Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 93

[p. 556]

Kroniek van de Amerikaanse letteren
door Jos van der Steen

Als nietige eilandjes in een grote stroom vindt men in de huidige Amerikaanse romanliteratuur nog enkele schrijvers die aan de geweldige vloed van het naturalisme weerstaan hebben en die met D.H. Lawrence schijnen te zeggen: ‘I will not live any more in this time’. Zij ontvluchten de werkelijkheid voor de veilige haven van fantasie of historie en over 't algemeen zijn zij ook in zake vorm vijand van de nuchtere zakelijke reportage-taal en verkiezen ze een fijnere, sierlijke en zeer bewerkte stijl in de traditie van de grote Engelse roman. Hun geslacht sterft stilaan uit en nu Willa Cather overleden is, bestaat het groepje anti-naturalisten nog slechts uit Joseph Hergersheimer, James Branch Cabell en Thornton Wilder.

Met zijn nieuwe roman heeft deze laatste getoond nog steeds een zeer fijne prozaïst te zijn en ‘The Ides of March’ is een van de merkwaardigste boeken die dit jaar in de Verenigde Staten verschenen. Tekenend voor de mentaliteit van deze anti-naturalist is dat het gehele oorlogsgebeuren - en Wilder is in het leger geweest - hem blijkbaar onberoerd heeft gelaten, ofwel - en dit is een andere verklaring - hem zo erg heeft aangegrepen, dat hij de gebeurtenissen van onze roerige, emotievolle tijd ontvluchtte om in de Oud-Romeinse tijd zijn gemoedsrust weer te vinden.

‘The Ides of March’ behandelt de laatste dagen van Julius Cesar, doch in plaats van zich te houden aan een conservatief historisch verhaal heeft Wilder zijn thema behandeld als een historische fantasie: hij heeft de gebeurtenissen en de personen gebruikt zoals het hem beliefde zonder zich strikt aan de geschiedkundige waarheid te houden. De meest flagrante vrijheid die Wilder zich veroorloofde was dat hij verschillende personen, o.a. de dichter Catullus, Clodius en Cato de Jongere, in leven hield tot in 44 v. C. alhoewel zij reeds jaren dood waren. Wie uit dit vrijpostig omspringen met de geschiedenis zou besluiten dat ‘The Ides of March’ een historisch wangedrocht is, vergist zich deerlijk, want de roman geeft op uitstekende wijze de geest van de tijd en ook de persoon van de grote dictator weer. Wilder stelt deze voor als een edele, humanistische figuur, menselijk met gebreken en deugden, vriend van kunsten en letteren. Is deze subjectieve opvatting van de figuur van Julius Cesar daarom geen historische werkelijkheid, ze is een mogelijkheid en ze staat misschien veel dichter bij de waarheid dan de Cesar van meer objectievere geschiedschrij-

[p. 557]

vers, die evenmin als Wilder over voldoende bronnen beschikken om hun mening te rechtvaardigen.

Begrijpelijkerwijze is ‘The Ides of March’ veel verschuldigd aan het meesterwerk van Robert Graves ‘I, Claudius’, zowel naar inhoud als naar vorm. Was deze roman een zogezegd dagboek van Claudius, dan heeft Thornton Wilder ‘The Ides of March’ de vorm van een dossier gegeven. Uittreksels uit het dagboek van Cesar, brieven van hem of van zijn vrienden, rapporten van de politiecommissaris van Rome of vertrouwelijke mededelingen van geheime agenten bouwen stukje voor stukje als een mozaïek de figuur van Cesar en zijn omgeving op. Natuurlijk is dit alles gefantaseerd en het enige niet-fictieve deel uit ‘The Ides of March’ is het slot (uit Suetonius) dat de dood van Cesar beschrijft.

Hoe intelligent en zorgvuldig gekozen en samengesteld ook, toch lijdt deze document-vorm aan het grote euvel een verhaal te geven dat hoofdzakelijk fragmentarisch is: continuïteit en vooral actie ontbreekt, en in zake leesbaarheid moet ‘The Ides of March’ het al dadelijk afleggen bij zijn prototype.

