Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 94

[p. 114]

Dr J. Lebeer
In memoriam Dr Schamelhout

Op 21 Januari was het 5 jaar geleden dat Dr Schamelhout te Antwerpen overleed.

Het was de uitdrukkelijke wens van de overledene dat, bij zijn verdwijnen, geen openbare plechtigheid zou geschieden. Voorzeker hielden zijn vrienden eraan ten allen prijze die wens te eerbiedigen, maar toch waren de tijdsomstandigheden oorzaak dat bij zijn heengaan niet voldoende werd gewezen op de grote verdienste die hem toekwam. Want veel en velen in Vlaanderen zijn Dr Schamelhout dankbaarheid verschuldigd.

Brusselaar van geboorte, opgevoed in een Franssprekend milieu en natuurlijk in uitsluitend Franse scholen, is hij slechts bij het einde van zijn humaniora en in zijn universiteitsjaren tot de Vlamingen gekomen. Hij werd daartoe geleid door het romantisme van zijn tijd, door dit van een paar vrienden en door de lectuur van ‘De Leeuw van Vlaanderen’. Laat nu de nuchterheid van vandaag met haar koude berekeningen misprijzend neerzien op de zgn. romantiekers, het blijft een onomstootbare waarheid dat het romantisme van die generaties de Vlaamse Beweging heeft gemaakt en de veroveringen heeft voorbereid, die thans door velen, helaas, als de uiteindelijke redding en de definitieve eindoverwinning worden beschouwd.

En nochtans, al wie Dr Schamelhout slechts gekend heeft, zoals, - op weinige uitzonderingen na - wij allen, zullen in hem niet veel romantisme kunnen ontdekken; niemand was meer dan hij de kalme, zuivere, bijna droge intellectueel. Tenzij men romantisme opvatten wil als de onkreukbare liefde tot een overtuiging en een gang door het leven, zonder compromissen, trouw aan die overtuiging.

Zijn flamingantisme heeft hem echter wel enig leed gebracht. Zo, na de oorlog van '14-'18. Hij was van mening dat een zaak, die rechtvaardig en waardevol is, niets van haar hoedanigheden verliest, wanneer deze ook door een vijand worden erkend en hij had dan ook tijdens de oorlog het bekende manifest voor de vervlaamsing van de hogeschool van Gent, waarvoor hij vroeger ijverde, ondertekend. Het feit dat men daarvoor tegen hem nooit enige rechtsvervolging heeft ingezet belette niet dat zijn collega's hem als onwaardige uit hun beroepsverenigingen sloten en zijn verdere beroepsbedrijvigheid

[p. 115]

in de kliniek en in het antiteringsdispensarium, die hij beide mede had gesticht en waarvan hij een der animators was, onmogelijk maakten.

Aan zijn overtuiging heeft dit onrecht niet geschaad en zijn arbeid heeft er niet onder geleden. Misschien heeft het wel integendeel bijgedragen om hem in zijn werkkamer op te sluiten, waar hij in de stilte zijn werk voortzette. Zijn verdienste is er wellicht groter door geworden dan ze zou geweest zijn moest hij zijn leven hebben opgebruikt aan de populariteit van een vergankelijk politiek succes. Hij heeft door zijn arbeid als door een voorbeeld getoond dat een Vlaming zijn volk niet alleen dient op het forum, maar ook door in blijvende volharding zijn gaven te ontwikkelen om in de eerste plaats zelf iemand en iets te zijn.

Al bleef hij in de praktijk dokteren en al is de geneeskunde hem nooit vreemd geworden, toch ligt zijn belangrijkste arbeid buiten de geneeskunde. Sedert 1914 hebben wij van hem niets medicaals in woord of schrift meer vernomen. Al zijn activiteit en al zijn studie wijdde hij aan de ethnologie van de europese volkeren en al wat daarrond draait. De volkerenkunde had in ons land weinig of geen beoefenaars; alleen een paar geleerden hadden het probleem van de anthropologie van de Belgische bevolking aangesneden. Dr Schamelhout was de eerste en bleef de enige in ons land, die de oorsprong, de samenstelling, de versmelting en de ontwikkeling van de volkeren en de rassen van Europa leerde kennen, daartoe een enige documentatie bijeenbracht, de landen bereisde en de vrucht van zijn jarenlange opzoeking en studie te zamen bracht in de drie delen van het standaardwerk ‘De Volkeren van Europa en de strijd der nationaliteiten’ en verder, tot in de laatste periode van zijn leven, in een aantal artikelen over allerlei aanverwante onderwerpen.

Dat hij de ethnologische samenstelling van het Vlaamse volk daarbij niet zonder belangstelling was voorbijgegaan, bewijst hij in zijn twee werken: ‘Herkomst en ethnische samenstelling van het Vlaamsche volk’ en ‘De anthropologie van het Nederlandsche volk’.

Wie beweren zou dat de verdienste die hem om die publicaties toekomt niet specifiek Vlaams is en Vlaanderen daardoor niet gebaat werd, is niet bekend met de waarderende bespreking die haar steeds te beurt viel en vergeet daarbij dat de eerste grootheid van een volk ligt in zijn erkende geestelijke waarde. Ware de faam die dit werk van Dr Schamelhout buiten de grenzen van zijn land aan de Vlaamse wetenschap heeft bijgebracht de enige dienst die hij bewees, het ware genoeg om hem dankbaarheid te betuigen.

Maar meer rechtstreeks nog heeft de overledene zijn volk rijkelijk gediend. Door zijn werkdadige offervaardigheid en dienstbaarheid in tal van verenigingen voor verspreiding van wetenschap onder het volk, door zijn geldelijke steun aan inrichtingen voor de bevordering van ons wetenschappelijk hoger onderwijs in het Nederlands, door het stichten van een Schamelhout-prijs in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde, door het aanmoedigen en ondersteunen van zo talrijke Vlaamse initiatieven heeft hij recht op dankbaarheid. Dr Schamelhout deed zo veel meer dan bekend is en dan men

[p. 116]

over 't algemeen vermoedt, want hij trad zelden naar voren en slechts zij die van hem ontvingen weten wat hij gaf.

In een letterkundig-cultureel tijdschrift als dit zou het echter ongepast zijn niet vooral te herinneren aan wat de zuivere letterkunde aan Dr Schamelhout verschuldigd is. Ook daar heeft hij, onopgemerkt en voor velen ongekend, grote diensten bewezen; hij is inderdaad de secretaris geweest van de renoverende ‘Van Nu en Straks’-beweging. Hij, de dokter die nooit aan enige bellettrie heeft gedaan, was bij het ontstaan van Van Nu en Straks de secretaris van het tijdschrift en bleef het steunen met werk en geld tot aan zijn verdwijning.

De nog levende Van Nu en Straksers - prof. Hegenscheidt en E. De Bom - vertellen met eerbied over de medewerking van hun trouwe vriend ‘de Scham’, hun strijdgenoot uit die jaren.

Het is er ons in deze korte herdenking niet om te doen het leven en het werk van Dr Schamelhout te ontleden, noch zijn wetenschappelijke, noch zijn Vlaams-strijdende, noch zijn culturele arbeid. Maar het is een plicht van piëteit, bij de verjaring van zijn sterfdag, te wijzen op de dankbaarheid, waarop hij recht heeft, opdat wij hem in de geschiedenis van de Vlaamse Beweging de plaats niet onthouden, die hem toekomt.