Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 91

[p. 176]

Muziekkroniek
Het concertwezen te Brussel
door Arthur Meulemans

Het concertleven in de hoofdstad bereikte weer zijn vast, vol tempo. In de laatste decenniën is Brussel tot een internationaal peil gestegen, kan het gerust de vergelijking met de andere Europeesche grootsteden doorstaan. Op muziekterrein gedijde het tot een centrum dat toonaangevend werd voor buiten- zooals voor binnenland.

Wanneer eenmaal zal afgerekend zijn met de enge, ietwat burgerlijke mentaliteit van een klein land tegenover de eigen kunst en de eigen kunstenaars, zal ook meer inzicht tegenover dit eigene intreden en het onvoorvoorwaardelijk enthousiasme voor al wat van elders toekomt en de sceptische koelheid voor het eigene geleidelijk op normale banen geleid worden en gezonde objectiviteit zich laten gelden.

Het is gewoonweg verbazend wat er te Brussel aan kunst, op elk gebied, inzonderheid muziek, wordt verorberd. Voor het seizoen 1945-46 stelde het Paleis voor Schoone Kunsten op zijn programma-rooster, buiten alle soorten recitals, vanaf het piano- tot het dansrecital, een reeks kwartetavonden, verschillende concertreeksen, zoowel met kamerorkest als met groot symphonieorkest. Concerten gewijd aan Bach-Rameau, een reeks inleidingsconcerten tot de Engelsche muziek met o.m. de uitvoering van Purcell's opera Dido and Aeneas. Uitvoeringen van Haendel's Messias, Jeanne au Bûcher van Claudel-Honegger door het Ceciliakoor onder de leiding van Louis De Vocht. Reeds kwam het Philharmonisch Orkest uit Londen onder de leiding van Thomas Beecham twee avonden concerteeren. Op de programma's der groote abonnementsconcerten figureeren de namen van bekende, vreemde dirigenten als Munch, Ansermet, Kletzki, vermoedelijk ook Kleiber die nog in Amerika vertoeft. De programma's zijn internationaal georiënteerd. Zeldzaam krijgt af en toe een werk van een der Brusselsche componisten - steeds dezelfde: De Bourguignon, Absil, Jongen of Poot - een kans. Verder is er nog de reeks waarop uitsluitend concerto's door vreemde, meestal Fransche solisten worden uitgevoerd. Hierbij dient nochtans een merkelijke verbetering te worden aangestipt voor onze eigene virtuozen, die eindelijk ook hun beurt krijgen.

[p. 177]

De Concert-vereeniging van het Brusselsch Conservatorium geeft, om de gewoonte ervan niet te verliezen! weer eens een Beethoven-festival met de symphonies, de ouvertures, de concerto's en de Missa Solemnis, onder de leiding van den directeur, Léon Jongen. Natuurlijk voor volle zaal: de Beethoven-melodie geraakt nu populair. Verder een reeks concerten gewijd aan hedendaagsche componisten en ook een drietal volksconcerten.

Ik bepaal me in deze kroniek bij het relaas over de tot hiertoe gegeven concerten van hedendaagsche muziek en de zoogenaamde volksconcerten. Ze kunnen betrekkelijk nog interesse opwekken en aanleiding geven tot zekere beschouwingen.

De twee eerste concerten van ‘Musique contemporaine’ in het Conservatorium

Deze concerten staan onder de leiding van Franz-André. (Sedert een tijdje is er een streepje tusschen eigen- en familienaam komen te staan.) Van het eerste concert was een deel aan Prokofieff (1891) gewijd, het tweede aan Stravinsky (1882).

Van Prokofieff ging vooreerst de Klassieke Symphonie, daarna het 3de concerto voor piano.

De Klassieke Symphonie, in vier deelen: Allegro, Larghetto, Gavotta, Finale, werd voor de eerste maal uitgevoerd in 1923. Na de Suite Scythe, die Prokofieff bij de ultramoderne componisten klasseerde, was zij een verrassing voor zijn bewonderaars als voor zijn afbrekers. Het is een frisch, prettig en melodieus werk met klassieke doch niet zeer uitgebreide structuur. De orkestratie ervan is klaar, doorschijnend, zeer kleurig en mooi klinkend. Melodieus is Prokofieff trouwens in al zijn werken. In tegenstelling met de meer en meer overheerschende mode is hij niet bang zijn orkest te laten zingen. Hij stuurt er niet op aan zijn toehoorders te vervelen, is geen laboratoriumcomponist omdat hij vooral muzikaal is... en wàt te zeggen heeft. Is een componist die de muziek doorheen heel zijn wezen voelt zinderen en een der representatieve figuren van onzen tijd.

