Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 93

Hulde door staatsminister Frans van Cauwelaert
uit naam van den Vriendenkring van Juffrouw Belpaire

De woorden van lof, van verering en van dankbaarheid, met welke de vorige sprekers Mejuffrouw Belpaire hebben gehuldigd werden ons allen uit het hart gegrepen. Zij hebben evenwel niet vermocht het thema van onze erkentelijkheid en onze bewondering voor deze, de grootste en ook de meest geliefde van onze Vlaamse vrouwen, uit te putten. Haar leven is gelijk een welgeslepen edelsteen en bij elke belichting vertoont het nieuwe maar steeds zuivere verscheidenheid.

Mij werd de opdracht voorbehouden Juffrouw Belpaire te huldigen uit naam van hare vrienden, en zij zou het zelf met reden hebben gevoeld als een gemis en een onbegrijpelijke tekortkoming indien, bij deze gedenkwaardige gelegenheid, voor de vriendschap geen bijzondere plaats werd voorzien. Geheel het leven van Juffrouw Belpaire is immers een verheerlijking van de vriendschap.

Ik ben een van de oudste onder haar nog levende vrienden. Ik vlei me met

[p. 13]

de overtuiging dat ik ook tot haar beste vrienden heb behoord en ik heb het steeds beschouwd als een groot voorrecht. En toch gevoel ik mij, bij deze gelegenheid meer als een plaatsvervanger dan wel als iemand die optreedt uit eigen recht. Uit naam van de vrienden van Juffrouw Belpaire had hier, indien de Heer het gewild had, moeten optreden Prof. Jules Persijn, wiens medewerking en onuitputtelijke inspiratie zij zo hoog heeft gewaardeerd of Aug. Van Cauwelaert, dien ze als ‘haar geestelijke zoon’ zozeer heeft liefgehad. Zij hebben met ‘Mamieken’, zoals Jw. Belpaire zich in vertrouwden kring zo graag hoort noemen, jaren lang in zulke intieme en vruchtbare samenwerking geleefd, dat wellicht alleen Hilda Ram en Juffrouw Duyckers, haar zielzusters, met haar nauwer kunnen verbonden zijn geweest. Zij zouden ook beter de fijngevoelige woorden hebben gevonden, die passen bij een muziek van het gemoed, zoals de vriendschap met Juffrouw Belpaire steeds geweest is. Maar, eilaas zij zijn van ons heengegaan en met hen zovele anderen die in het kader van het leven en in den werkkring van Juffrouw Belpaire een plaats van genegenheid en vertrouwen hebben ingenomen. Vliebergh, Scharpé, Pastoor Cuppens, Persijn, Aug. Van Cauwelaert, Lod. Dosfel, Juffrouw Margriet Baers, Mevrouw Lena Nuyens, Lod. Ontrop, Pastoor Meulepas, Eerw. Heer Aug. Nobels, Dr. Van de Perre, en zovele andere namen, die ik niet zonder een gevoel van weemoed zou kunnen oproepen, zij zijn reeds voorafgegaan, als haar toekomende erewacht, naar een beter leven. Maar ook de levende vrienden zijn, Goddank, zeer talrijk. Het is voldoende ook maar enige kennis te hebben gemaakt met de geschriften van Juffrouw Belpaire om op eigen hand een lange lijst te kunnen samenstellen. Geen enkele van onze Vlaamse schrijvers is meer mededeelzaam geweest over zijn gemoedsleven en levenservaringen dan de gevierde van dezen dag en elke bladzijde van haar herinneringen draagt den stempel van die openhartigheid en innemende goedheid, die aan haar omgang steeds een onvergelijkelijke charme hebben bijgezet en die van haar voor immer hebben gemaakt de meest geliefde en edelste figuur van onze Vlaamse en sociale wedergeboorte.

De kring van de vrienden van Juffrouw Belpaire is natuurlijk niet tot de Katholieke Vlamingen van de jongste 50 jaar beperkt gebleven. Laat ik enkel de namen vermelden van Johannes Jörgensen en Henriette Roland Holst, tussen de meest vooraanstaande vertegenwoordigers van dat ruimer en tevens vertrouwelijk geestelijk verkeer dat zij met grote kunstenaars uit het buitenland heeft onderhouden. En wie de opbloei, de richting en de omvang van haar verstandelijke en artistieke begaafdheden en van haar sociale geneigdheden wil begrijpen mag alvast niet den invloed voorbijgaan, die door mannen als Schaepman, de beide Alberdingk's, Prof. Kurth, Prof. Mansion, Peter Benoit, Edward Huberti, Jan De Laet, Tinei, en vooral door het inspirerende voorbeeld van haar zo bewonderde Tante Constance op de vorming van Juffrouw Belpaire werden uitgeoefend. Maar zij heeft zelf een treffend onderscheid gemaakt tussen de beroemdheden die zij in den familialen kring vroegtijdig heeft leren kennen en bewonderen en de Katholieke Vlamingen, die de bevoor-

[p. 14]

rechte deelgenoten van haar lateren levensarbeid zijn geworden, wanneer zij de eersten als de vrienden van den huize, van de laatsten als haar eigen en ware vrienden heeft onderscheiden.

