Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 91

[p. 382]

Boekbesprekingen

Magda Somers: ‘Zoo zijn wij...’. Strafgevangenen spreken. Uitg. N.V. Standaard-Boekhandel, Antwerpen.

Schrijfster van dit boek kreeg, waarschijnlijk in verband met een wetenschappelijke of sociale taak, toegang tot een van onze Strafgevangenen spreken. Uitg. N.V. Stangenen te spreken, ze te hooren spreken. In elk van de 19 hoofdstukken van dit werk laat ze dan een gevangene aan het woord, die zijn leven en misdaden vertelt. Het is lang geleden sinds ik door een boek nog zoo diep werd getroffen. Voorzeker zullen maatschappelijke werkers en werksters hier heel wat nuttigs over het leven en de psychische wereld van den misdadiger en gevangene kunnen leeren. Voorzeker zal ook de lezer met psychologische vakkennis en interesse er veel deugd aan beleven (al zal hij in deze monologen van de gevangenen wel eens lacunes vinden, af en toe geneigd zijn vraagjes te stellen, die onbeantwoord blijven voor wie niet van mensch tot mensch met hen kan spreken maar eenvoudig zich moet tevreden stellen met wat de schrijfster voor hem heeft genoteerd). Maar de verdiensten van dit werk strekken veel verder. Het is wel duidelijk dat de schr. dit boek niet uitgaf met de bedoeling een sensationeele reportage te leveren noch om ons een vulgariseerende bijdrage tot de sociale of psychologische studie van het misdadigerstype te schenken; het komt mij voor dat zij deze misdadigersverhalen voor ons noteerde omdat haar geheele ziel door deze confrontatie diep was geraakt en zij haar ziele-ervaring uitstorten wilde, misschien moest. Zonder eenige theoretische beschouwing of moraliseerende noot hoort men uit deze verhalen een diepe stem opklinken die bestendig zegt: wij zijn van geen beter maaksel dan deze uitgeworpenen, alleen hadden wij in het leven een beetje meer chance dan zij: braver ouders, een meer verzorgde opvoeding, een minder-kwalijke erfbelasting of - door welk gelukkig toeval? - een vrouw (resp. man) met een minder-nefast gebrekje. En door welke uitverkiezing bleef ons in de beslissende crisis-momenten van ons aller gemeenschappelijke natuur, te midden van de buitelingen die ons aller lot zijn, de fatale en vernielende flits-seconde van de vernietigende drift gespaard? - Dit is de grondtoon, die men hooren kan in heel het werk, ook gedachtelijk geformuleerd in de ‘nabeschouwing’ (gefundeerd op psychologisch-theoretische en ervaringswijze vakkennis) die de schr. ons als besluit van de door haar genoteerde verhalen schenkt: de fundamenteele structuur van alle menschen is identisch, in allen schuilt een ‘latente kriminaliteit’.

Men ziet dat het de bedoeling van schr. niet was een louter-psychologisch document te schrijven, al kan men bij lezing van dit boek, op grond van haar klaarblijkende vakkennis en scherpzinnigheid (merkbaar o.m. in de af en toe gestelde vraagjes) niet betwijfelen dat zij tot zulk wetenschappelijk werk in staat is. Hier wenschte zij niet enkel met de hersenen te arbeiden, maar met de ziel te ervaren; en zoo dit elk goed psycholoog bij zijn arbeid al zou doen, wenschte zij ook met de geheele ziel te getuigen. Dit is dan geen soort philantropische getuigenis van medelijden voor het harde levenslot van den gevangene, maar - veel dieper - een getuigenis van begrijpend erbarmen voor den misdadigen mensch. Geen ernstig lezer, die met de ziel luisteren kan - weze hij al dan niet met psychologische vakkennis gewapend - zal de echtheid van deze tragische levensverhalen in twijfel kunnen trekken. Dat ze ons niet in vorm van een exact, gestenografiëerde copie werden

