

Het gaat met het uitbeelden van de mens, gelijk met de beeltenissen die men er later van maakt. Het helpt er niet aan dat er van Gezelle foto's bestaan, een borstbeeld door Jules Laga geboetseerd, waarvoor Gezelle geposeerd heeft, - er ontstaan maar altijd opnieuw gefantaseerde afbeeldingen, die met de oorspronkelijke geen uitstaans hebben, - caricaturen geworden, zodat de huidige generatie en de volgende geen onderscheid meer zal kunnen maken, van zijn ware gedaante en voorkomen een verkeerde voorstelling zal krijgen.

[p. 529]

Laten ze de mens toch in zijn echt wezen en verschijning eerbiedigen, en genoegen nemen met zijn gedichten te genieten, te ontleden, uit te pluizen, maar de mens laten 't geen hij geweest is.

- En zijn die betrekkingen dezelfde gebleven, eens dat uw knapenjaren voorbij waren?

Naderhand - toen we groot geworden waren -, zijn onze betrekkingen met heeroom van zuiver familiale aard gebleven. Nonkel Guido kwam bij ons te Avelgem drie, vier keren 's jaars op bezoek, telkens aangekondigd door een bondig briefje. Aan tafel was hij gemoedelijk, gezellig, vertelde kluchten, at en dronk, rookte een pijp en vertrok lang voor tijd naar 't station met een overdreven onrust en vrees de trein te missen. Bij zulke bezoeken is het meer gebeurd, dat hij mij meevroeg om te gaan wandelen in de Scheldemeers en dan vertelde hij meestal dierenlegenden en zette mij aan alles op te tekenen wat er door de mensen over dieren en vogeltaal gezegd werd, en hem dit op te sturen voor ‘Biekorf’ - het tijdschrift voor folklore.

Bij ons thuis, noch op bezoek van ons te Kortrijk, werd er nooit of nooit over dichten gesproken. Dat werd door hemzelf zorgvuldig vermeden... en we vonden het heel natuurlijk.

Op 't laatst, toen ik reeds aan 't schrijven begonnen was, een studeerkamer had ingericht, waar ik oom bij zijn bezoek al eens binnenkreeg om mijn nieuw aangekochte boeken te laten zien - waar hij belang in stelde -, bleef het bij algemene beschouwingen, en werd er met geen woord gewaagd over 't zijne en 't mijne in kwestie schrijverij.

- En later? Welke zijn uw laatste herinneringen aan de dichter?

- Toen Gezelle tot bestuurder benoemd werd aan het Engels klooster te Brugge en Kortrijk zou verlaten, ben ik met kozen Cesar gaan helpen aan de verhuizing. Nonkel Guido was toen lusteloos, vermoeid, en ontzag zich heel die overrompeling - hij scheen zonder geestdrift om op een ander te gaan herbeginnen. Dat verhuizen en Kortrijk verlaten, woog hem zwaar op 't hart. Stapels brieven en geschriften moesten nagezien om bewaard of vernietigd te worden, doch dàt was een hopeloos werk - dus de hele boel maar in kisten gestopt... voor later. De boeken heeft hij dan geschift, om de last van 't verhuizen te ontgaan, een deel afgestaan voor de stadsbibliotheek van Kortrijk; een deel voor Baron Bethune; 't overige in kisten gepakt - 't geen hij wilde meenemen naar Brugge. Het leek wel een verzaken en een afscheid van aardse goederen!

Ik heb nonkel Guido nog enkele keren bezocht in dat Engels klooster te Brugge, alleen of samen met mijn broer Karel, of met kozen Cesar Gezelle. Hij had er een ruime studeerkamer. In de wand bemerkten wij een soort nisje of loket, en 't is meer gebeurd, terwijl we er op bezoek waren, dat we het schuifje zagen opengaan en er een briefje werd neergelegd. Dan stond nonkel Guido op en liet ons voor een tijdje alleen. Langs dat loket immers communikeerden de Dames van het gesticht met hun geestelijke bestuurder en het briefje betekende dat de een of andere kloosterzuster begeerde haar

[p. 530]

biecht te spreken. Omdat er mogelijk reuk van tabaksrook langs dat loket tot de kloostervertrekken had kunnen doordringen en de voorname Engelse dames in hun reukorgaan zou hinderen, werd er in de studeerkamer van de bestuurder niet gerookt en Gezelle, die een felle roker was, ook onder 't werk, heeft er nooit een pijp durven opsteken. Hij leidde ons mede door de hof van 't klooster, tenden een lange laan, in een paviljoentje; daar mochten we naar hartelust roken en ook luidop praten.

