Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 93

[p. 394]

Roger Ghesquiere
De dood van Siska

In het huisje, dat als een vogelkooi tussen de eiken van het bos hangt, te midden van potten en pannen, wordt een kind in de wereld afgezet. Geen snerpende pijn vanwege de moeder, geen berstende blijdschap: het is het negende kind, de negende dochter.

Voor haar, moeder Siska, is ieder kind welkom, maar ze weet dat ze haar Jan geen plezier kan doen met een meisje.

Ze hoorde het hem nog zeggen bij de laatste bevalling, krek-af:

- ‘Een zoon of geen... liever geen.’

Toen had ze hem met ogen als twee vraagtekens aangekeken en rustig gezeid;

- ‘Wat God ons geeft is wel gegeven, Jan.’

- ‘Dedjuu’ zei Jan. Hij spietste een straal bruin sop in de roos van een tegel. Dedju, hij schoof zijn klakke scheef, pakte zich op en trok weg.

Siska keek naar de wiegelende gang van zijn kromme benen waarrond zijn broek stijf stond en naar zijn lichaam dat in een halve maan groeide, en zij had deernis met hem.

Dát, een zoon wilde hij. Iemand die de voet naast de zijne kon zetten, zodat hun beide schouders één rechte lijn trokken, zó, zij aan zij labeuren om negen jongen met gapende vogelbekken te vullen. En wat daarvoor nodig is weet alleen hij, die er negen te kweken krijgt, negen noch min noch meer.

Een zoon dat was de wens van Jan geweest toen hij trouwde. En dat is nog zijn wens, twintig jaar na zijn trouwdag, want tenslotte wil ieder man voortleven in het werk van zijn zoon, daarbij wetend dat dit werk zijn eigen werk is. Dat moest het geluk uitmaken van Jan in zijn oude dag.

Daarom is hij wel een beetje kwaad op zijn Siska, want tot nu toe heeft zij geen zoon gebaard.

Nu wentelen die gedachten als een verward kluwen in het hoofd van Siska en zij voelt haar hart, als een schietschijf, hangen in haar gescheurd lichaam: het is soms wreed te lijden en te weten dat het lijden geen liefde baren zal of geen greintje geluk.

En dan. Zij komt van achter haar beesten, Marie, de vroedvrouw. Er lachen lichten in die rustige ogen en over haar gezicht en armen en benen walmt, als

[p. 395]

wierook, een geur van hooi. Zo loopt ze licht in een luchtig kleed bij Siska binnen, als een engel door ons Heer gezonden.

's Avonds valt Jan thuis. Zijn gezicht is een zure appel en zijn ogen lonken leep. Hij weet het al. Hij weet het al van buiten dat het weeral zó een is, zoals de andere keren; een bleiter te meer...

Zijn hoofd scheefgestuikt en steunend op zijn linkerbeen, zo staat hij daar als Marie bij hem komt.

Het kind, in een witte sjaal, dommelt in de donzige warmte die hangt tussen de linkerarm en het lichaam van Marie.

Jan kijkt naar Marie, Marie kijkt naar Jan en zij denkt aan een beer die wil bijten. Maar dan steekt zij die bussel onder de neus van die beer waaraan twee druppels glimmen als lichtjes.

En Jan met een ondergronds geluid:

- ‘Een meisje, Marie?’

- ‘Een meisje Jan...’

Een grijns, meer niet.

En als Marie de spelden losmaakt, riemt Jan zijn rugzak los, recht die kromme sikkel in zijn rug en, daar zie, de zak slingert weg in een hoek. Marie heeft zich met haar rug naar Jan gedraaid; zij legt het borelingske bloot; zij zegt zacht: ‘Een kind als een wonder, kijk Jan.’

En Jan, als een kwajongen, kijkt zoals hij de andere keren gekeken heeft, dievelings over de linkerschouder van Marie. Hij kijkt omdat dat ding dan toch van hem is, van hem en zijn Siska.

Maar schoon vindt hij die vleesklomp toch niet.

- ‘Wat schoons is er aan een pasgeboren kind, Marie?’

En Marie die zegt dat het haar vader is, haar vader gespogen. Een meisje dat glad op haar vader gelijkt. Dat het nog een jongen ware, dan, dan...