De waarde van de vriendschap heeft voor Juffrouw Belpaire nooit gelegen in het aangenaam tijdverdrijf, in het sprankelend genot, in het voedsel der nieuwsgierigheid dat kon worden verschaft in een schitterend gezelschapsleven. Dat zijn dingen die men ook kan kopen aan een dagbladkiosk of aan het winket van een schouwburg. Vriendschap in den waren en meest verheven zin van het woord is saamhorigheid van zielen in den dienst van eenzelfde hoger ideaal, en daarom had Cicero gelijk wanneer hij in zijn ‘De Amicitia’ schreef dat echte vriendschap alleen mogelijk is tussen mensen die het goede willen. Nooit heb ik beter dan in Juffrouw Belpaire den diepen zin begrepen van het woord van den H. Thomas Aquinas (1e IIde 7. XCII ad 2) dat het doel van de samenleving is de mensen onderling te verbinden door de banden van de vriendschap. De vriendschap is de deugd die, uitgebreid tot de gemeenschap, den grondslag vormt van die edele toewijding en liefde, die ieder rechtschapen mens verschuldigd is aan eigen volk en vaderland.

De vrienden die Juffrouw Belpaire als haar eigene beschouwd heeft zijn vooral deze die ze erkend heeft en aangetrokken als deelgenoten en als mededienaars van haar levensideaal. Zij zijn dan ook de meest onmiddellijke getuigen geweest van de verhevenheid van inzicht, de vlekkeloze onbaatzuchtigheid, de steeds waakzame bezorgdheid en de onovertroffen vrijgevigheid, met welke zij meer dan een halve eeuw ons volk gediend, geholpen, verdedigd en geleid heeft.

Het verband tussen haar persoonlijke vriendenkeuze en haar maatschappelijke bestrevingen is bij Juffrouw Belpaire zo bijzonder nauw geweest, omdat zij geen verstandelijke instemming geven kon die niet tevens door het hart werd beaamd. Ook haar voorkeur op artistiek en intellectueel gebied werd in ruime mate geregeld door de inspraken van haar gemoed. ‘Door liefde alleen komt men tot kennis’, zo schreef ze in haar ‘Kunst- en Levensbeelden’ (blz. 3) en haar bewondering en verering voor Beethoven, Lacordaire, Newmann en vooral Ozanam in wiens veelzijdigen aanleg, vroegrijpheid en levensdiepte zij het beeld van haar eigen zo geliefden, vroegafgestorven vader terugvond, werden beheerst door een gevoelsverwantschap, die het rhythme van haar aandoeningen spontaan naar den maatslag van deze grote aanvoerders regelde. Geheel de levensrichting van Juffrouw Belpaire is bepaald geworden door de naald van haar aangeboren goedheid, haar onmiddellijke aanvoeling voor wat schoon en edel en haar onverkreukten zin voor wat recht is, door een nooit gestild verlangen om goed te doen, geluk te zaaien en meer schoonheid te verwekken, ten bate van heel de gemeenschap. Het is uit dezen edelen aandrang dat Juffrouw Belpaire gekomen is tot onze christelijke sociale en onze Vlaamse Beweging, want in haar huiselijke ervaringen was er niets dat haar in tegenstrijd moest brengen met onze sociale of taalkundige toestanden, zoals de 19e eeuw ze had tot stand gebracht. Zij voelde zich aanvankelijk zelfs

[p. 15]