Verder is ‘The Ides of March’ niet zo spiritueel als ‘I, Claudius’, maar wat het voor heeft op zijn illustere tegenstander is wijsheid en ernst. Wilder heeft de brieven en de gesprekken van Cesar gebruikt als een spreekbuis voor zijn eigen opvattingen over het leven, de politiek en de poëzie, en er is een bloemlezing van waardevolle citaten samen te stellen uit ‘The Ides of March’.

De grootste prestatie van Wilder is echter de voortreffelijke taal van zijn roman. Hierin hebben de arbeid en de geest van de schrijver hun grootste succes behaald, want de taal is zo klassiek schoon, zo waardig en verheven dat ze klinkt als het Latijn van de grote tijdgenoten van Julius Cesar.

Dat ‘The Ides of March’ niettegenstaande zijn uitstekende karaktertekening en zijn wijsheid dan geen meesterwerk geworden is, vindt zijn oorzaak vooral in het gebruik van de documentvorm en zo bevestigt de roman eens te meer de uitspraak van Henry Seidel Canby dat Thornton Wilder een figuur van tweede rang is, echter met ‘de drang naar perfectie, de gewetensvolheid en de absolute voortreffelijkheid van een Collins of van een Addison’.

Een tweede niet-naturalistische roman, die tegen alle verwachting in veel lezers vindt, is ‘Raintree County’ van Ross Lockridge. Was de vorm van ‘The Ides of March’ niet bevattelijk genoeg voor het grote publiek dan moet bij ‘Raintree County’ bovendien nog de omvang afschrikken, want deze roman telt meer dan 1.000 bladzijden: tevens is hij van structuur nog ingewikkelder dan ‘The Ides of March’.

De tragische dood van de schrijver heeft ongetwijfeld veel bijgedragen om het boek onder de schijnwerpers te brengen. Zeven jaar lang heeft Ross Lockridge onafgebroken aan zijn roman gewerkt, acht uur per dag, in een appartement van drie kamers waar de kinderen hun trein onder zijn benen door deden rijden. Zijn boek was een onverhoopt succes, het leverde hem de Metro Goldwyn Mayer prijs voor de roman op en daarmee een inkomen dat op meer dan $ 250.000 kan geschat worden: het gaf hem geld en eer doch geen onsje

[p. 558]

geluk. Hij was overwerkt, kon noch slapen noch eten, en niettegenstaande hij volledig uitgeput was, moest hij verder werken aan het filmscript van zijn roman. Slechts drie en dertig jaar oud sloeg hij de hand aan zich zelf in zijn nieuwe auto, een treurig symbool voor rijkdom die geen geluk brengt.

Zijn roman is de zoveelste poging om ‘The Great American Novel’ te schrijven, het Amerikaans epos waarin mythe, historie, folklore, levenswijsheid en literatuur versmolten zijn tot een organisch geheel. ‘Raintree County’ is van inhoud ongewoon rijk en de geschiedenis van John Shawnessy werd op drie verschillende plannen behandeld: dit van de avontuurlijke, natuurlijk levende man, dit van de idealistische estheet en een symbolisch verhaal van de mens die het paradijs tracht te herwinnen. In de breedte verhaalt ‘Raintree County’ niet alleen het leven van zijn held, maar de geschiedenis van gans zijn streek, en, in het leven van zijn vrienden, de opkomst van het jonge Amerika.