[p. 383]

aangeboden, maar door de schrijfster herschreven, met hier en daar een ‘literaire’ wending, is daartegen geen bezwaar. Dat in deze verhalen van misdadigers hier en daar drogredenen en schijnmanoeuvres, uitingen van zelfbedrog of list, opduiken, kan evenmin als een bezwaar tegen hun authentieke echtheid gelden. Deze zijn - wel integendeel - essentieele bestanddeelen in het drama van het hier-uitgebeelde ziele-leven, onmisbaar voor de volledige kennis van de psyche dezer misdadigers. En voegen wij er aan toe: van onze psyche.

Er zullen wel lezers gevonden worden voor wie de duister-diepe ruimte van deze misdadigerszielen ontoegankelijk is. Deze lezers zullen dan doorgaans ook blijk geven van weinig begrip voor de ziel van den mensch en voor de kennis van hun eigen ziel. En, helaas, zulk tekort aan begrip spruit niet enkel voort uit een gebrek aan scherpzinnig verstand, maar vooral uit een gebrek aan gemoedsontvankelijkheid, geestelijke ruimte, menschelijke adel, christelijke cariteit. Niet voorniets liet de schrijfster als motto aan haar boek voorafgaan het Psalmwoord: ‘Geef ons Heer, een hart wijd als de wijde zee...’. Haar getuigenis van diepmenschelijk begrijpen is er, in laatsten zin, een van christelijk-liefdevol erbarmen. Er zullen in de schare van Christenen en nietchristenen altijd menschen gevonden worden die dit getuigenis verwerpen, ja, het misschien, in zijn naakte oprechtheid, met een allerheiligste verontwaardiging of - in een minder heilig geval - met een ongemakkelijken wrevel zullen veroordeelen. Die menschen achten zich beter; dat zijn de Pharizeeërs. Christus heeft hen uitgespuwd. Hij bracht een boodschap van deemoed, erbarmen, begrijpen, kortom alles wat in de grondwet der liefde is vervat. Aan dit christelijk ethos ontleende dit schoone sobere, eerlijke en aangrijpende boek zijn inspiratie, zijn opzet. Het zal bij ons volk de twee schandelijkste en verderfelijkste vormen der oneerlijkheid helpen bestrijden: het pharizeïsme en de liefdeloosheid.

Voegen wij hieraan toe dat dit werk zéér smaakvol, intelligent en krachtig werd geschreven. De schrijvers van goede kortverhalen zijn in onze letterkunde zéér zeldzaam. Ik verval niet in onze nationale kinderkwaal, de overdrijving, wanneer ik meen dat zeer weinigen in Vlaanderen kortverhalen zouden kunnen schrijven als de twee, drie beste uit dit boek. Walschap, Matthys, Demedts, kortom onze beste beoefenaars van dit genre zullen wel willen beamen dat zij graag een paar van deze verhalen zelf zouden hebben geschreven. En - merkwaardig genoeg - het is zeer onwaarschijnlijk dat de schrijfster bij de reportage van deze misdadigers-belijdenissen ook maar een oogenblik aan literaire prestatie heeft gedacht. Maar, ziet u, zij had iets te zeggen, zéér veel te zeggen en zij schreef het neer sober, direct, onopgesmukt, pakkend. Het verhaal zelf, waarin het levensrhytme wild en wisselend klopt, dicteerde haar de vormwetten. De verhaalkunst, die zij hier onbewust in haar beste stukjes beoefende, is zooveel boeiender dan het proza-werk van vele schrijvers, die willen en kunnen schrijven maar helaas weinig of niets belangrijks te zeggen hebben. Dat zij hieruit leeren dat er na duizenden eeuwen, nog stof genoeg ligt in de eeuwige drama's van het menschelijk leven voor wie den moed en het formaat bezit er zich geestelijk aan te meten. De herschepping van dàt leven is zoowel belangrijker dan alle subtiele keutelarijtjes met het Woord. Het spreekt vanzelf dat dit boek door de behandelde stof geen opvoedende lectuur is voor nog onrijpe jeugd. Maar aan alle gevormde volwassenen kunnen wij de lezing ten zeerste aanbevelen. Zelden verdient een debuut te onzent zooveel lof.