Zijn 3de concerto voor piano is een prachtwerk èn voor het soloinstrument, èn als opvatting, èn in de orkestrale uitwerking. Met enkele maten Andante en een klarinet-thema met folkloristisch Slavische tint zet het in. Dadelijk hierop volgt een schitterend fantastisch Allegro. Het soloinstrument speelt immer de hoofdrol. In een kalme passage hervat de piano het eerste thema op harmonieuzen ondergrond en het Allegro herneemt om het eerste deel schitterend te besluiten.

Het langzame deel is een Andantino met variaties op insgelijks een folkloristisch motief en de finaal op een sterk rhythme gebouwd, met krachtig bewerkte fugato's eindigt even schitterend als het eerste deel. Solist was Nahum Sluszny.

Het tweede deel bracht eerst de opéra-bouffe Mavra van Stravinsky, in één bedrijf naar een verhaal van Pouchkine. De componist verdeelde het zelf

[p. 178]

in verschillende tooneelen en de dichter Kokhno leverde hem het libretto.

Een klein burgershuis. De dochter Paracha zet de opera in met een klacht dat Basile, de mooie Hussaar, haar schijnt terzijde te laten. Verschijnt haar moeder, die evenzeer klaagt omdat ze zonder kokin is en hare dochter belast met er een nieuwe te zoeken. Deze brengt dan een prachthuishoudster mede: de verkleede Hussaar. Na een liefdeduet blijft deze alleen, bezingt zijn liefdesgeluk en vangt aan met zich netjes te scheren. Onverwacht binnenvallen van moeder en dochter. De Hussaar springt het raam uit, terwijl Paracha hem wanhopig naroept.

Het werk dateert van 1922, is zeer geconcentreerd en fragmentarisch geconcipieerd volgens de geijkte Stravinskyaansche formules, en met doorloopende maatwisseling. De uitvoering liep mank, de solisten sukkelden er doorheen met heftige onelegante pogingen van den dirigent om de zaak te redden. Men vraagt zich af of het wel de moeite loont zoo'n eenvoudige geschiedenis op zulke bar lastige wijze te realiseeren. Van den zang, die zonder ophouden en zoodanig voortholt dat er geen woord van te snappen is, komt er weinig tot zijn recht. Daartegenin rhythmeert het orkest zijn begeleidingsformules, de tuba miste zijn contratijd... kortom, het was geen plezierige geschiedenis.

Tot slot kregen we de Pulcinella-suite (1920), waarvan de thematiek ontleend werd aan verschillende werken, inzonderheid aan de trio-sonaten, van Pergolèse. De orkestratie is die van het concerto grosso: 5 soloinstrumenten maken het concertino uit, 28 andere vormen ripieno. Stravinsky heeft Pergolèse's gegevens herdacht, op zijn manier bewerkt, vol ingenieuse vondsten en détails, en er een zeer zelfstandige suite van gemaakt.

Over het algemeen tamelijk zwak concert dat opvallend leed aan te weinig repetities en niet grondige instudeering. Een vijfde van de zaal, waarvan voor de helft nog invitaties, was amper gevuld.

Daarentegen zat het 2de concert, in die reeks, voelbaar beter in den haak. Een programma met uitsluitend Fransche componisten, beslist niet agressief, en een betrekkelijk goed bezette zaal.

1. Ouverture van Georges Auric, een der stichters van de ‘Vijf’. Pittig in de snelle tempi, een alledaagsch Meno mosso, in zijn geheel kleurloos en weinig transcendent.

2. Aubade voor piano en twintig instrumenten van Poulenc, ook bekend als Concerto chorégraphique, omdat het in balletvorm geschreven is, in zes aaneengeschakelde onderdeelen: toccata (recitatief), rondo, presto (recitatief), andante, allegro feroce, conclusie. De piano is meestal begeleidend doorheen het werk aanwezig en mijn voorkeur blijft voor het zoo typisch mooi Concerto champêtre voor clavecymbel en orkest, van den aanminnigen Poulenc. Soliste was Marcelle Mercenier.

Gabrielle Dorley zong de Shéhérazade-triptiek van Maurice Ravel en verder kregen we nog een Hymne à la nuit van Charles Koechlin, de Fransche muziekpaedagoog en auteur van de waardevolle handboeken voor harmonie, contrapunt en fuga. Veeleer matte bladzijde, zonder groote oorspronkelijkheid,

[p. 179]

doch sober behandeld en edel van gevoel. Dan de drie ‘Escales’ voor orkest van Ibert, met het fijn georkestreerde eerste deel, de ietwat langdradige hobophrase op pizzicato van het strijkorkest (die gedurende weerkeerende verhoogde seconde!) van het middendeel, en de opgewerkte finale, waar bij het slot de 3de trombone zijn derden tijd van de 3/8 maat miste en het werk eindigde: solo en dehors!