Het probleem van Ross Lockridge was voor deze omvangrijke romanstof een passende vorm te vinden, en daar de gewone verhaaltrant niet bij machte was om een gecompliceerde uitwerking in de diepte en in de breedte te verzekeren, koos hij de oplossing van James Joyce uit ‘Ulysses’ en liet hij de eigenlijke actie van de roman gebeuren op een enkele dag, namelijk op de 4de Juli 1892, op de Amerikaanse nationale feestdag. Die dag brengen vele kleinigheden de grote gebeurtenissen van zijn leven voor de geest van de schoolmeester van Raintree County: zijn eerste liefde, zijn professor, de heroïsche loopwedstrijd die hij eens gewonnen heeft, zijn huwelijk met de bewogen gebeurtenissen die er op volgden, zijn ervaringen tijdens de burgeroorlog, zijn verdere loopbaan en zijn tweede huwelijk. Zo ziet de lezer stilaan de gestalte van deze dichterlijke, aantrekkelijke man die er eens van droomde een tweede Shakespeare te zullen worden, vorm aannemen, evenals deze van zijn zeer verscheiden vrienden: een cynische journalist, een eerzuchtig politicus en een spoorwegeigenaar. De provinciestad uit de 50er jaren, waarin hij leefde, krijgt leven, evenals de streek van de Goudenregen waar niet zo lang geleden nog Indianen waren, en het jonge Amerika dat de burgeroorlog overleeft en ziet hoe politiek en industrie zich ontwikkelen.

In de eerste plaats is ‘Raintree County’ een romantisch epos maar zijn inhoud is ongemeen rijk en bestaat uit Zuiders melodrama en diepe symboliek, uit lyriek en wijsgerige, Platonische gesprekken vol humor en ook cynisme, uit romantiek en een heidense, bijna pantheïstische liefde voor streek en natuur. Geen wonder dan dat Ross Lockridge kort voor zijn dood verklaarde dat hij zijn ganse philosophie practisch opgebruikt had in ‘Raintree County’.

Zo schitterend van mogelijkheden heeft Ross Lockridge niet vermocht dit groots epos tot een volmaakt kunstwerk te scheppen en, zoals een Amerikaans criticus het scherp opmerkte, heeft ‘Raintree County’ meer weg van ‘een schitterend volbrachte opdracht’ dan van een grote roman. In het zoeken om zijn brede visie haar gepaste vorm te geven, is Lockridge zijn doel voorbijgestreefd en zijn geweldige arbeid gaf zijn boek een al te literair voorkomen.

[p. 559]

Duidelijk blijkt uit ‘Raintree County’ dat het oogmerk dat Ross Lockridge zich gesteld had niets minder was dan een ‘Great American Novel’ met een ‘Ulysses’ te combineren en de overeenkomst met zijn paradigma is niet te loochenen, ja zelfs het verkeerde werd nagevolgd als de dromen in toneelvorm, waarin Ross Lockridge o.a. Shakespeare en Falstaff ten tonele voert.

De structuur van de roman is zeer origineel maar ook vrij kunstmatig: Ross Lockridge deelde zijn stof in twee en twintig taferelen in die de gebeurtenissen weergeven van de 4de Juli 1892 en die afgewisseld worden met 52 flashbacks op het verleden van John Shawnessy en dat van de zijnen, wat de schrijver noodzaakte chronologische tabellen op te maken ten gerieve van zijn meer eenvoudige lezers. Bovendien is het laatste woord van ieder tafereel het beginwoord van het volgende en al is dit procédé tamelijk ingenieus en in de aanvang interessant, op de duur verveelt het door zijn gezochtheid. Het overdreven streven naar originaliteit heeft Ross Lockridge evenveel onkruid als tarwe opgebracht en meer dan eens onderbreekt hij de spannende gang van zijn verhaal om delen in te lassen die op zichzelf wel belangwekkend zijn, doch die in een min kunstmatige presentatie veel meer tot hun recht zouden komen, men denke b. vb. aan het verhaal van de huwelijksinzegening van John Shawnessy met Suzanne Drake dat gedurig onderbroken wordt door fragmenten van een krantenartikel over de terechtstelling van John Brown. Een veel beter geslaagd gebruik van krantenartikels maakt Ross Lockridge met de persiflages van ‘Life in Our Time’ die een bijtende critiek zijn op onze samenleving.

