Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 91

[p. 23]

Johan Daisne
De grote Johannes

Voor Miche.

Ik zou alle zenuwpatiënten of die denken dat ze 't zijn, troost en opbeuring willen schenken uit de hand van de overweging, dat in de natuur alles niet even lang als breed kan wezen. Rek een draad uit, hij wordt al fijner, helaas dus minder sterk, maar ook langer. Hetzelfde geldt licht voor de zenuwen, want in de natuur - en daarmee bedoel ik niets wetenschappeliks, maar alles wat je ziet èn niet ziet, het gehéle geheim - in de natuur zijn, welbeschouwd, alle dingen herhalingen van elkaar, varianten van steeds maar hetzelfde. Gewone bladeren worden kelkbladeren, kelkbladeren kroonbladeren - in de grond bestaat er geen verschil tussen groen en bloem. Dat hoeft niet te ontnuchteren, aangezien het een dichter is (tevens een minister) die daar 't eerst op heeft gewezen, met name Herr Johann Wolfgang von Goethe. We zijn vaak geneigd zulke eerste waarheden uit het oog te verliezen. Zo heb ik in een Frans spijshuis eens een intellectueel de ober horen vragen, waar of de groente bleef, die door de kaart was beloofd. De ober was al even verbaasd als de heer: ‘Mais je vous ai donné des pommes de terre, monsieur! Voulez-vous un autre légume?’ Waarom zou het dus met de zenuwen niet zijn als met andere draden, al zijn zij edele kelk-, koninklike kroondraden, tere snaren op de viool onzer ziel? Ben je dan broos, troost jezelf met de overweging dat niet alle zielen cello's, laat staan contrabassen kunnen wezen, en beur je op aan de langer lengte van fijner draden. Maar daarom mag je ze toch geen geweld aandoen, al leert weer een andere overweging uit de natuur, hoe ook het teerste nog biezonder taai is. Bedenk dat de gemiddelde leeftijd van vrouwen hoger ligt dan die van de man, en zie maar de hechtheid van de luchtweefsels der spinnen. Je moet het dus maar goed aan weten te leggen, gewikst en nijver, met dien verstande dat het blinde verstand - bij dieren heet dat ‘instinct’, bij mensen ‘intuïtie’, maar 't is zilver om oud goud - ook, en misschien wel een hoger vorm van verstand is, en tussen nijverheid en handel ook raadselachtige sympathieën bestaan.

Je moet het dus maar goed aanleggen met die viool van je hart. Je kunt er alles op strijken, desnoods kun je proberen er contrabas op te spelen, aangezien er zelfs beroemde mensen zijn geweest die precies beroemd werden omdat ze uit hun viool bombardonklanken hebben gehaald, al heeft

[p. 24]

zich 't omgekeerde ook wel reeds voorgedaan. Maar je mag niet vergeten af en toe eens te tokkelen, of zelfs niets te doen en je viool op tafel te vergeten, of 'm, onbespeeld door je vingeren, losjes aan een touw over je arm of je rug mee te dragen op avontuur uit. Dan wordt hij een aeolusharp, de wind zal er op spelen. Of hij zal vanzelf meezingen op de muziek van andere instrumenten.

Dat noem ik ‘voor Grote Johannes’ spelen, o gedecideerd niet om te brageren, dat ‘grote’ slaat op de lengte van zijn gezicht, dat nog altoos rouwt over de dood van Kleine Johannes, en ook op de zwaarte van de voet die hij in de aarde heeft, daar waar Van Eeden's jongetje gevleugelde schoentjes droeg. Maar 't kan nu eenmaal niet anders, sinds Van Eeden's naam in 't Woordeboek kwam, met een kruisje er naast.

