Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 93

[p. 374]

De laatste ronde

Nieuws uit Duitsland

In zijn vijftigste jaargang verschijnt thans opnieuw het bekende tijdschrift ‘Hochland’; de redactie-leider is Franz Jozef Schöning, de uitgeverij het Kösel Verlag te München. Een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift is ‘Universitas - Zeitschrift für Wissenschaft, Kunst und Literatur’ uitgegeven onder leiding van Dr. Serge Maiwald door het Roland Schmiedel-Verlag te Stuttgart. Het geniet medewerking van bekende geleerden als Wilhelm Röpge (Geneve), Hermann Schneider (Tübingen), E. Staiger (Zürich), enz. Onder de beste Duitse tijdschriften telt ook de ‘Frankfurter Hefte’, na de Duitse nederlaag gesticht door Eugen Kogon, de bekende schrijver van het boek ‘Der S.S. Staat’. Uitsluitend gewijd aan literatuur is ‘Welt und Wort’ onder hoofdredactie van Karl Ude (Drei Säulenverlag, Bad Wörrishofen); zeer interessant voor publicaties van jongeren, boekbesprekingen, essay's over artistieke problemen van den dag, discussies, enz. In Heft 4 (April 1948) van dit tijdschrift geeft Fritz Usinger een zelfportret onder de titel ‘Das Wort und die Geheimnisse’.

Een ander boeiend tijdschrift is ‘Neues Abendland’. In het Maart-nr. 1948 publiceert Karl d'Ester een opstel over ‘Görres und das Abendland’, waarin hij de positie van Görres als journalist en philosoof t.o.v. Europa en de Europese vragen bepaalt. Görres stierf in Maart 1848 en dit is dan een aanleiding te meer om deze belangrijke figuur thàns te memoreren. Terecht wordt Görres voorgesteld als een der eersten, die de grote samenhang van de Europese politiek steeds in het oog hield, al trad hij dan ook op voor een sterk en verenigd Duitsland. Reeds in zijn jeugd ging hij geestdriftig op in het cosmopolitisme en ‘schwärmte’ met wereldvrede en wereldrepubliek, die hij door de Franse Revolutie hoopte te zien verwezenlijken. Daarin werd hij ontgoocheld, maar gaf zijn ideaal van betere samenwerking onder de verschillende staten en volkeren nooit op. In het grote statenverband van Europa, zo meende hij, moest elk lid als een familielid beschouwd worden, met belangrijke rechten maar ook even belangrijke plichten. Bezorgd om de nationale Duitse belangen, klinkt toch door al zijn woorden zijn belangstelling voor de Europese gedachte. Görres vraagt wegruiming van de nationale slagbomen, vrije handel, vrije zeevaart voor ieder, republikanisering van de despootstaten, vrijheid der drukpers, internationale uitwisseling van cultuurwaarden, enz. Een duurzame gezondmaking van Europa was, volgens hem, slechts mogelijk op christelijke grondslag, zoals het de romanticus Novalis in zijn programmatisch essay ‘Die Christenheit oder Europa’ had gevraagd: ‘Es wird so lange Blut über Europa strömen, bis die Nationen ihren fürchterlichen Wahnsinn gewahr werden, zu den ehemaligen Altären in bunter Vermischung treten, Werke des Friedens vornehmen und ein groszes Liebesmahl auf den rauchenden Werkstätten mit heiszen Tränen gefeiert wird. Nur die Religion kann Europa wieder aufwecken und die Völker sichern.’ Maar religie moet bewust en werkdadig zijn. Deze klanken van vóór 100 jaar worden thans in Duitsland door niet weinigen als een vermanend woord gehoord.

_**_*

De weduwe van Gerhart Hauptmann, die thans in een sanatorium te München leeft, heeft de litteraire nalatenschap van den

[p. 375]

kunstenaar toevertrouwd aan de stad Berlijn.

