Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 94

[p. 3]

Daan Inghelram
Weerzien

Ik heb nooit kunnen denken, dat het zo eenzaam kon zijn in de nabijheid van een grootstad. Het is herfst en de avond valt en onbeweeglijk ligt vóór mij de Schelde. De weg is tot een pad versmald, dat door de regen glibberig geworden is en mij ondertussen tot vlak tegen de oever leidt. Dan zie ik het water; het versmelt met de zwarte glooiing en kruipt er als een log dier haast onhoorbaar tegen op. Het rust nu; ik hoor het jagen en even daarna zwalpt het en door het riet komt zijn adem tot bij mij, zodat ik huiver.

Het is een herinnering, die me vandaag naar de stroom leidt, een verre hernering aan een vriend. Heel lang geleden liep ik hier ook met hem; het was op een barre winterdag en de velden lagen verlaten als nu, even levenloos en uitgestorven. In de bocht, die ik thans opnieuw vóór me ontwaar, stond toen ook het enige huis, maar er lag een boot vóór en een vermolmde vlonder. Hoe staat het mij allemaal zo wonder voor de geest, als keek ik naar een houtsnede, laat in de avond, wanneer winden om mijn huis waaien en de strakke, zwarte lijnen een weemoed over mij brengen, die ik nooit verjagen kan! Wij waren jong en spraken opgewekt en van hem leerde ik toen, hoe de mensen meester zijn over de stof, die eenmaal buiten hen werd geschapen, maar nadien in hun handen gelegd, opdat zij er werk zouden van maken naar hun eigen geest. Ik keek hem verrast aan. Hij was klein van gestalte en liep op dat ogenblik in een diepe groeve naast de weg, vlak onder mij, maar hij keek niet naar me op en ik bewonderde de fijnheid van zijn gedachten, die regelden en ordenden en het heerlijk werk doorgrondden van de kunstenaar.

En nu zoek ik onwillekeurig de plaats, waar wij ons die dag bevonden en na een tijd herken ik ze, hoewel ze veel wilder geworden is. Ruig hout en dorrend kruid groeien er overvloediger dan toen; de grond zit vol barsten en naar de diepte toe zoeft een wind, klaaglijker dan degene, die destijds over de Schelde voer. En ik zie, terwijl ik de adem ophoud, thans mijn vriend vóór mij in de diepte, onder mij en dan weer naast mij, een wonderlijke aanwezigheid, die ik niet verklaren kan. Ik blijf hem aanstaren en langzamerhand schuiven verre tijden naar me toe, alsof een ganse stad met huizen en torens naderkwam en ik in de straten leven zag, dat ik sinds lang vergeten waande.

- Dit is een verjaardag, zegt mijn vriend.

Hij bemerkt dat ik in mijn geheugen zoek, hoe ik de menigte naga, die in

[p. 4]

de stad opnieuw ontwaakte en hoe ik er hemzelf in ontdek, veel malen en telkens op een andere plaats. Hij heeft nog steeds dezelfde trekken; ik herken zijn stap terwijl hij het gebouw binnentreedt, waar we samen studeerden. Als hij daarna een tijdlang een landweg volgt, toont hij me de herberg, waar we talrijke romantisch-studentikoze nachten doorvierden.

- Dat is ‘De Groene Boomgaard’, antwoord ik thans zonder aarzelen.

Hij lacht tevreden: ‘De Groene’ zegt hij, waar we zo dikwijls rolden. Maar vanavond...

Ik laat hem niet uitspreken:

- Ja, dat is een verjaardag, onderbreek ik; we hebben toen beloofd elkaar na 25 jaar terug te zien. Als we nog...

De woorden stollen in mijn mond, hoewel hij niets zegt. Hij heeft zich zelfs ten halve van mij afgewend, maar om mij heen is alles eensklaps levenloos geworden, de stroom, de wind, die er over woei, het dorrend kruid, dat ritselde - en ik voel me in een gebied, waarvan de ijlheid om mijn hart slaat.

- Heeft dat wel enige zin?

Hij heeft zijn vraag rustig gesteld; ik hoor, dat elk verschil, waaraan de levenden huiverend denken, voor hem heeft opgehouden. Over alle grenzen is hij heengegaan en als hij thans terugkeert, doorschrijdt hij tijden en ruimten, die sinds zijn dood in elkaar versmolten. Veel herinneringen aan de mensen moet hij meegedragen hebben en ook ginder zal de gedachte aan de oude vriendschap sterk en innig gebleven zijn, zoals ik aan hem ben blijven denken, bij dag en ik weet niet hoe dikwijls ook des nachts.

- Komen de anderen ook? vraag ik.

- Die komen ook, zegt hij vast, en terwijl hij nog spreekt dagen over de barm twee gestalten op. Zo, op enige afstand, schijnen hun gezichten wel onbewogen en hun kleren hangen slap als om een veel te mager lijf, maar nu ze dichterbij zijn zie ik hun ogen leven en ze begroeten me luid en vrolijk.

