Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 93

[p. 346]

Luc Indestege
De biecht van de vagant

Vaganten noemen wij die dichters uit de Middeleeuwen, inzonderheid uit de XIde en de XIIde eeuw, die een zwervend leven verkozen boven een geregeld bestaan. Hun verschijnen wordt verklaard uit de tijdsomstandigheden na de eerste kruistochten. Zij worden hoofdzakelijk gerecruteerd uit klerken die geen vaste betrekking vinden, geen prebende om van te leven; monniken voor wie de kloostertucht te zwaar is gaan wegen, krijgslui die de wapenhandel beu zijn geworden, studenten die het al te bar vinden het hele jaar door te moeten blokken en die er 's zomers op uit trekken, belust op avontuur.

Voor hun werk maken zij haast uitsluitend gebruik van het Latijn dat ze volkomen beheersen; in tegenstelling met hun klassieke voorgangers evenwel, schrijven zij hun verzen naar Germaans model, met beklemtoonde en nietbeklemtoonde syllaben, met heffing en daling en bovendien met een vaak gezocht rijmschema. Een aanzienlijk gedeelte van hun werk is ons bekend uit enkele verzamelhandschriften waarvan de uit de XIIIde eeuw stammende codex, bekend onder de benaming Carmina Burana, omdat hij voorheen in de abdij van Benediktbeuren werd bewaard, de meest beroemde is.

Van de dichters zelf kennen we er slechts een paar met name. Het zijn vooral Hugo van Orléans, bijgenaamd Primas; Walter van Rijssel of van Châtillon, ten slotte de dichter die door zijn tijdgenoten met de erenaam Archipoeta, aartsdichter, werd bedacht. De Archipoeta is waarschijnlijk omstreeks 1130 te Keulen, of in de omgeving van die stad geboren. Hij is gunsteling en hofdichter geweest van de Keulse Aartsbisschop Reinald van Dassel, die regeerde van 1159 tot 1167. Van zijn werk zijn er slechts een 10-tal gedichten overgebleven, maar die volstaan alleszins om hem als eersterangsdichter te doen waarderen.

Het beroemdste van die gedichten is zijn zogenaamde biecht, dat hier in vertaling volgt. De bewerking gebeurde naar de uitgave van M. Manitius, München, 1913.

Het gedicht zet in met een treffende tekening van 's mans gemoed en karakter, schildert zijn avontuurlijk bestaan als zwervend dichter met de felle kleuren die aan het middeleeuws leven eigen zijn en eindigt in een soort groteske satire. Als een andere Reinaert belooft hij zijn leven te beteren en voortaan ‘als een pasgeboren lam op nieuwe weiden te weiden’. De Hofhou-

[p. 347]

ding neemt hij op zo'n geslepen manier in het ootje, dat ze het vermoedelijk niet zal gemerkt hebben.

In menige strofe van dit lied, dat te Pavia is geschreven, en dat een enkele keer aan herhaling lijdt (misschien werden een paar strofen door een latere afschrijver geïnterpoleerd), klinkt een toon van heidense verrukking: de dichter bekent dat hij met gretige hand gegrepen heeft naar wat het leven biedt; hij schildert zich zelf als een dromerig fantast, een vrolijk gezel, een kanneklinker, een meisjesgek, een zwerver zonder huis noch have... En als hij ten slotte zijn onstuimigheid inbindt en, de toon milderend, naar bezinning neigt, doet hij het met die lichte charge die ons belet aan de oprechtheid van zijn gevoelens te geloven. Achter een mom van ernst gaat hij schuil om zich des te vrijer te verkneukelen van grimmige pret, ten koste van de argeloze toehoorders.

De vertaling werd zo getrouw mogelijk naar de Latijnse tekst bewerkt. Samen met andere staaltjes van vagantenpoëzie, hoop ik ze binnen kort in boekvorm uit te geven.