De cultuur-leiding van de socialistische Einheitspartei heeft in overleg met de stad Weimar een grote letterkundige Prijs gesticht: ‘Weimar 1947’. In den zomer van 1948 wordt deze Prijs voor het eerst toegekend. De bekroonde werken moeten de democratisering van Duitsland dienen.

Het Verlag Benno Schwabe en Co te Basel bereidt een uitgave voor van de Opera omnia van Johann Jakob Bachofen, waarin ook zijn nagelaten geschriften zullen worden gepubliceerd. De eerste band van deze in wetenschappelijk opzicht belangrijke uitgave is reeds verschenen.

Het Bermann-Fischer Verlag in Stockholm kondigt een nieuw prozawerk aan van Thomas Mann, dat meer dan 700 blz. bedraagt: ‘Dr. Faustus. Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn’. Wij hopen het werk over kort in de Warande te bespreken.

Het halfmaandelijks tijdschrift voor internationale verstandhouding ‘Neues Europa’ schrijft een prijsvraag uit voor de beste novellen en short-stories, die de gedachte van de vrede en de internationale verstandhouding dienen en meteen uitdrukking geven aan een nieuw geestelijk leven in Duitsland. Tot de jury behoren o.m. de bekenden: Prof. W. Milch (Marburg), Kasimir Edschmidt en Paul Fechter.

De Heinrich Heine-prijs, die het Heinegenootschap te Hamburg 150 jaar na de geboorte van de dichter gesticht heeft, werd voor 1948 toegekend aan de dichter uit Rijnland Herbert Eulenberg. Eulenberg is onlangs, na een lange voordrachten-tournee in Zwitserland, naar Duitsland teruggekeerd. Alvorens aan nieuw werk te beginnen, zal Eulenberg al zijn werken, die tussen 1933 en 1945 werden geschreven en nooit gepubliceerd, in het licht zenden. Zo pas verscheen reeds in het Berlijnse Aufbau-verlag de roman ‘Der Zusammensturz’. Twee drama's ‘Nathan der Dumme’ en ‘Christenund Judenmenschen’, alsmede een autobiografie ‘So war mein Leben’ zullen eerlang in Düsseldorf verschijnen.

Dr. Martin Rockenbach is op 24 Maart plots gestorven. Zijn afsterven is voor de katholieke literatuur, vooral in Rijnland, een verlies. Nadat hij met Pater Friedrich Mukermann had saamgewerkt in diens tijdschrift ‘Der Gral’ stichtte hij in 1924 het litteraire maandschrift ‘Orplid’ waarin hij alle dichters die op grond ener christelijke levensopvatting schreven probeerde te groeperen en zich vooral aan de jongeren interesseerde. Zijn litterairhistorische en -critische boeken zijn vervuld met hetzelfde verantwoordelijkheidsbesef, o.m. ‘Junge Manschaft’ (1924), ‘Neue Katholische Dichtung’ (1930) en ‘Reinhold Johannes Sorge’ (1923).

Het begint in Duitsland ‘letterkundige prijzen’ te regenen. Vermelden we de litteraire prijs van de stad München gewonnen door Gertrud Von Le Fort met haar roman ‘Der Kranz der Engel’. Ook de stad Berlijn heeft een literatuurprijs gesticht, die ‘Fontane Preis’ genoemd wordt en bestemd is voor de beste roman van een in Duitsland levende auteur. De prijs werd tot nog toe niet toegekend. Een der belangrijkste prijzen, de ‘Goethepreis 1947’ van de stad München werd toegekend aan de bekende wijsgeer Karl Jaspers van Heidelberg. Deze prijs werd in 1927 voor het eerst uitgereikt en wel aan Stefan George. Later werd hij o.m. toegekend aan Albert Schweitzer, Leopold Ziegler, Sigmund Freud, Ricarda Huch, Gerhart Hauptmann, Hermann Stehr, Hermann Stegemann, E.G. Kolbenheier, Hans Carossa, Agnes Miegel, enz. In 1943 en '44 werd hij niet toegekend. In 1945 werd hij gewonnen door Max Planck, in 1946 door Hermann Hesse.