gehinderd door het gemis aan verzorgde omgangsvormen, de schijnbare ruwheid en de felle bewoordingen, die in de beginperiode van onze Vlaamse Beweging in de Vlaamsgezinde kringen al te zeer opvielen. Haar optreden in onzen socialen en Vlaamsen strijd heeft dan ook nooit iets laten merken van de bitterheid of de scherpte in de tegenstelling, die voor vele van onze voorvechters de wrange vrucht is geweest van onverdiende achteruitstelling of geleden onrecht. Geheel haar levensarbeid en gedachtengang draagt den stempel van de mildheid, die geheel haar ingoedig wezen kenmerkt en bij de soms vinnige redetwisten, die door ondraaglijk geworden toestanden, bij hare bezoekers werden uitgelokt, klonk haar stem steeds verzoenend, opbeurend en vertrouwend. Maar zij was tevens begrijpend, medelijdend en gelovend zonder argwaan. De oud-strijders, die de gastvrijheid van de Swiss cottage hebben gekend gedurende de smartelijke jaren van den eersten wereldoorlog bewaren een onvergetelijk dankbare herinnering aan den troost die hun door de moederlijke bezorgdheid en het medevoelen van Juffrouw Belpaire werd geschonken. De Vlaams- en volksgezindheid van Juffrouw Belpaire was niets dan liefde, en de werken van deze liefde moesten in haar geest tevens bijdragen tot het welzijn en de versteviging van geheel het vaderland, dat zij in alle trouw heeft gediend en tot de meerdere glorie van onze Katholieke Kerk, waarvan zij steeds een zo vroom en onderdanig kind is geweest. Het is in dezen geest dat zij gewerkt heeft in den schoot van ‘Eigen Leven’, dat zij het bestaan heeft mogelijk gemaakt van ‘Dietsche Warande en Belfort’, dat zij den Constance Teichmannbond heeft opgericht, dat zij onze muziekkunstenaars heeft gesteund, dat zij de grootste onderwijsinitiatieven heeft aangedurfd, welke op deze vergadering reeds naar verdienste werden gehuldigd. Maar zij heeft ook nooit haar getuigenis voor ons goed recht geweigerd. Zij heeft nooit nagelaten het gezag van haar woord te laten gelden in de zogenaamde hogere kringen of bij de hoogste overheden, waar zij een gehoor vond dat aan haar gewone vrienden nog niet was gegund. Het goed dat zij aldus bereikt heeft kan niet met juistheid worden berekend, maar heeft onbetwistbaar de evolutie ten goede in de hoogste politieke en maatschappelijke kringen merkelijk bevorderd.

Om het leven van Juffrouw Belpaire volledig te begrijpen, moet het echter ook geplaatst worden in het licht van haar christelijke vroomheid. Haar werk is nooit afgescheiden geweest van haar verlangen om de liefde voor en het geloof in Christus bij ons volk te bevorderen en de materiële offers die zij voor zijn welzijn zo ruim heeft gebracht ontlenen aan deze hogere bezorgdheid een nieuw verhef. Maar ook in haar dienst van de Kerk was zij zonder enige onverdraagzaamheid, en zij heeft tegenover andersdenkenden of tijdelijk afgedwaalden die breedheid van gevoel, die mildheid van oordeel beoefend die steeds een van de meest beminnelijke trekken van haar karakter geweest is.

Men heeft Juffrouw Belpaire met uitverkoren namen bedacht. Men heeft ze genoemd de wijze, de schoonste vrouw, de moeder van Vlaanderen. Zij is in elk geval geweest een zeldzame zegen voor ons volk, voor ons land en voor de

[p. 16]

Katholieke Kerk en de jubelzang van de reeds gezaligde vrienden van Juffrouw Belpaire zal met het gebed van de nog levende en de nog veel wijdere lofbetuigingen van geheel het Katholieke Vlaamse volk vandaag en morgen opgaan naar den Heer om Hem te danken voor de grote weldaad, die Hij in Juffrouw Belpaire aan ons geslacht geschonken heeft en Hem te bidden voor haar lang behoud.

Tussen de vele vrienden van Juffrouw Belpaire is er een voor wie al de overige eerbiedig uit den weg gaan en uit wier naam ik niet behoefde te spreken omdat zij het zelf gedaan heeft in bewoordingen, die als de bekroning kunnen dienen van heel dit huldebetoon: Hare Majesteit Koningin Elisabeth! De openbare brief, die zij gewaardigd heeft te laten verschijnen op de voorbladzijde van de levensschets aan onze feestelinge door den Heer Roose gewijd, zal niet alleen een onovertroffen en een onvergankelijk huldebetoon voor haar blijven, maar hij vat in een enkelen zin de diepe les samen, die als een gouden draad door heel het leven loopt van Juffrouw Belpaire en die ook voor het nageslacht haar waarde zal behouden: ‘Waar kan ik beter leren hoe men zijn volk dienen en liefhebben moet dan bij ‘de wijze vrouw’? In dezen enkelen zin ligt geheel de betekenis van deze viering besloten, en met het legio van de dankbare volkskinderen en van de vereerders, die Juffrouw Belpaire over geheel Vlaanderen telt, uit den naam van haar getrouwe vrienden en van u allen, die hier ter harer ere vergaderd zijt, herhaal ik met Hare Majesteit: ‘Heb dank, Mejuffrouw Belpaire, omdat U trouw bleef aan uw roeping, die een weldaad was voor het vaderland, voor uw volk en voor de Dynastie.’