Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 91

[p. 498]

C.M. van den Heever
Hulde aan Styn Streuvels

Op skool was Nederlands, naas Engels, 'n taal wat ons so deeglik as moontlik moes bestudeer. Afrikaans was wel die spreektaal, maar nog nie amptelik erken nie, en met toewyding - alhoewel sonder veel geesdrif - het ons lang, eentonig lyste van die sogenaamde ‘de’- en ‘het’-woorde van buite geleer, en waar ons in 'n stereotiepe opstel oor die geslag van 'n woord getwyfel het, was die beste en veiligste uitweg om gebruik te maak van die verkleinwoord of die meervoud! Dáármee kan jy tenminste geen fout begaan nie, al was die inhoud ook onsin. So het die volgende gedrogtelikheid in 'n pynlike opstel sy oorsprong gehad: ‘De leeuwen sprongen over het watertje’!

Naas die taai, droë grammatika, wat ons bladsy na bladsy uit 'n onaantreklike rooi boekie moes deurknaag, was daar die sogenaamde ‘voorgeskrewe werke’, gladgeslyt van al die hanteer. Hulle het o.a. bestaan - vir die eindeksamen althans - uit 'n bloemlesing uit die gedigte van De Genestet, Majoor Frans van Bosboom-Toussaint, die onmoontlike boek Akbar..... en Tony se Ernest Staes. De Genestet se weemoedige en sentimentele gedigte, sonder veel werklike diepte, het ons in 'n mate geboei, Majoor Frans en Akbar was 'n woud van woorde, vol vreemde situasies en ver weg van ons daaglikse lewe, asof sulke wesens in ander, haas onbestaanbare lande bly, maar nie van gelyke bewegings as ons is nie. Alleen in ‘voorgeskrewe werke’ kon hulle bestaan!

Maar met Ernest Staes - nog ruik ek die geur van die boek - was dit anders. Hier was 'n lewende mens wat blykbaar net soos ek voel en dink, en van die eerste bladsy af met sy gevoelige beskrywing van die ruisende populiere tot aan die einde waar ons van die jong advokaat afskeid neem, was dit vir my 'n mooi en 'n boeiende boek, wat ek 'n paar keer herlees het.

Van die tyd af dateer my kennismaking met die Vlaamse letterkunde en my liefde vir die Vlaamse skrywers. Later moes ek, soos dit maar met ons almal gebeur, van die wysneuse en ‘kenners’ verneem dat Ernest Staes nou nie juis eersterangs is nie, 'n bietjie te gemoedelik en oorgevoelig..... maar wat het dit te doen gehad met die vreugde wat die werk aan my as jong, ongevormde mens verskaf het? Maar later het tog ook goeie dinge gebeur, want aan die universiteit het ek met Guido Gezelle kennis gemaak, en toe op 'n dag, terwyl die son wit en helder op die vensters van die universiteitsbiblioteek geskyn het, met Styn Streuvels! Die letters van die boek was swaar en swart op die

[p. 499]

wit bladsy gedruk; ek het langsaam en met oorgawe in die boek gelees en 'n eienaardige gewaarwording ondergaan: hier was 'n landskap en mense wat Vlaams is, maar dit kon net so wel ook Afrikaans gewees het! Soiets was daar nie in die Afrikaanse letterkunde nie. Het ons Afrikaanse prosaskrywers dan nooit hulle eie mense en eie aarde sorgvuldig betrag nie? As iemand wat op die land groot geword het, was Streuvels vir my skielik soos 'n ou bekende. Die man met sy steil, regop hare, groewe oor die voorkop en strak, openhartige blik kon op die stoep van een van ons boereplase gesit het om die foto te laat neem. Ek het deur die venster na die blou lug en na die verre, vaalblou rante gekyk. Daar het 'n belangrike ontwaking in my plaasgevind. Lewe en letterkunde was een! 'n Boek was nie 'n dooi versameling letters, 'n nagmerrie wat met eksamens dreig nie; hier was een waarin ons deur die letters heen kyk en die werkende boere, die swart, vrugbare aarde, die verre horison sien opskemer. Hier was 'n meester aan die werk.