Twee letterkundige studie-genootschappen werden in de jongste tijd in het leven geroepen: het Theodor Storm-Gesellschaft te Husum, en onder leiding van Dr. Benno von Wiese een ‘Deutsche Gesellschaft zur Förderung der Literatur’, die haar zetel heeft te Münster (Westfalen).

Dr. H. REYKERS.

Blik naar Amerika

De Pulitzerprijs 1946 voor verhalend proza werd vrij onverwacht toegekend aan ‘Tales of the South Pacific’ van James Mitchener, een novellenbundel van 19 realistische verhalen ingegeven door de oorlogservaringen van de schrijver op de eilanden van de Stille Oceaan. De meerderheid van de critici en van het Amerikaans publiek

[p. 376]

had nochtans verwacht dat ‘The Big Sky’ van A.B. Guthrie zou bekroond worden daar het een zeer sterke roman is over het trappersleven in de eerste geschiedenis van de Verenigde Staten en ook ‘The Garretson Chronicle’ van Gerald Warner Brace was favoriet: in de poll die de ‘Saturday Review of Literature’ zoals ieder jaar hield behaalden beide boeken ieder acht stemmen van de 23 critici en boekbesprekers die aan deze poll deelnemen.

Niet alleen bij het verhalend proza ook bij de prijs voor biografie werd iedereen verrast, want deze kwam eveneens toe aan een eersteling, namelijk aan ‘Forgotten First Citizen: John Bigelow’ het werk van een geschiedenislerares, Margaret Clapp.

Wat de prijs voor een geschiedeniswerk aangaat, deze werd als algemeen verwacht, geschonken aan ‘Across the Wide Missouri’ van Bernard de Voto, een meesterlijk boek over de heroïsche wilde jaren toen in het Westen de pelsenhandel nog bloeide, en de Pulitzerprijs voor de poëzie kwam toe aan W.H. Auden voor zijn ‘Age of Anxiety’. In de magere Amerikaanse poëzieoogst is dit lange gedicht van deze verse Amerikaan - eerst in Mei 1946 werd Auden genaturaliseerd - ongetwijfeld het voornaamste. In de vorm van een herberggesprek tussen een vrouw, een bediende en twee officieren, gesprek dat onderbroken wordt door hun herinneringen en door de nieuwsberichten, behandelt de dichter de zeven tijdvakken in het leven van de mens en predikt hij de oneindige goedheid in Christus als de enig blijvende waarde in het leven.

De twee nieuwe, onverwachte, om niet te zeggen zonderlinge bekroningen zullen vanzelfsprekend de tongen weer doen losgaan. Zoals in Frankrijk werd ook in de Verenigde Staten de toekening van officiële of semiofficiële prijzen reeds druk becritiseerd en onlangs nog, in het April-nummer van ‘48’ vroeg Kenneth N. Stewart zich af of de Pulitzerprijzen niet moesten afgeschaft worden.

Toch heeft de jury dit jaar bewezen dat ze niet oud en conservatief is, want ze kende de prijs voor de beste journalistiek toe aan Bert Andrews van de New York Herald Tribune voor zijn verwoede aanvallen tegen de blinde veiligheidspolitiek van de regering die tientallen staatsbeambten ontslagen heeft om min of meer bewezen communistische sympathieën. Deze beslissing is een treffend staaltje van democratische onpartijdigheid en ze bewijst dat vrije mening geen ijdel woord is in de Verenigde Staten al zouden de negervervolging en de hedendaagse onbesuisde ‘Jodenjacht’ dit wel eens kunnen doen geloven.

Of men nu voorstander is van literaire prijzen of niet, feit is dat geen enkele van de grootste Amerikaanse schrijvers ooit door een Pulitzerprijs is bekroond geworden. Hemingway, Dreiser, John Dos Passos, Faulkner, Thomas Wolfe, James T. Farrell, F. Scott Fitzgerald, de dichters Robinson Jeffers en T.S. Eliot hebben nooit genade gevonden in de ogen van de jury, terwijl Sinclair Lewis in 1926 de Pulitzerprijs weigerde, nadat in 1921 de jury ‘Main Street’ had uitgekozen, doch de Advisory Board, die het laatste woord spreekt, het boek verworpen had.

