Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 93

[p. 497]

Poëzie van Rene Verbeeck
door Jos. de Haes

(René Verbeeck: Op het Spalier der maanden (gedichten). Uitg. De Brug, Antwerpen).

Toen René Verbeeck in ‘De dwaze Bruid’ zijn vitalistische roes uitschalde, vroeg men zich af waar deze dichter in zijn verdere ontwikkeling zou terechtkomen. Zou hij zich verder toeleggen op de cultus van zijn schitterend en hermetisch woord, en hooggespannen gedichten schrijven, best te vergelijken met het plots en heftig samenklinken van bazuinstoten op een onwezenlijk - hoge toren, of zou hij naar de begane grond terugkeren, zijn inspiratie uitbreiden en spreken met hart en geest?

De latere bundels van Verbeeck hebben bewezen dat de tweede mogelijkheid sterke kansen op verwezenlijking heeft. In 1940, op de vooravond van de ineenstorting, stond de dichter ‘tussen twee werelden’ en thans, in zijn nieuwe bundel ‘Op het Spalier der Maanden’ maakt hij de inventaris op van ‘duur verworven zekerheden’, die hem, na de algemene verpuining, uit alles wat hem omringde als onontvreemdbaar bezit zijn bijgebleven. De dichter wijdt een gedicht aan iedere maand van het jaar en in het vers ter inleiding vernemen wij het waarom van het geheel:

(wij) spieglen graag den gang van 't hart
in de seizoenen van de aarde.

Laten wij, iet of wat met opzet, de nadruk leggen op ‘den gang van het hart’, want daar ligt de ontroerendste boodschap van Verbeeck's nieuwe werk. Het hart leert hem door de seizoenen heen dat in een berooide tijd de mens slechts weinig verworvenheden resten, dingen en wezens waarmee men zich verbonden voelt:

O werk, o huis, o vrouw en zonen,

Brabant, mijn aardse paradijs!

Deze grondthema's op zichzelf bieden de poëzielezer niet de minste verrassing. Zij zijn enkel middel tot schepping van het essentiële. En dat essentiële

[p. 498]

is de atmosfeer die de dichter ons van vers tot vers en van gedicht tot gedicht voelbaar heeft gemaakt, een atmosfeer van berusting in gebondenheden, een heilzaam klimaat voor de geest en voor het gemoed. Wellicht is het de voortschrijdende leeftijd en ook het wereldgebeuren der laatste jaren waardoor de eenmaal zo beroesde minnaar van alle schuimende illusies genezen werd. Hij heeft gevoelig leren mediteren. Hem werd de weemoedige wijsheid van Pindaros bijgebracht: ‘Vraag aan de goden slechts wat past aan sterfelijke geesten, 't oog gericht op wat ons voor de voeten ligt, op wat ons werd beschoren’. En dat is alles winst. Het schept de voedingsbodem voor een dichterschap met groter eigenschappen dan louter virtuositeit.

Hoe komt het dan dat ‘Op het Spalier der Maanden’ ons niet volkomen bevredigt. Is het omdat wij - naïef wellicht - een volkomen nieuwe Verbeeck verwachtten, dat woorden als ‘schitterwit’, ‘lichtvingertippen’ e.a. zo literair aandoen? Zijn verzen en ideeën af en toe niet wat losjes aan elkaar geregen en wordt de dichter soms niet te welbespraakt? Deze vragen stellen is ze beantwoorden. Verbeeck verrast voortdurend met woorden, beelden, zinswendingen, maar op het einde van sommige gedichten vraagt men zich af wat van het vele ‘mooie’ in de lezer bezinken zal. Wij hadden een bondiger formulering gewenst, een strakker vers, en denken met heimwee aan wat een dichter met zulke rijke verbeelding en sterke zeggingskracht bereiken zou, moest hij al zijn concentratievermogen aanwenden om zijn inspiratie tot een gehouwen ‘vormen-inhoud’ af te werken.

Niettemin blijft Verbeeck een onzer beste dichters. Graag citeren wij de tweede helft van ‘Januari’, met zijn natrillende slotverzen:

...Zo vlucht de mens gelijk het klein
bedreigde wild zijn lauwe leger in,
en schuilend binnen zelfgeschapen grenzen
alwaar de vrouw het vuur behoedt en 't licht,
den boer gelijk die zijn alaam herstelt
en 't zaad bekeurt met ingetogen vingers,
vindt hij de rust der sterke zekerheden...
Daarbuiten zet het jaar zich blindelings in gang,
het kraakt en zindert van gespannen kracht;
hij echter weet: hij heeft zijn deel in dit beginnen,
want alle leven neemt zijn aanloop binnen.