Le Carnaval d'Aix van Darius Milhaud, met zijn korte deeltjes en zijn massa banaliteiten en dorpskermisfanfares besloot dit dankbaar radioprogramma, dat dan ook in den smaak van het publiek viel.

Het eerste volksconcert van hedendaagsche muziek in het Paleis voor Schoone Kunsten, onder leiding van Louis Weemaels.

In eerste uitvoering ging de Symphonie nr. I op. 17 van den Brusselschen componist Richard De Guide, in drie deelen: Lente-Allegro animato, Largo en Finale. Het werk werd onder den oorlog geschreven, draagt als motto voor het eerste deel: ‘de wil om te leven’; voor de finale: ‘opdat een ideaal zou overwinnen’. Het Largo is een lamento waarin het houtwerk, stuksgewijze, motieven afteekent tegen een fond van door de strijkers geslagen akkoorden. Over het algemeen zijn de strijkers begeleidend aangewend en de afgeknotte stukfanfare doet afbreuk aan den glans van de finale. Het slot vooral is drukkend en zwaar.

Het 3de concerto van Prokofieff werd nu schitterend gespeeld door Samson François, die een geestdriftig applaus mocht in ontvangst nemen.

Hetzelfde onthaal kreeg het choregraphisch poema voor orkest ‘La Péri’ van Paul Dukas (1865-1935), het mooie ballet dat destijds in den Muntschouwburg in een typisch modern décor werd opgevoerd. Even rijk als die van dat ander meesterwerk van denzelfden auteur: ‘de leerling-toovenaar’, evolueert de orkestratie in een heerlijke atmosfeer. De beroemde inzetfanfare, met het clair-obscur van de warme hoorns tegen de helle trompetten en trombones, is eenig. Dukas weet, - een zeldzaamheid bij de componisten, - het koper glansrijk te gebruiken. De uitvoering had meer verfijnd kunnen zijn, de pianissimi waren te sonoor.

Weer was de zaal voor geen tiende deel bezet. Het volstaat dat een programma met moderne of muziek van onze eigene componisten wordt aangekondigd om het publiek weigerig te stemmen. Er blijft, naar mijn zienswijze, slechts nog één oplossing mogelijk: op de gewone, groote abonnementsconcerten een modern of een Belgisch werk in te schuiven en de uitvoering ervan zoo grondig te verzorgen en aan even beroemde dirigenten op te leggen als de klassieke werken.

De volksconcerten van het Conservatorium

Het eerste stond onder de leiding van den Engelschen B.B.C.-dirigent Mansel Thomas, het tweede onder René Defossez, van den Muntschouwburg.

[p. 180]

Nagenoeg den ganschen avond is, bij het eerste concert, het Nationaal Orkest niet juist gestemd gebleven. Zelfs de solist Grumiaux kwam slechts naar het einde van het 2de deel van Mendelssohn's vioolconcerto tot een tamelijk zuivere stemming. Vooral het houtwerk: klarinetten, fluiten en hobo's, was storend onjuist. Het gebeurde in het tusschenseizoen, de concertzalen zijn nog niet adequaat verwarmd en dan lijden de orkesten doorgaans aan onzuivere stemming.

Verder was er een algemeen te kort aan ‘mise au point’. Onzeggelijk veel onnauwkeurigheden, onvoldoende klankdoseering bij hoorns en hout, gebrek aan ensemble bij tempowijzigingen en bij het inzetten van blazersakkoorden. Te weinig repetities waarschijnlijk. Met een streng opgevatte kritiek werd dergelijk concert in den grond en onmeedoogend afgebroken. En nochtans heeft de dirigent wat te zeggen, bezit hij routine en een arm, alhoewel een tweede maal reeds te constateeren viel dat, van geraffineerdheid bij de nuanceering weinig te recht kwam. Bij radio- en operadirigenten wordt het een beroepsdeformatie uit- en opvoeringen met 2-3 repetities ineen te steken. De symphonie ‘Uit de nieuwe wereld’ van Dvorak werd ten slotte het best geïnterpreteerd. Hiermede nam de dirigent zijn revanche. Voor het overige bood het programma weinig interesse aan. Spijtig genoeg viel het concerto voor viool van Britten weg en de Introductie en Allegro van den Engelschen componist Arthur Bliss getuigt van weinig oorspronkelijkheid in de compositie en in de orkestratie. Weinig nuances en doorloopend tutti op volle kracht. Noten, noten: zooals het werk zijn verloop nam kon het gemakkelijk een gansche week duren.