De Advisory Board is oppermachtig en meer dan eens heeft hij de beslissingen van de jury genegeerd, vooral dan wanneer het werk van radikale schrijvers betrof, wat natuurlijk tot vele discussies en zelfs tot gezamenlijk ontslag van de jury geleid heeft. In dit raadgevend lichaam is bovendien de secretaris Carl W. Ackerman, deken van de faculteit voor journalisme aan Columbia University die de prijzen uitreikt, oppermachtig, zodanig dat sarcasten reeds gesproken hebben van de ‘Ackermanprijs’.

Bij alle critiek op de Pulitzerprijzen mag men echter niet uit het oog verliezen dat reeds vele malen de ware Jacob bekroond werd en dat de stichter van de prijs dus bekomen heeft wat hij betrachtte. Mits meer moed echter, minder conservatisme en mits een inkrimping van de macht van de Advisory Board en de aanstelling van bevoegde juryleden zal de Pulitzerprijs een verdienstelijke instelling blijven en zal hij naar het woord van haar schenker dienen ‘tot aanmoediging van het openbaar welzijn, de openbare moraal en de vooruitgang van de opvoeding’.

_**_*

Volgend moordend citaat uit het vakblad

[p. 377]

‘The Retail Bookseller’ is typisch voor de Barnum-reclame die een groot gedeelte van de Amerikaanse uitgevers gebruikt en voor de geest van het commercialisme waarin zij hopeloos verzonken zijn. Volgens ‘Time’ schrijft het blad over ‘Parris Mitchell of King's Row’, het tweede deel van een trilogie waarvan het derde deel nooit zal voltooid worden door de dood van de auteur (dit zonder merkelijk verlies voor de Amerikaanse letteren): ‘Het heeft alles in zich wat zijn voorganger deed verkopen: gruwel, sexe, krankzinnigheid en verdorvenheid - dit alles behandeld met waardigheid en bescheidenheid’.

_**_*

Henry Steele Commager, professor in de geschiedenis aan de universiteit van Columbia, stelde onlangs een lijst op van 61 personen, die het denken en het leven in de Verenigde Staten geschapen en vorm gegeven hebben. De waarde van deze lijst, zo geeft de bekende historicus zelf toe, is betrekkelijk: vele namen werden vergeten en over de betekenis van andere valt te discussiëren, doch in zijn geheel genomen is het een interessante lijst.