Dàt is het leven van dichter Guido Gezelle op zijn laatste post.

- Hoe stond Gezelle tegenover de schrijver Stijn Streuvels?

- Er waren van mij reeds enige kleine schetsen verschenen (onder pseudoniem natuurlijk, als familietrek ) in ‘De jonge Vlaming’ en in ‘Vlaamsch en Vrij’. De mannen van ‘Van Nu en Straks’ hadden mij intussen ontdekt, waren te Avelgem op bezoek gekomen (vreemde heren!) en ik had een paar novellen ingestuurd, die in dat slecht befaamde tijdschrift opgenomen waren. Toen is mijn moeder zekere dag van bij nonkel Guido thuis gekomen: hij had haar gewaarschuwd en gewezen op 't gevaar van de omgang van haar zoon met anarchisten, die mij op een slechte weg zouden brengen. Met schrijven mocht ik voortdoen, maar mijn producten opsturen naar ‘Biekorf’. Dit hier was weer een trek van de aard, eigen aan de Gezelle-familie, om mij daar niet persoonlijk voor aan te spreken. Een woord literaire appreciatie van lof of afkeuring heb ik van mijn heer peet-oom nooit kunnen vernemen, ook niet onrechtstreeks! Of het later ooit in onze betrekkingen ertoe zou gekomen zijn?

Streuvels glimlachte en verhaalde hoe hij de dood van Gezelle vernomen had en naar Brugge was gereisd:

- Enkele maanden later - ik was als muzikant in de fanfare het feest van St. Cecilia aan 't vieren - werd ik midden een stapmarsch van straat geroepen met 't bericht dat er een telegram gekomen was, waarbij ik haastig naar Brugge moest: nonkel Guido lag op sterven!

Toen ik er aankwam was Gezelle pas overleden. Hij lag op zijn bed met de uitdrukking op het gelaat, vastgelegd op het dodenmasker dat Jules Laga in mijn bijzijn gemaakt heeft. Toen ze de schedel gingen openen en de hersenen uithalen, was ik daar liever niet bij.

Op de studeerkamer lag alles nog gelijk we 't bij het vorig bezoek gezien hadden: de tafel vol brieven en geschriften; de boeken en de kisten - nog altijd niet uitgepakt. Op een hoge lessenaar lag een boek open van Ruusbroec. Ik heb toen als aandenken de bladzijde en de titel genoteerd van 't geen Gezelle misschien voor 't laatst gelezen had.

De kamer en alles wat er in aanwezig was deed mij aan als levenloze dingen, zonder zin, stilgevallen omdat de meester ze verlaten had...

Daarop is de koninklijke begrafenis gevolgd. Achter de lijkbaar stappend, op weg naar het kerkhof, hoorde ik Karel de Gheldere nog zeggen tegen professor Gustaaf Verriest: ‘Als z'er nu maar geen heilige Aloysius van

[p. 531]

Gonzaga van maken!’ Dàt was naar aannleiding van de lijkrede, die kanunnik Rommel van op de kansel in de kerk had uitgesproken.

Toen is men rechts en links over Gezelle, de dichter, gaan spreken en schrijven, elk volgens eigen gading en inzicht - ook over de mens Gezelle,... die zich niet meer verweren kan.

Streuvels legde ons enkele interviews voor, afgenomen van mensen die Gezelle gedurende zijn leven hebben gekend - en waarin de waarheid ongetwijfeld te kort wordt gedaan. Hij haalde geschriften en artikels aan, waarin misschien bewust, maar waarschijnlijk onopzettelijk, een heel vals beeld van de mens Gezelle getekend wordt. De Gezelle, die velen menen te kennen, is een produkt van verbeelding en verdichting. Het zou tot de blijvende roem van onze grootste Vlaamse dichter uit de negentiende eeuw toch iets bijdragen, als men er dit jaar in kon slagen hem zuiver, echt en menselijk voor te stellen, ontdaan van waterverfkleur en bevrijd van dwaze verzinsels, echt en wààr, zoals hij is geweest.