Daarna het ek veel in Streuvels gelees, maar ek het ook kennis gemaak met die skrywers wat hy bewonder het en wat invloed op sy werk en vorming gehad het. Daar was die groot Russiese en Skandinawiese prosaskrywers in wie se werke ons 'n innerlike verwantskap met die groot Wes-Vlaamse prosaskrywer opmerk. Inderdaad besit alle novelles of romans wat oor die landelike lewe en oor die verhouding tussen mens en aarde gaan, 'n groot, vanselfsprekende ooreenkoms. Hierdie ooreenkoms berus onteenseglik op die enersheid van stof en die wyse waarop die lotgevalle en noodlot van die boere verbonde in die natuurverloop bly, of hulle noual in Rusland en Skandinawië arbei of in Vlaandere en Suid-Afrika. Ons het hier te doen met sterk primitiewe kragte; dikwels het ons hier grofheid en ellende, verenig in verdierlikte wesens; ons het haas ondraaglike arbeid wat die liggaam uitput en die siel verlaag, maar tog ook 'n mistieke verbondenheid met die aarde, 'n grootse berusting in die kom en gaan van die jaargetye, in die welslae of mislukking van die oeste wat die arme mens sy harde lot gelykmatig laat dra, byna soos die dier, maar wat hom in sy eenvoud en selfs ongeletterdheid 'n middelpunt van die lewe en bestaan maak deur volharding en die geduldige, noeste voortsetting van sy nimmer-eindigende arbeid, waarmee hy die natuur onderwerp en die natuur hom weer tiranniseer.

Die mens van die stad lewe ver van hierdie dinge. Hy sien nouliks die wolke of sterre. Alleen in tye van ernstige voedselskaarste dink hy aan die boer en die taak van die boer. Die minagting wat menigeen in Wes-Europa vir die boer het, bestaan nie in Suid-Afrika nie, en dit het by ons selfs 'n erenaam geword: die Boere! Daardie minagting berus op 'n misverstand, op dwase intellektuele arrogansie, en die uiters kunsmatige letterkundige produkte wat uit hierdie skraal voedingsbodem groei, bewys dit vir ons afdoende. Intellek en sinisme is die dood van die kuns. Die lewe is op sy sterkste en suiwerste naby die natuur, en die mees verharde stadsbewoner, wat in kamerwonings gebore is en in kamerwonings sterf, het nogtans 'n drang, al is dit net gedurende vakansies, om vir 'n oomblik digter by die natuur in sy ongereptheid te

[p. 500]

kom. In Suid-Afrika openbaar hierdie drang hom by stedelike Afrikaners in die bekende verskynsel: almal probeer om 'n plasie of 'n plaas te besit, en almal het die stille hoop dat as hulle eendag met pensioen aftree, hulle hulle laaste dae op 'n eie stukkie grond sal kan slyt. Die aarde se roepstem bly magtig!

As ons Streuvels se werke lees, dan is die verwantskap tussen die Afrikaanse en Vlaamse mense verrassend; dit word nog versterk deur die gemeenskaplike band wat daar tussen ons bestaan: die taal. As mens daartoe moes oorgaan om 'n werk van Streuvels in Afrikaans te vertaal, sou dit, afgesien van klein verskille hier en daar, die indruk van 'n ras-egte Afrikaanse skildering maak. Maar dit sou verkeerd wees om te veel nadruk op die folkloristiese, of taalpartikulieristiese en tipiese in Streuvels se werke te lê, want alhoewel ons hier 'n rykdom van skoonheid kan opteken, styg sy werk deur die menslikheid, die suiwer waarneming en die gedrae uitbeeldingskrag tot kuns wat naas die beste wat Wes-Europa op hierdie gebied voortgebring het, geplaas kan word. Skerp en helder het sy mense en landskappe geteken, en as ons sy boeke lees, lewe ons deur die jaargetye heen saam met die werkers, geboë oor hulle arbeid of vol dierlike blydskap oor die tydjies van rus en ontspanning.

Ek wil graag aan Styn Streuvels dank betuig vir die duursame genot wat sy werk aan my verskaf het, maar nie alleen aan my nie - ook aan duisende van my landgenote. Streuvels se naam is in Suid-Afrika goed bekend, al is dit dan dikwels net deur sy twee groot werke: Oogst en Vlaschaard. Hy het aan menige Afrikaanse skrywer en leser geleer om hulle eie landskap en hulle eie boerende bevolking grondig te leer ken en te waardeer. Hy het hulle oë oopgemaak vir groot, egte kuns: hier in sy werke het ons al wat goed en sleg is, al wat verhewe en laag in die mens is, deur die kunstenaar so weergegee dat dit nie ‘letterkunde’ is nie, maar lewe - vir ons 'n onvergeetlike beeld van 'n belangrike en omvattende aspek van die Vlaamse volk se bestaan.

Dit is die betekenis en grootheid van kunstenaars dat hulle die werklikheid feilloos weergee, veel skerper en suiwerder as die historikus of joernalis, want hulle doen dit langs die subtiele weg van ‘atmosfeer’. Streuvels is 'n meester in die skepping van hierdie atmosfeer, en daardeur lewe en beweeg ons in Vlaandere as ons sy boeke lees.

Dur Streuvels te eer, eer ons tewens ook die skeppende krag van die Vlaamse volk. Streuvels het Vlaandere aan die wêreld bekend gestel in sy wesenlikste gestalte, en veral die Afrikaners wat deur hulle taal nou aan die Vlaming verbonde is, eer hom as die grootmeester van die Vlaamse prosa. Ons opregte hulde aan hom, en hartlike seënwense vanuit Suid-Afrika!