	1		1
Diep voel 'k in mijn binnenste		Estuans intrinsecus
't vuur der woede schroeien,		ira vehementi
als ik spreek wil bitterheid		in amaritudine
aan mijn hart ontgroeien,		loquor mee menti.
uit een lichte stof gemaakt		Factus de materia
ga ik vlug aan 't gloeien,		levis elementi
'k ben een blad gelijk waarmee		similis sum folio
al de winden stoeien.		de quo ludunt venti.
	2		2
Wordt het heel natuurlijk voor		Cum sit enim proprium
een wijs man gevonden,		viro sapienti,
dat hij wat hij bouwt, op steen		supra petram ponere
sterk en vast wil gronden,		sedem fundamenti,
dwaas lijk ik die met de stroom		stultus ego comparor
meedrijf t' allenstonde		fluvio labenti,
en mij nooit aan huis of thuis		sub eodem aere
blijvend voel gebonden.		nunquam permanenti.
	3		3
'k Word gedreven als een schip		Feror ego veluti
stuurloos door de baren,		sine nauta navis,
dolend als de vooglen die		ut per vias aeris
door de luchten waren,		vaga fertur avis.
mij houdt band noch slot, ik wil		Non me tenent vincula
steeds maar verder varen,		non me tenet clavis,
mij bij luitjes van mijn slag,		quero mei similes
bij de schooiers scharen.		et adiungor pravis.

[p. 348]

	4		4
O bezinning des gemoeds,		Mihi cordis gravitas
wat gij dor kunt wezen!		res videtur gravis,
Scherts en spel zijn zoeter dan		iocus et amabilis
honing uitgelezen.		dulciorque favis.
Heerlijker geen taak dan die		Quicquid Venus imperat,
Liefde ons heeft gewezen,		labor est suavis,
die in suffe harten nooit of		que nunquam in cordibus
nimmer thuis kan wezen.		habitat ignavis.
	5		5
'k Volg zo gaarne 't brede spoor,		Via lata gradior
trouw de jonglingszeden;		more iuventutis,
wijl 'k in de ondeugd zat verstrikt		implico me viciis
heb ik deugd gemeden;		immemor virtutis,
wellust lokt me sterker dan		voluptatis avidus
't Rijk der Zaligheden		magis quam salutis,
en, ben 'k dood ook naar de ziel		mortuus in anima
't lichaam stel 'k tevreden.		curam gero cutis.
	6		6
Schenk me, O Vorst, vergiffenis		Presul discretissime,
om wat 'k durf belijden:		veniam te precor:
'k wil me een goede maar vooral		morte bona morior,
'n zoete dood bereiden,		dulce nece necor,
schone vrouwtjes doen mij steeds		meum pectus sauciat
diepe hartzeer lijden		puellarum decor,
en, kan 't niet in werkelijkheid,		et quas tactu nequeo
in droom wil 'k ze verleiden.		saltem corde mechor.
	7		7
't Valt zo uitermate zwaar zijn		Res est arduissima
lusten te verwinnen,		vincere naturam,
als men mooie meisjes ziet te		in aspectu virginis
branden niet van minne;		mentem esse puram;
harde wet, daarop kan jeugd		iuvenes non possumus
zich maar niet bezinnen,		legem sequi duram
wil van slanke lijven al		leviumque corporum
't lichaamsschoon ontginnen.		non habere curam.

[p. 349]