Ineens duwt Jan een pruim tot ver achter zijn kiezen. Hij kauwt en trekt weg naar de schuur als een hond in zijn kot, en hij kapt hout, want hij heeft geen honger meer: het is toch weeral een meisje, hout kappen, gedomme, dat de splinters scherp als scherven, de lucht in flenters scheuren.

Dan staat zij daar weer, die ouwe taaie Marie. Zij is door die splinterregen gekomen en nu spreekt zij met blanke stem:

- ‘Maar...’ en zij hapert ‘en Siska? Het is toch uw vrouwe, uw eigen vrouwe Jan...’

Wel, als Jan bij Siska staat, ligt die daar met een vel als een bleke eierdooier, de ogen flets zoals dat altijd is bij haar na een bevalling. Jan kan daar gerust in zijn, dat betert wel.

Dan opent Siska de ogen. Zij weet dat Jan daar staat aan de andere kant van 't bedde; ze verrolt haar hoofd en er snokt een zenuw pijnlijk aan haar mond die openvalt. Zij kijkt naar Jan met een wakke blik en schijnt te zeggen, dat zij er toch ook niet aan kan doen. Het zijn Gods zaken, Jan.

De slore. Jan trekt de rimpels in zijn gezicht samen en probeert te glimlachen, zo heel stil. En terwijl schuurt hij met zijn vierkante hand over de lange

[p. 396]

haarklissen die op het hoofdkussen liggen als grijs gevlochten koorden: zeker, het is dan toch zijn vrouwe, zijn Siska. Zij kan er niets aan verhelpen, maar ja, het is dan toch geen jongen. Het zal wel nooit een jongen worden.

Siska weet wel wat Jan wil zeggen als hij beu zijn oude berenkop wegdraait. Daarom zegt ze dat het negende nog het schoonste van al is, Jan. En zij zegt het gelijk een kind dat slagen vreest.

Jan grommelt wat van ‘met al die roksneppen’ en er kraakt als zand tussen zijn tanden.

- ‘Maar Jan toch, hoe kunt gij zo bestaan? Ze zijn gelijk mijn twee armen, mijn kinderen. Wij moesten God eerder danken, Hem danken op ons blote knieën, Jan, is ieder kind dan geen zegen geweest?’

- ‘Een zegen,’ zegt Jan, ‘een zegen. Tot het op uw handen zeekt, verdoemd.’

Het is gelijk grijnzen dat hij doet. Hij ziet dat Siska stil begint te schreien met een lap laken in haar kelegat. Hij kan het niet goed zien dat zijn vrouw schreemt. En hij gaat. Jan gaat. Hij haalt zijn knuppel en zijn lichtbak. In zijn gedachten ziet hij de konijnen vallen, zwaar als stenen. Hij zal ze in zijn zak bergen, Jan komt er wel, maar waar is zijn zak? Ze konden nooit iets op hun plaats leggen, zij...

Hij snuitert in de schuur, schoefelt in de koten, en het is als roeren in brokken brood en karnepap.

Moeder Siska luistert met gerokken nekpezen naar die schrepende geruchten die nu zo hol in haar hoofd klinken. En dan, de ellebogen, als stokken, schorend onder haar lichaam dat boorbuigt, reikhalzend over het achterberd van het bed, ziet zij nog juist het rechterbeen van Jan de bossen binnendringen. Zo blijft ze nog een ogenblik staan kijken met dat been in haar gedachten en het is alsof er een stalen koord rond dat been gebonden ligt en een hand trekt, trekt...

- ‘Och Here’ zegt Siska. ‘De jachtwachter’... Ze slaat een kruis en haar hoofd valt met een zachte plof in de kussens.

- ‘Och Here toch...’

En dan ligt ze weer alleen in dat duister hol en ze zal nog lang zo alleen moeten liggen. Ze zou toch zo graag nog eens haar kinderen zien, haar klein peuterke...

Ze sleept haar lenden naar de deur toe, ze verrolt pijnlijk haar hoofd maar ze gevoelt zich als moe van dat liggen in eenzaamheid en van die duizel van haar draaiende gedachten.