- Toon en Tor, fluister ik en in hun aanwezigheid voel ik me eensklaps ontroerd. Ik weet niet welke armoede ik bij hen gis, welke meewarigheid mij om hun koud en donker leven aan de overzijde aangrijpt. Zij echter vermoeden niets; ze fluisteren een wijle onder elkaar en hun stem klinkt in de avond als het geschuifel van riet.

En nu schijnt onrust over hen te komen; hun bewegingen geraken los uit de eigenaardige loomheid, waarin ik ze al die tijd gezien heb en als één man wenden ze zich plotseling tot mij:

- Wij waren toch met z'n zessen, toen we beloofden elkaar weer te zien?

- Inderdaad, antwoord ik, nadat ik de namen opgenoemd en geteld heb.

- Waar blijven de anderen dan?

Ik kan het hun moeilijk zeggen. Ze leven; ze hebben hun zware lasten, hun vele bekommeringen, zaken allemaal, die door doden niet meer begrepen worden, of die wellicht hun arm bestaan nog konden vervullen met afgunst. Waarom vragen ze het me dan? Hun ogen, die tot nog toe vreemd in de komende nacht hebben gestaard, krijgen een menselijke glans en ik begrijp, dat niet

[p. 5]

alleen de herinnering aan een studentenfuif hen weer bij mij brengt, maar ook het verlangen naar de mensen, misschien zelfs naar het geringste, dat binden kan en heimwee wekt naar de aarde. De herberg echter schijnen ze vergeten. Ze veranderde in de loop van al die jaren, een andere generatie bewoont ze nu en nieuwe huizen rezen op in de omtrek. Ze is ons vreemd geworden en als ik spreek van die avond, toen we voor het laatst bijeenkwamen, lachen ze en knikken zonder overtuiging. Bijkomstigheid is het al geworden, waaraan ze niet meer belang hechten dan aan elke toevallige gebeurtenis en zelfs, wanneer ze zichzelf opnieuw in de gelagzaal herkennen, als een ijl bewegen door de laatste klaarten van de dag heen, blijven ze haast onberoerd. Ze horen zingen en de piano tokkelt en heel de vreugde van onze jeugd leeft er weer voor hen op, kommerloos en in de zoete aanwezigheid van vrouwen... maar de warme adem gaat naast hen verloren en ze begrijpen de blik niet meer uit meisjesogen noch de hartstochtelijke bekentenissen uit hun eigen mond.

Ze willen blijkbaar veel meer. Zij zoeken naar wat nooit meer kan vergaan, ze lopen langs de oever, waar het huis nog staat, dat in zijn eenzaamheid als eertijds de weemoed wakker roept in ons, en, terwijl ze half voorovergebogen staan, kijken ze en luisteren naar het water, dat donker is en onveranderlijk.

- Ik heb eens met je zoontje in mijn boot gevaren, Toon, zeg ik, terwijl ik hun blikken volg.

Toon keert zich verrast naar mij om. Hij is lang en zwaar gebleven, de halve reus van vroeger. Toen hij door de oorlog weggemaaid werd, liet hij zijn vrouw achter en het enig kind, dat zijn naam droeg.

- Heb je met hem gevaren? vraagt hij met ingehouden stem.

- Ik vond hem eens op den oever met zijn moeder en toen ik hem herkende, nam ik hem aan boord bij mijn eigen kind. Het was op een lange, warme zomerdag en hij liet zijn blote voetjes buiten de boot in het water pletsen. Ik vond, dat hij op zijn vader geleek.

De stem die me onderbreekt is week geworden. Toon heeft zijn beide makkers achteruitgeduwd en staat thans voor me, groot en indrukwekkend, maar met onbeholpen gebaar als was hij zelf een kind. Ik kan geen antwoord geven op al de vragen, die hij me verward stelt en ik geloof, dat dit ook niet hoeft: hij houdt de handen uitgestrekt, als hield hij er het beeld in van zijn zoontje; de stroom schuift er door en hij luistert alleen naar het geplas van blote voetjes. God, als wij eenmaal sterven, hoe gaan dan onze kinderen met ons mee, vreugde en kommer, zorg en jubel, die nooit een einde zullen kennen! Onze oren gaan open bij hun naam, uit onze blikken wijkt de verstarring, die eeuwig scheen en een innigheid, zoals alleen een kind ze schenken kan, doorwaart bestendig het barre gebied van onze dood. Als ik mijn vriend bemerk, zijn handen en zijn gebaar, wordt mijn hart met vreemde triestigheid bevangen en toch stijgt blijdschap in me op om de troost, die ik hem mocht brengen.

Naast mij verneem ik geritsel en in de toenemende donkerte staren ogen mij strak aan, met een hunker als van een bedelaar.

- Hebt ge zijn kind gezien? vraagt Tor.

[p. 6]

Ik knik: Dat van jou ook Tor, antwoord ik, maar dat is niet zo heel lang geleden - deze zomer.

- Het is eten dochtertje.