De ‘Recuerdos’, Impressions Sud-Américaines, van de Bourguignon zijn opmerkelijk minder geslaagd dan zijn eerste soortgelijke impressies. Déze lijken amateursachtig, met kleurlooze orkestratie in het 1e deel, soli op fond harmonique van de trombones, zwakke syncopes. Het rhythmisch geklop van het slagwerk redde het leege in compositie en orkestratie. Een unisono tegen het slagwerk deed het geriefelijk beter, doch ook in het midden van dit eerste deel, deden de soldeermaten naar het eerste thema weer banaal aan.

Na de pauze ging, in eerste orkestuitvoering, het eerder artificieel ‘In memoriam Regis’ van Léon Jongen. Eerst voor orgel geschreven, daarna door den componist georkestreerd.

Een fagot zet in. Een dalende treurzin der strijkers, die over heel het orkest gaat loopen, was weinig origineel. Het middendeel, op een pp inzet der hoorns naar een climax van koperfanfares, bracht meer intensiteit. Het slot was veruit het best en het meest origineel: stilaan uitstervend. Een kloktimbre, soloviool, overgenomen door de hobo, de eerste fragmenten van de Brabançonne door de fluit, die wel niet zeer mooi klonken in de lage tessituur. Twee klarinetten die wegsterven op een obstinato en zacht roffelen van de pauken en het kloktimbre besluit pianissimo het werk.

Het Nationaal Orkest heeft behoefte aan een vast dirigent. De strijkers, vooral de cellen en contrabassen (5 contrabassen zijn ontoereikend voor een

[p. 181]

geheel) zijn te zwak bezet. In de orkesttutti klinken de strijkers niet brillant genoeg. Het orkest is er niet op vooruitgegaan. De uitvoeringen onder Kleiber, die de teugels strak gespannen hield, zijn lang voorbij en de orkestwaarde uit die periode is nog niet herwonnen.

Volle zaal, vooral veel Engelsche militairen en dames van het A.T.S. Meerderwaardigheids- tegenover het minderwaardigheidscomplex van hier in 't land waar, voor eigen kunst en kunstenaars, geen belangstelling genoeg wordt betoond of opgewekt door onze amateurs-critici.

Er is geen reden toe dat volksconcerten (Concerts populaires) minder goed verzorgd worden, niet voldoende repetities krijgen, een paar nummers van het programma er door kunnen en het overige mank loopt, door onvolmaakt samenspel tusschen solist en orkest en andere tekortkomingen. Dit naar aanleiding van het tweede volksconcert.

René Defossez' leiding duidt nochtans op muzikaliteit en kennis. Zijn soms niet kordaat marqueeren van den Auftakt kan volstaan, wanneer de repetities talrijk genoeg waren om het orkest en de werken te laten loopen uit zich zelf, doch bracht bij dit concert onvastheid en ongelijkheid mede. Evenals voor het eerste volksconcert, speelde het Nationaal Orkest ook voorgaanden Zondag. Voor dit Woensdagconcert bleven dus maar twee dagen over om te repeteeren, daartusschen viel ditmaal de Kerstdag. Regeling die even desastreus is voor de reputatie van het orkest als onbevredigend voor de toehoorders, en ten slotte nog het meest schadelijk voor de reputatie van den dirigent.

Veruit het best was de uitvoering van de ouverture voor Le Roi d'Ys van Lalo. Laatste nummer van dit programma, maakte de ook minder bekende Ie Symphonie Van Borodine een indruk van langdradigheid. Ze mist den temperamentvollen glans, de frissche orkestkleur en het pakkend rhythme van de 2de. Ze schijnt een voorbereiding tot de volmaking van de volgende, waarvan ze zoo goed als dezelfde structuur vertoont: het oeuvre van een meester dat een eerste uitwerking was van wat in het volgend opus tot een hoogtepunt steeg.

Het verdienstelijk, uitgebreid concerto voor viool van De Vocht, waarvan het laatste deel en vooral de cadansen ons het meest bevielen, leed onder het hooger geciteerd gebrekkig samenspel, evenals de ‘Trois Farces’ van Defossez zelf. Farce classique. - Farce romantique. - Farce moderne. Ze leken wat sterk op mekaar, omdat de orkestratie ervan, alhoewel zeer puntigleuk, versnipperd over de uiterste tessituren der instrumenten loopt, strak gekapt en in losse trekjes, op dezelfde wijze in de drie episoden is toegepast en als een drievoudige herhaling klinkt.

Zaterdag 5 en Zondag 6 Januari dirigeert Ansermet het 6de abonnementsconcert (Reeks A) in Schoone Kunsten. Uitverkocht huis. Er blijven nog een paar balkonplaatsen beschikbaar aan 100 fr. stuk, wat me voor 't oogenblik te duur valt, ik had anders wel graag de 2de Symphonie van Martinu, die op het programma voorkomt, gehoord. Dit zal voor een andere maal zijn.