In de reeks van hen die het niet-intellectuele volksleven bepaald hebben noemt Henry Steele Commager: Benjamin Franklin, William Mc Guffey, Louisa May Alcott de schrijfster van ‘Little Women’, Mark Twain, de componist Stephen Foster, Horatio Alger, de bisschop John H. Vincent, Sinclair Lewis en H.L. Mencken. Vaderlandse helden zijn de presidenten Washington en Lincoln en de pioniers Daniel Boone en Daniel Webster die alle vier legendarisch geworden zijn. Tot degenen die het politieke leven en de politieke instellingen geschapen hebben, behoren Jefferson, Paine, Hamilton, Theodore Roosevelt, Wilson en Franklin D. Roosevelt. John Locke en de Tocqueville zijn de buitenlanders die het politieke leven vooral beïnvloed hebben. De rechterlijke instellingen van de V.S. werden in 't leven geroepen door John Marshall, Story, Oliver Wendell Holmes en Roscoe Pound. Een vijfde groep van de lijst omvat de denkers die het economische leven vormden en Henry Steele Commager vernoemt hier Sumner, Leslie Ward, Veblen, George, Gompers en Karl Marx, niet dat deze laatste zoveel volgelingen telt, maar om zijn indirecte invloed. Tot de voornaamste practische opvoeders rekent schrijver Horace Mann, Emma Willars, Charles W. Eliot en als historici Bancroft, Parkman, Turner, Henry Adams en Vernon Louis Parrington, de schrijver van het weldoordachte ‘Main Currents in American Thought’. Ook de schrijvers James Fenimore Cooper en Nathaniel Hawthorne worden door Commager vernoemd als geschiedschrijvers om het stereotiepe beeld dat ze van het Amerikaans verleden opgehangen hebben. Als belangrijkste denkers vernoemt hij Emerson, Thoreau, Darwin, Spencer, William James, John Dewey, Freud en enigszins als een verrassing Paus Pius IX, dit om zijn hardnekkige strijd tegen het modernisme dat in de V.S. een specifiek Amerikaans katholicisme voorkwam. Natuurlijk zou de lijst onvolledig zijn moesten er geen zakenlui in vermeld worden, want naar 't woord van president Coolidge is ‘The business of America... business’. Carnegie en Rockefeller waren naast grote zakenlui ook grote philantropen, en naast hen moet Ford gedacht worden en Thomas Alva Edison, deze laatste als ‘het symbool van het Amerikaanse mechanische genie’. De dichters Longfellow en Whitman waren pioniers voor het Amerikaanse geestesleven en in de dagbladpers, die zulke voorname rol in de V.S. speelt, zullen namen als Pulitzer, Hearst, Ochs de stichter van de N.Y. Times, de publicisten Godkin en Walter Lipmann nooit vergeten worden. Commager verwaarloost ook de negers niet en Booker T. Washington en Du Bois sluiten de lijst, Du Bois vooral vertegenwoordigt de aspiraties van de Amerikaanse neger.

_**_*

Nadat reeds de befaamde toneelcriticus John Mason Brown in een radiodiscussie de ‘comics’ had aangevallen, trekt in het nummer van 29 Mei van de ‘Saturday Review of Literature’ de New Yorkse psychiater Fredric Wertham geweldig van leer tegen de tekenverhalen, die in Amerika nog veel meer dan in Europa door de jeugd en door de massa verslonden worden. Zijn deze

[p. 378]

verhalen bij ons meestal amusante avonturen van Kuifje, Suske en Wiske of van Piet Pruim en Jan Pikbroek, in de V.S. zijn ze verkankerd tot geschiedenissen van misdaad en liefde. Fredric Wertham die verbonden is aan de stedelijke hospitalen van New York en aan verschillende klinieken, wijt de geweldige omvang van de jeugdmisdaden aan de invloed van de comics die John Mason Brown de ‘Marijuana of the nursery’ noemde. Hij haalt ontstellende gevallen van kindermisdaad aan waarbij bleek dat haast alle jeugdige delinquenten verslaafd waren aan de comics. Beweringen dat de tekenverhalen over misdaad zuiver ontspanning zouden zijn en niet door de kinderen nagevolgd worden zijn onzinnig: de kinderen imiteren ze in hun spel en bovendien wijden de comics de jeugd in in de zeden en in de gewoonten, zelfs in het taaltje van de onderwereld. De invloed van het beeld is daarbij veel directer en veel groter dan die van het woord en al zal de navolging van kinderen met een gezond gezinsleven zich waarschijnlijk beperken tot het spel, de jeugd uit het slop krijgt door de comics een gevaarlijke voorlichting.

Natuurlijk is de aanval van Dr. Wertham niet gericht tegen het tekenverhaal als dusdanig, wel op de verderfelijke die in de V.S. de goede geheel overwoekerd hebben. Als men dan weet dat er per maand 60.000.000 comic books verschijnen, kan men zich een gedacht vormen van de bedreiging die zij voor de Amerikaanse jeugd betekenen. In vele scholen werden de comics reeds geheel verboden, maar maatregelen van hogerhand dringen zich op om deze etterbuil uit het Amerikaans leven uit te snijden, om een einde te stellen aan dit laag, maar zeer renderend ‘zaakje’. Tevens zou het verdwijnen van de misdadige comics een herleving betekenen van het Amerikaanse kinderboek dat ongewoon luxueus en artistiek verzorgd is.

JOS VAN DER STEEN.