	8		8
Wie in 't vuur gestrekt zal niet		Quis in igne positus
in dat vuur verteren?		igne non uratur?
Wie zich kuis in Pavia		quis Papie demorans
weten te generen?		castus habeatur,
Hier waar Venus jacht maakt op		ubi Venus digito
jeugd, met wild begeren,		iuvenes venatur
haar met lonk en lach verstrikt		oculis illaqueat,
en van Deugd doet keren?		facie predatur?
	9		9
Die gij kuis in Pavia		Si ponas Ypolitum
heden laat belanden,		hodie Papie,
morgen is 't geen kuisheid meer		non erit Ypolitus
die hen strekt tot schande.		in sequenti die:
Alle wegen leiden hier in		Veneris in thalamos
Venus' lustwaranden,		ducunt omnes vie
zijn er tal van torens ook,		non est in tot turribus
Deugd houdt geen in handen.		turris Alethie.
	10		10
Gaarne geef ik verder toe:		Secundo redarguor
'k ben aan 't spel verhangen,		etiam de ludo,
maar als 'k soms word kaal geplukt en		sed cum ludus corpore
fijntjes afgevangen,		me dimittat nudo,
dan kookt heel mijn binnenste		frigidus exterius,
al verft geen blos mijn wangen		mentis estu sudo,
en dan maak ik 't beste vers		tunc versus et carmina
en de mooiste zangen.		meliora cudo.
	11		11
En naar de taveerne gaan		Tercio capitulo
daarna mijn gedachten,		memoro tabernam:
't wijnhuis hèb ik nooit veracht		illam nullo tempore
en 'k zàl het nooit verachten,		sprevi neque spernam,
tot ik de Engelen des Doods		donec sanctos angelos
zal zien komen zacht en		venientes cernam,
zingen horen 't requiem		cantantes pro mortuis
als een dodenklachte.		‘requiem eternam’.

[p. 350]

	12		12
Mijn bestemming is dat ik		Meum est propositum
in de kroeg zal sterven,		in taberna mori,
waar mijn vege mond geen slok		ut sint vina proxima
wijns behoeft te derven,		morientis ori;
dan zal 't blijde Englenkoor		tunc cantabunt letius
jublend mij omzwerven:		angelorum chori:
Moge deze drinkebroer		‘Sit deus propitius
Gods gena verwerven!		huic potatori.’
	13		13
Uit de bekers stijgen op		Poculis accenditur
lichte geestesvonken,		animi lucerna,
't hart gelaafd met Godendrank		cor imbutum nectare
verheft zich weeldedronken;		volat ad superna;
mij smaakt zoeter, Vorst, de wijn		mihi sapit dulcius
in de kroeg gedronken		vinum de taberna
dan 't verwaterd mengsel mij		quam quod aqua miscuit
door uw knaap geschonken.		presulis pincerna.
	14		14
Som'ge dichters ziet men vaak		Loca vitant publica
't druk gewoel ontwijken,		quidam poetarum
zoeken een verdoken plek		et secretas eligunt
waar geen oog kan kijken,		sedes latebrarum:
blokken ijvrig dag en nacht,		student instant vigilant
maar wat ze ook bereiken,		nec laborant parum,
dat kan ons ternauwernood		et vix tandem reddere
werk van waarde lijken.		possunt opus clarum.
	15		15
Er zijn dichters levend in		Jeiunant et abstinent
vasten en onthouden,		poetarum chori,
die van strijd en van rumoer		vitant rixas publicas
zich afzijdig houden;		et tumultus fori,
opdat zij de onsterfelijkheid		et ut opus faciant,
door hun werk eens zouden		quod non possit mori,
oogsten, gaan ze aan 't werk te grond		moriuntur studio
waarop ze eens vertrouwden.		subditi labori.

[p. 351]