A. WESTERLINCK.

Karel van de Woestijne: Verhalen. - Uitg. N.V. Standaard-Boekhandel, Antwerpen.

Schrijver van deze regelen behoort tot het getal der vele lezers, die het verhalend proza van Karel Van de Woestijne hoog bewonderen maar er eigenlijk weinig van houden. Hoe schitterend ook door intellectueele finesse, hoe verbazend door woord-talent, hoe verblindend door buitelende verbeeldingskracht, is dit proza té gemaniëreerd. Het doet onecht aan, het mist eenvoud. En daarom juist is het lezen van deze ‘Verhalen’ een zeer aangename verrassing. Ze wer-

[p. 384]

den, acht in getal, in 1923 geschreven en slechts drie werden, in omgewerkten vorm, uitgegeven in de ‘Beginselen der Chemie’. De overige vijf bleven onuitgegeven. Nu is het opvallend hoe in deze verhalen de prozakunst van Karel Van de Woestijne tot zelftucht en eenvoud is gekomen. De verbeelding is tot soberheid gedisciplineerd, niet langer meer de weelderige en onberekenbare ‘folle du logis’ zijner vroegere prozawerken. Ook zijn psyche is er minder ingewikkeld, de sterk-cerebrale inslag is geweken. En ook is dit laatste proza gekenmerkt door een nauwkeuriger belangstelling voor de concrete realiteit. Deze eigenschappen kon men reeds zien aantreden in ‘De Bestendige Aanwezigheid’ (1918); in de hier verzamelde en hoofdzakelijk occasioneel-geschreven verhalen zijn ze nog meer opvallend.

De eerste vijf stukjes in dezen bundel zijn van zuiver-verhalenden aard, in het eerste ‘Man’ legt de schrijver zich vooral toe op de weergave van het gebeuren; in het tweede ‘Roman’ legt hij zich vooral op de karakterportretteering toe. In het eerste is de pointe aan het slot tragisch, in het tweede ironisch, maar telkenmale met suggestieve, verrassende soberheid. Ook in de andere verhalen staat men verrast voor de concreetnauwkeurige visie van den verteller, zijn sober-suggestief verhaaltalent met telkenmale de verrassing van de plotse ontknooping. Zelden speelt in deze verhalen Van de Woestijne's ironie; de grondtoon is meewarigheid om het onontkoombaar spel van 's levens schrijnende misverstanden. In de laatste drie stukken is de verhalende inhoud veeleer aanleiding tot het symbolistisch suggereeren van wonder-subtiele stemmingen of tot het dartel spel der fantasie. Men vindt er het duister symbolisme, de vreemde psycho-chemie van de ‘Beginselen der Chemie’ terug. Hier en daar, vooral in de laatste stukken, vindt men nog sporen van de bewust-gewilde of overdadige artisticiteit uit Van de Woestijne's vroegere prozakunst. Maar dit is slechts uitzondering. Over het algemeen is de scherpe-concrete en etsende visie, de zuivere eenvoud van woord en zinsbouw in deze mooi-geschreven verhalen opvallend. Het is waarschijnlijk dat Karel Van de Woestijne de meeste van deze stukjes als spelenderwijs - of, wie weet, als kopij voor de krant? - heeft geschreven. Maar wij kunnen de publicatie van deze ‘Verhalen’ als een goede daad begroeten, al behooren ze niet tot zijn werk van het bovenste plan.

Door de N.V. Standaard-Boekhandel werd er een mooi-verzorgde uitgave van gemaakt, versierd met vier droogenaaldetsen door R. Gorus.

A. WESTERLINCK.