Ik weet het; ik ken ook haar naam en heb haar nog gezien, toen ze heel klein was. Toen ik haar terugvond, was ze tot een jong meisje opgegroeid en zat in een leunstoel te lezen onder een perelaar. De tuin bloeide overal rondom vol zomerbloemen en lang, hoog gras reikte langs haar gestalte. Wij wisselden maar enige woorden en ik haalde enkele herinneringen op aan de tijd, toen ik met haar vader op deze eigenste plek lag, of over de haag keek naar voorbijrollende treinen. Ze zag af en toe eens naar me op en het docht me, dat ze niet goed begrijpen kon wat ik vertelde; blijkbaar kon ze zich alleen nog haar vader voorstellen zonder de vriend en losgemaakt uit veel banden, die hem eens aan zijn jeugd hadden gebonden.

Tor staart me zwijgend aan terwijl ik spreek; hij frommelt iets tussen zijn handen, waarvan ik de smalle vingers zo dikwijls over de toetsen van zijn piano zag glijden. Ik hoor zijn adem zacht fluiten; hij heft de wijsvinger op en ik verwacht zijn stem, die licht zal zijn, als vroeger wanneer hij ontroerd was. Doch hij spreekt niet; naast zich bemerkt hij de kleine vriend en hij schuift naast hem weg, zodat de kleine gedaante afgezonderd voor me staat.

Wat heeft hij me te vragen? Wat heb ik voor hem meegebracht? Hij heeft geen kind en in zijn geboortestad, waar ik vaak vertoefde en waar drie torens met middeleeuwse pracht boven alle daken uitrijzen, heb ik het huisje van zijn vrouw telkens gesloten gevonden. De blinden waren toe, tussen de plaveien vóór de deur groeide gras. Wat kan ik dan anders meebrengen dan de woorden, die men over haar heeft gesproken en de lucht, die om de torens hing? Misschien... Toen ik eens voorbij haar woning kwam, had ik het gevoel, dat zij daarbinnen vertoefde. Het was op het middaguur en de brede straat lag wonderlijk stil en trillend in het hoge zonnelicht. De vensters waren weer dicht en toch werd ik haar aanwezigheid gewaar tussen de muren, geen lichamelijke tegenwoordigheid, maar haar geest, die alles beroerde, haar zorg en haar herinneringen en haar voor altijd gedoofde hoop. Het was iets als een stap, een licht geluid, dat ik haast had kunnen vatten en dat nu eens hier dan daar bewoog, boven en beneden en dan weer heel dicht bij het gesloten raam. En ik stelde me voor, dat zij zocht of rusteloos werkte, zoals wij in de eenzaamheid en de verlatenheid van de nacht soms heel het huis kunnen horen werken, de wanden en de zware meubels en de ruimten, waarin we ons overdag bevonden. Nu weet ik, dat haar aanwezigheid hem gold, de gestorven man; haar geest kwam nooit tot rust, daar waar ze hem gekend had en waar zij met hem had geleefd. Haar handen bewogen nog steeds, haar lippen fluisterden hem nog toe. Dit is de boodschap, die ik vanavond aan mijn kleine vriend kan brengen, haast zonder één woord en wanneer hij van me weggaat, blijft hij staan op de oever van de stroom, alleen met zijn zoet verdriet, waarover de troost van mijn verhaal hangt als zonnelicht in de herfst.

Het moet wel laat geworden zijn. Rondom ons is de nacht gevallen; dicht

[p. 7]

in mijn nabijheid ontwaar ik alleen nog de schimmen van bomen en struikgewas en over het land drijven scherper reuken. Maar ons omgeeft een vreemde schemering en ik zie de drie gestalten van mijn vrienden heen en weer gaan, zonderling, alsof ze in de grond geplant stonden en het bovenlijf als rietstalen bewogen in de wind. Ze zwaaien lichtjes en buigen voorover en opzij lijk in beginnende dronkenschap. Ze schijnen thans voldaan; over huis en kind hoorden ze opnieuw een menselijke stem verhalen en het is me of ze weer losgeraken van de aarde. Ik geloof, dat ze bijwijlen mijn aanwezigheid niet meer bemerken; ze blijven onder elkaar en fluisteren als in het begin, over zaken, die ik niet begrijpen kan. De herinnering aan ons laatste samenzijn stijgt in hen op en ze vieren feest. Een stil, nachtelijk feest is het, spookachtig maar zonder gruw. Ze heffen glazen op en stoten aan; ze zingen en ik hoor duidelijk, hoe de klank van hun stem binnen een gesloten ruimte blijft, als binnen de gelagkamer van een herberg. Over hun gezicht gaat de vlam branden van een lamp aan de zoldering en in een hoek speelt de zwart glanzende piano uit ‘De Groene’. En ik staar, uit hun kring verwijderd en toch in hun aanwezigheid opgenomen en versmolten, ik staar, tot zij als vage schimmen geruisloos, hoog in de lucht verdwijnen en er vóór me, dicht in mijn nabijheid, alleen nog nachtnevel hangt tegen de zwarte stam der wilgen.