Men heeft ‘Raintree County’ vergeleken met het werk van Thomas Wolfe en meer dan eens, zelfs in details, denkt men terug aan deze schrijver. Naar de geest - namelijk in het opwekken van de mentaliteit van een provinciestadje - is het werk van Ross Lockridge met dit van Wolfe verwant, maar deze laatste was oneindig machtiger en lyrischer en bovenal bezat hij een natuurlijke spontaneïteit die het zeer cerebrale en artificiële ‘Raintree County’ geheel mist. Verder kan de roman van Ross Lockridge in zake stijl de vergelijking met Wolfe niet doorstaan en de sierlijke omschrijvingen van Lockridge zijn slechts flauwe echo's van de giganteske ontboezemingen van Thomas Wolfe. Niets is hier tekenender dan de enkele regeltjes van Lockridge over de geur van een gerechtshof en de geweldige passages over hetzelfde onderwerp in ‘The Hills Beyond’.

Zeer zeker bezit ‘Raintree County’ grote eigenschappen en biedt het over 't algemeen boeiende lectuur, geest en humor; toch blijft het slechts een werk van tweede rang en noch de ijver en de arbeid, noch de berekende ingewikkelde romanstructuur kunnen vergoeden wat Ross Lockridge aan genie te kort kwam.

Tegenover deze twee romans die de fijnzinnigheid en de geest bezitten - volgens sommige Westerlingen eigen aan de Europese traditie - staat ‘The Naked and the Dead’ van Norman Mailer, een product van het geweldigste naturalisme, als een koppensneller tegenover twee geüniformeerde académiciens met steek en degen. Hier geen cultuur van een archeoloog of van een deskundige in plaatselijke geschiedenis, hier geen klassieke taal of verfijnde

[p. 560]

volzinnen, neen, niets dan vreselijke, rauwe oorlogservaringen in een taal die je reinste kazernetaal is, ruw en bijna obsceen. En toch staat deze oorlogsroman, een eersteling dan nog wel, hoger dan de twee vorige werken.

‘The Naked and the Dead’ is een verschrikkelijk brutaal boek over de belevenissen van een patroelje in de jungle van Anopopei en het doet aan als een gruwelijke nachtmerrie. Het brengt geen fantasie, geen romantiek of melodrama, maar leven, gruwelijk leven, dat aangrijpt omdat het uit het hart van de schrijver komt en niet uit zijn brein. Het is ongetwijfeld de knapste roman die uit deze oorlog kwam, vooral omdat Norman Mailer buiten scherp getekende individuen evenals ‘A Farewell to Arms’ de geest van het leger, van de militaire organisatie weergeeft en ook omdat hij de wijsgerige en de politieke ideeën aandurft die deze oorlog veroorzaakten. Met dit boek heeft de 25 jarige schrijver zich ongetwijfeld een blijvende plaats in de moderne letteren verworven.

Voor Zomer en Herfst werden in de Verenigde Staten verschillende belangrijke werken aangekondigd als de nieuwe roman van Faulkner die evenals ‘The Robe’ een verdicht thema uit het Nieuwe Testament behandelt en die gesitueerd is in de tijd die verliep tussen de Kruisiging en de Verrijzenis. Reeds verscheen ‘The Outer Edge’ van Charles Jackson, een morbied boek over een moord en de invloed die hij uitoefent op de betrokken personen: mogelijk een knappe roman, maar de schrijver van ‘The Lost Weekend’ blijkt niet los te geraken uit de wereld van de zonde en het kwaad. Simon en Schuster is klaar met de vertaling van ‘Het Verjaagde Water’ van Den Doolaard en naast een nieuwe Bromfield ‘The Wild Country’, een Betty Smith ‘Tomorrow Will Be Better’ en ‘Long after Summer’ van Robert Nathan wordt er een ganse reeks Amerikaanse uitgaven van Engelse auteurs aangekondigd. De voornaamste zijn ‘Shannon's Way’, een nieuwe doktersroman van Cronin, ‘The Heart of the Matter’ van Graham Greene, ‘The Loved One’ van Evelyn Waugh ‘No Highway’ van Nevil Shute en ‘Ape and Essence’, een macabere fantasie over de wereld na de atoombom van Aldous Huxley.