Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 94

[p. 191]

Boekbesprekingen

Verhalend proza

Arthur van Schendel: ‘Voorbijgaande Schaduwen’. - Uitg. J.M. Meulenhoff, Amsterdam. 1948. 200 blz.

Toen ik deze zogeheten roman moeizaam doorworsteld had, heb ik met verwondering de tekst op de omslagklep gelezen. Daar wordt althans een poging gewaagd, om een samenvatting te geven van een verhaal, waarin geen verwikkeling en dus ook geen ontknoping voorkomt, de karakters zodanig vaag en onduidelijk zijn dat men ze niet uiteen kan houden, en de menselijke inhoud zo gering, dat hij amper zou volstaan om een novelle van twintig bladzijden te vullen. Drie schoolkameraden groeien samen op, huwen later en voelen zich ontgoocheld. Meer is er niet en dat gegeven dient uitsluitend om schone beschrijvingen van Amsterdam, zijn oude huizen, zijn grachten en straten te kunnen geven. Op de omslagklep staat verder te lezen: ‘Deze beklemmende, mooie, wijze roman mag nog eens overtuigend bewijzen, welk een groot schrijver Van Schendel tot het laatst is gebleven.’ Als Van Schendel niets dan ‘Voorbijgaande Schaduwen’ had geschreven, zou hij geen groot schrijver zijn. Het wordt tijd dat de kritiek naar waarheid zegt wat Van Schendel wél is geweest: een buitengewoon knap stylist, maar geen groot romancier, en dat zij ermede ophoudt al zijn werken zonder onderscheid tot meesterstukken uit te roepen. Uitspraken als de hiervoren aangehaalde zijn natuurlijk met het oog op de verkoop van het boek neergeschreven, maar toch geven zij tot op zekere hoogte een algemeen aanvaarde opvatting weer. Die opvatting is het, die er schuld aan heeft, dat zulk een groot deel van de Nederlandse literatuur uit te veel woorden en te weinig gedachten bestaat. Van Schendel was een belangrijk schrijver, maar niet in ‘Voorbijgaande Schaduwen’; en hij was het vooral als men dit voorbehoud maakt: dat zijn stijlvermogen zijn kennis van de mens en het leven honderdmaal overtrof. Ook in dit laatste boek is bijna iedere zin een sieraad; een roman is echter geen verzameling van sieraden, die naast elkander uitgestald liggen; het is een aaneengesloten geheel, waarin het gebeuren hoofdzaak is en de woorden en zinnen slechts een dienende rol vervullen.

André DEMEDTS.

Nina Fedorova: ‘De Familie’ vert. door Fr. Van Oldenburg Ermke. - Uitg. De Kinkhoren, Brussel-Amsterdam. 1948. 272 blz. Ingen. 95 fr. Geb. 125 fr.

De schrijfster was ons onbekend, maar nu wij ‘De Familie’ gelezen hebben, zullen wij haar nooit meer kunnen vergeten. Zo menselijk, zo knap, zo schoon is dat boek. Een familie van Russische emigranten, bestaande uit een grootmoeder, een moeder, haar dochter, haar zoon en haar kleinzoon, houdt te Tiëntsin een pensionhuis open. Die mensen zijn straatarm, vernederd en overal volstrekt overbodig; het zijn intellectuele en fijngevoelige lieden, die ten volle hun ongeluk beseffen, en toch te eenvoudig, goed en wijs zijn, om hun wedervaren tot een wereldgebeurtenis op te schroeven en in doelloos gekanker ten onder te gaan. Zij trachten er zich doorheen te slaan; Russen, Chinezen, Engelsen, Japanners, wonen bij hen in en worden op de laatsten na, die zich moedwillig afzonderen, in de familie opgenomen. De geweldige gebeurtenissen die de wereld beroeren hebben hier ook hun weerslag, maar de gezonde geest van de familie herleidt ze tot het werkelijke belang, dat zij voor iedere mens afzonderlijk hebben. Grootmoeder sterft, de zoon keert naar Rusland terug, de kleinzoon vertrekt met een Engelse vrouw die hem aangenomen heeft naar Enge-

[p. 192]

land; en de dochter wacht op de dag dat haar Amerikaanse verloofde haar naar de U.S.A. zal kunnen roepen. De familie valt uiteen; maar in het leven van degenen die ertoe behoord hebben, zal zij voor altijd iets zonnigs hebben nagelaten. Nina Fedorova beschikt over een benijdenswaardig talent; op een doodgewone manier, maar handig en diep bezield, heeft zij al haar personen sterk levend uitgebeeld en een reeks karakters getekend die echt en onvergetelijk zijn. Er ligt veel liefde en humor in het boek. Tendens komt er niet in voor; alléén maar de overtuiging, dat vrede en verzoening op de wereld voor iedereen mogelijk zijn, als er maar goede wil bestaat. De roman werd in Amerika met de Atlantic-prijs bekroond. Het was verdiend.

André DEMEDTS.

Emiel van Hemeldonck: Moeder Greta. - Uitg. Kempische Boekhandel, Oud Turnhout. 1948. 288 blz.

Moeder Greta sluit aan bij die sympathieke reeks boeken, waarin de heidemens in rozige kleuren geschilderd staat en waaraan Van Hemeldonck een goed stuk van zijn brede populariteit dankt. Het kan niet anders of ook dit boek moet inslaan want het grijpt de volkse lezer direct naar het hart en weet hem op menige bladzijde mild te ontroeren.

Het begint met een inleiding die roerend is als een gedicht en gemaakt als een opstel. Dan zit de schrijver ineens midden in het verhaal en neemt ons op zijn eigen prettig-rustige manier mee om het lange en melodieuze leven van Moeder Greta op de voet te volgen. Er wordt daar schoon geleefd in de hei. Er is de simpele vreugde aan het leven, de natuur en de grond en daartegenover de storingen, die van buiten uit dit harmonisch bestaan een ogenblik komen ontredderen: het steedse meisje Dymfna, dat Greta's oudste zoon een tijdje in de ban houdt maar hem niet kan losrukken uit zijn bodemvastheid; dan nog de stad met haar slechte invloed of de oorlog, die elk levenslot dreigt te ontwrichten en dan toch nog in een bijna vriendelijke sfeer verloopt. Bij elk ongeluk drijft weer dadelijk het eenvoudige vertrouwen boven, ‘het weten dat er redding zou komen’, het verwachten dat door een wondere schikking alles toch weer in de goede plooi komt en het leven verder zijn vertrouwde gang zal gaan. De mensen hebben wel hun kommer en verdriet, maar niettegenstaande alle pijn en tegenslag groeit er nooit bitterheid in hen. Elk kind gaat met een glimlach zijn eigen lot te gemoet en allen bereiken ze de veilige haven in het schone huwelijk, de schone dood of het klooster. ‘Alles groeit naar een schone voleinding.’

‘Moeder Greta’ is een boek van simpele levensschoonheid, waaraan de volkse lezer zich zonder meer overgeeft. Het roept op goedmoedige wijze het nog ietwat patriarchaal leven op van een Kempische familie voor en tijdens de laatste wereldoorlog, gezien met de ogen en aangevoeld met het hart van een schrijver, die in een niet verzwakkende liefde deze simpele mensen en dit landschap vereert.

Joos FLORQUIN.