	16		16
Elk van ons een eigen trek		Unicuique proprium
heeft Natuur gegeven:		dat natura munus:
nuchter heb ik nooit of nooit, -		ego nunquam potui
'k kon het niet, - geschreven;		scribere ieiunus,
nuchter zou 'k mij voor een kind		me ieiunum vincere
onder moeten geven,		posset puer unus:
dorst en honger haat 'k dan ook		sitim et ieiunium
als de dood het leven.		odi tanquam funus.
	17		17
Maar ook ieder heeft van haar		Unicuique proprium
eigen gaaf gekregen,		dat natura donum:
wijl ik dicht is 't edel nat		ego versus faciens
voor mijn keel een zegen,		bibo vinum bonum,
't puurste vocht dat ooit in 't vat		et quod habent purius
bij de waard gelegen,		dolia cauponum,
door zulk wijntje wordt een schat van		tale vinum generat
redekunst verkregen.		copiam sermonum.
	18		18
De aard der verzen wordt dan naar de		Tales versus facio
kracht des wijns gemeten,		quale vinum bibo,
wijl 'k tot nietsdoen word gedoemd als		nihil possum facere
ik niet heb gegeten;		nisi sumpto cibo;
waardeloos is mijn geschrijf		nihil valent penitus,
heb 'k niet ten dis gezeten,		que ieiunus scribo,
maar na steevgen dronk durf 'k mijn		Nasonem post calices
lied met Naso's meten.		carmine preibo.
	19		19
Geest der poëzie, gij wordt		Mihi nunquam spiritus
nimmer mij geschonken,		poetrie datur,
heb ik niet vooraf mij zat ge-		nisi prius fuerit
geten en gedronken,		venter bene satur;
is Bacchus, de God des wijns,		dum in arce cerebri
in mijn brein gezonken,		Bacchus dominatur,
dan schiet Apol' in mijn gemoed		in me Phebus irruit
wonderbare vonken.		et miranda fatur.

[p. 352]

	20		20
Zie nu heb ik opgebiecht		Ecce mee proditor
mijn verkeerdheen alle,		pravitatis fui,
die uw dienstvolk tegen mij		de qua me redarguunt
honend uit durft brallen.		servientes tui.
Maar, - ik hoor geen een van hen		Sed eorum nullus est
van eigen schuld eens kallen,		accusator sui,
en zij lieten spel en lust		quamvis velint ludere
zich toch ook gevallen!		seculoque frui.
	21		21
Wie nu in de aanwezigheid		Iam unc in presentia
mijns gewijden Heren		presulis beati
zich naar regel en bevel		secundum dominici
tegen mij wil keren,		regulam mandati
mij de steen werpt en mij niet		mittat in me lapidem
wil als dichter eren,		neque parcat vati,
diens geweten moet wel geen		cuius non est animus
schuldbewustzijn deren.		conscius peccati.
	22		22
Al wat 'k tegen mij te zeggen		Sum locutus contra me
weet heb ik beleden,		quicquid de me novi,
de etterbuil, zo lang ontzien,		et virus evomui,
heb ik uitgesneden,		quod tam diu fovi.
't vroeger zondenleventje		Vita vetus displicet,
wijkt voor nieuwe zeden...		mores placent novi,
Mens, gij ziet slechts 't uiterlijk,		homo videt faciam,
God doorschouwt de rede.		sed cor patet Iovi.
	23		23
'k Min van nu af aan de deugd,		Iam virtutes diligo,
de ondeugd wil ik mijden		viciis irascor
mijn herboren ziel een nieuw		renovatus animo
leven te bereiden,		spiritu renascor;
als een pasgeboren lam op		quasi modo genitus
nieuwe weiden weiden,		novo lacte pascor,
opdat niet mijn hart een vat		ne sit meum amplius
vol van hoogmoed blijve.		vanitatis vas cor.

[p. 353]

	24		24
Nieuwgekozen Keulse Vorst,		Electe Colonie,
Spaar mij, die gij rouwen		parce penetenti
ziet en laat uw medelij		fac misericordiam
op mij, smeekling, dauwen;		veniam petenti,
leg mij zware boete op,		et da penetenciam
'k liet mijn schuld u schouwen:		culpam profitenti:
'k wil me voegen naar uw wens,		feram, quicquid iusseris,
gaarne en in trouwe.		animo libenti.
	25		25
Spaart de leeuw, der dieren vorst,		Parcit enim subditis
ook niet wie met ere		leo rex ferarum
onderworpen werd en laat zijn		et est erga subditos
toorn naar hem niet keren?		immemor irarum.
Handelt gij dan ook aldus,		Et vos idem facite,
Gij, doorluchte Heren;		principes terrarum:
't smaakt tè bitter immers wat		quod caret dulcedine
't zoet steeds moet ontberen.		nimis est amarum.