Ze zou... Ze zou...

En weer trekt en steekt ze aan die benen en dan laat ze zich langzaam stijf als een plank, uit haar bed slieren. Terwijl zij met haar ene voet op de grond staat, heeft zij een gevoel alsof er bloed in beken uit haar lichaam vloeit. En met haar linkerhand pakt ze naar haar hoofd om dat draaien te doen ophouden en steunend op haar rechterhand sleept zij zich voort, voet bij voet; het zal wel gaan denkt ze...

[p. 397]

De weg van de voute naar de zolder is lang en voor Siska is de trap gelijk een Calvarieberg.

Boven aan de trap steunt ze tegen de muur, ze moet wel, want weer doet die duizeling in haar hoofd haar draaien, altijd maar draaien.

Daar staat het beddeke waarin haar borelingske, als een engelke ligt. Siska neemt de kaars mee, zij kijkt naar dat rood rond smoelke, het is gelijk rauw vlees zegt zij, en naar de schilfers op die poezelige pollekens. Maar als Siska de kaars dichter houdt, hoort zij als korte klanken die uit een kinderkele klokken: het is Louiseke. Het kind wordt bang van dat licht en die donkerte rond dat bronzen beeld dat haar moeder is. Maar Siska zegt zacht:

‘Slaap mijn kippe, slaap maar...’ en met beenderen duim bekruist zij het klappende kind.

Dan zakt zij op de knieën naast de kaarsenpan en haar armen liggen plat op de ijzeren baar van het bed. Zo zit ze daar te kijken naar Louiseke, naar Marie, naar die negen kinderkoppen die, in één rij, boven de sargie liggen; te kijken, alleen maar te kijken.

Ze is toch zo gelukkig. En als 't God belieft zal er nog een zoon bijkomen. En het zal ook wel gaan, het heeft toch altijd gegaan.

Dan valt haar hoofd en haar ogen gaan toe. Nog eenmaal tilt zij die klomp lood in haar hoofd op en dan rust hij op de twee pannenlatten die in haar magere armen steken.

Rust in vrede Siska...

Jan staat naast dat zwart gat waarin zijn Siska nu rust. Siska, zijn vrouwe, en er slaat een bibber in zijn benen en een brand in zijn borst. Hij kijkt naar de kist gelijk iemand die niet weet dat hij kijkt, en bij brokken breekt het er uit - ‘Siska, mijn Siska...’

Hij wist het al van toen hij die nacht in huis viel met de jachtwachter op zijn hielen. Hij klom naar de zolderkamer. Hij stootte tegen een steen en die steen was zijn vrouwe, zijn Siska. Ze zat daar gelijk te kijken naar haar kinderen, haar wezen als uit steen gehouwen, de mond met een gat wit uitgekapt en over de groeven lag een vredige lach. Zo zat ze daar te kijken naar haar kinders, als een leeuwin naar haar welpen.

Jan zakte als een zatterik op zijn knikkende knieën en zijn handen pletsten plat op de zoldervloer. Zo zat hij daar en hij wist niet wat te doen. En terwijl hij zijn berekop zwaar op zijn Siska liet rusten, dacht hij eraan dat hij voor haar soms wel een beetje beul was geweest. En zij, zij was de goedheid zelve, zie ze daar zitten kijken naar de kinders, de slore.

Jan zat daar nog lang en er snokten snikken door zijn snokkend lichaam.

Dan heeft hij haar in de grijpers van zijn kromme armen opgepakt en terwijl hij haar naar 't bedde droeg, stuikte haar hoofd als een brokke grim naar beneden, juist gelijk de kop van een dode hen. En bij het slap vallen van haar slonzig hoofd, snokten wel duizend duivels aan de zenuwen in Jan's lichaam, als hij dacht dat hij zijn Siska mocht pijn gedaan hebben.

[p. 398]

Nog lang heeft hij de ronding van haar hoofd gestreeld en plots als een dwaze gedachte, schuurde zijn baard over haar gezicht dat gerimpeld lag als een wasplank en met zijn houten lippen heeft hij een putteke gekust in haar klamme voorhoofd.

Zij was nog warm. En Jan zelf is bij haar gekropen en hij heeft bij zijn Siska geslapen; de laatste maal. Met zijn lichaam heeft hij haar verwarmd, maar zijn vrouw was dood en zij bleef dood.

Jan kan dat niet goed verstaan. Hij zal het wel nooit verstaan.

Dan trekt Marie hem weg van dat grauw graf waarin de dood, als een krokodil, haar muil openspert. En zij brengt hem weg, naar zijn hol in de bossen. Dat luizennest.

Daar begint zijn oudste kind te bleiteren als een geit en de anderen, zijn acht jongen, bleiteren mee. Maar Jan zegt niets, hij zwijgt zich dood, zijn lippen paars opeengeperst. Zijn bloed bruist en hij heeft goesting om die bleiters als een hoop kattejongen tegen een boom te smijeren. Dan delft hij zijn hamers van vuisten diep in zijn zakken want anders doet hij nog ongelukken.

Marie ziet dat Jan wat beeft. Ze kent dat beven en ze zegt dat zij zonder hem nu wel voortkan.

- ‘Het zal wel gaan, Jan.’

En Jan beent weg met wijde benen, als een mens die ruste zoekt. Ruste

Hij stapt dwars door de bossen en de bossen rieken als naar was en wierook en in zijn neus straalt een vieze geur van bedorven dozenvlees. Hij slingert tussen de reuzeneiken, schommelend strompelt hij tegen een boomstronk aan, stekt schuin in een konijnenpijp en gaat, gaat maar. Zijn kop diep duikelend in zijn geronden rug en met een harde honger in zijn hart dat als een blok hout hangt in zijn moe lichaam. Er zakt een zindering in zijn benen waaraan gelijk loden ballen bengelen en van tijd kijkt hij door een droeve matheid van zijn doffe ogen in een gezicht van ruwe boomschors; en weer gaat hij, hij moet wel. Bij iedere stap weet Jan dat hij nooit ruste meer hebben zal... het is gedaan met zijn schoon leven... hij zal nergens meer vrede vinden, nergens.

Tegen de avond schuift hij stil tot aan de muur van het koude kerkhof.

Zijn vingers slaan als ankers in de bovenmuur en hij lengt zich uit op de toppen van zijn tenen. En kijkt, zijn bolle neus wit tegen de grijze grauwigheid van de hemel en zijn ogen zoekend over het kerkhof.

Daar zie.

In de hoek, onder het druipend gewelf van een treurwilg, ligt haar graf onder een balk leemaarde.

Jan kijkt en zijn ogen staan dwaas in zijn kop. Daarna slaat hij zijn rechterhand uit, schetst een scheef kruis en dan valt zijn bultigen kop zwaar op zijn borst, waarin er muizen piepen, die bij het jagen van zijn adem, af en toe hoger kruipen.

[p. 399]

Er bleef een brok in zijn verroeste kele en hij draait zijn hoofd met een ruk weg, want Siska moet toch niet zien dat hij aan haar graf kwijle kweelt als een kind. Bij pozen hoort hij het schrille schravelen van het ongedierte dat met tanden, scherp als zagen, aan de beendren van zijn vrouwe knaagt en hij ziet haar zitten in de zompige grond tussen die zatte, vette wormen, die over haar lichaam slieren, dat hij ervan griezelt.

Was zijn Siska dan niet veel te wel om in die drassigheid te moeten liggen of was dat misschien haar beloning omdat zij negen keren moeder geworden was?

Iedere maal was het dan nog een meisje geweest en hij die zo verlangde om een jongen te krijgen. En daar denkt hij nu aan; aan die zoon van hem die hij niet heeft en die hij wel nooit meer hebben zal; en dat hij nu alleen, moederziel alleen op de wereld staat met negen snotters aan zijn sleppen.

Maar dat is het: hij mag niet gelukkig zijn: hij is nog nooit echt gelukkig geweest. Bestaat er voor de kleine mensen eigenlijk geluk op de wereld?

En terwijl Jan, zijn lijf in tweeën gekapt, in de schemering van de avond wegschuift, zevert hij zatte zinnen en murmureert hij nog van:

- ‘Ik mag toch niet gelukkig zijn...’