Hoe je dan voor ‘grote Johannes’ kunt spelen? Och, elk op zijn manier, maar als de groenten en bloemen in de natuur is dat toch weer 't zelfde. Wat ik hier dus vertel, geldt, meen ik, mutatis mutandis, voor allen, of je over wetenschappelike proeven ligt te sappelen, aan romans wriggelt, scheve torens bouwt of aan politiek doet - kortom voor allen die hun leven aan scheppend werk willen wijden, wat wel de stoutste droom is die er bestaat en waardoor we allen bezeten zijn, Chariot de arme hansworst incluis, want hij is ons aller beeld.

Je hebt bijvoorbeeld vernomen dat Prof. Dr. Paul Ehrlich 606 proefnemingen heeft moeten doen, over vele vele jaren, en er pas toen in is geslaagd salvarsan te ontdekken tegen die lelike ziekte waarover zoveel mooie romans werden geschreven, terwijl jij met een vermoeid hart zit te kreunen nog lang voor je aan de 606-de bladzij van je roman toe bent, die je niet eens weet of hij zal geslaagd zijn - of je bent aan je 605de ongeslaagde proef en je leest een roman die niet eens de helft zoveel bladzijs telt en je juicht en huilt van bewondering èn eerlike afgunst om wat jou een meesterwerk lijkt - of je bouwt een scheve schoorsteen en je denkt met spijt aan de voorbeeldige stijlconstructies van de politici, tenzij jezelf een politicus bent en in de grond van je hart zelfs een scheve schoorsteen zou verkiezen boven je doelloze woordekraam - kortom je lacht en weent en voelt je de jammerlike hansworst Charlot, eerste stadium van alle zenuwpatiënten of die denken dat ze 't zullen worden.

Nou, tokkel dan je viool, of laat ze liggen of hangen, speeltuig van de wind of anderer muziek. Was vaten om, of als je vatewasser van beroep bent, snij een boek van Einstein open, of plak 't weer dicht als 't al open is gesneden. Ga 's avends in de zomertuin op zoek naar oude Pipa. Hij zal er wel zijn. Vraag de namen van enkele bloemen: Clematis die als een grote paarse vierkante vlinder is, Teunisbloem waarvan je nog altijd een gele neus kunt krijgen, Ridderspoor, Monnikskap, Nachtsilene, het romantiese trio, Jodekers en Judaspenning, en frisse Spiraea als droge kamilleballetjes op zijn steeltjes Dat wisselt eens af met de eeuwige rozen en lelies van de dichters en de papieren bloemen van de romanciers. Als het

[p. 25]

dan later wordt komt nog wel eens Mams uit oude tijden voor 't schemerraam: ‘Goenacht’ wuift ze ‘en pas maar op voor de koelte’ alhoewel het een nacht in Julie is. En nog later beginnen de muggen te dansen en gaat de Avondkoekoesbloem open. Pas liever maar op voor de ijver dier muggen en voor dat geurige bloeme-opengaan. Je gedachten mochten, ijverzuchtig, weer willen gaan bouwen aan schoorstenen of wringelen aan bellettrie. Kijk liever omhoog naar de rode bakstenen schoorsteen, zo fris op het donkere avendblauw. Ja, wat daarop zit is een Merel, zwart en geel, maar zonder politieke betekenis. En ja, hij ziet je ook. Hij vraagt zich af of jij hem soms kwaad wou, zoals jij aan Pipa hebt gevraagd of de Gouderegen en de Vlier, die zo dicht neven mekaar groeien, soms geen concurrenten zijn. Maar Pipa heeft gezegd dat er in de natuur meer samenwerking is (dat heeft een anarchist, Prins Kropotkin, aangetoond) dan struggle-for-life (een theorie van de behoudsman Darwin). Daarom vliegt de Merel ten slotte omlaag, scherend over je hoofd heen, naar zijn nest in de Sering. Je hoort nu ook de Padde ritseltjes maken, ziet de glimwormogen van de Veldmuis, en berekent dat onder het Tuinweggetje zeker een Mieregang van tien meter moet lopen naar de keuken toe. Denk je maar 's in in die mier, en voel je 't boeiende avontuur, zo klein en al dat geweldige, raadselachtige om je heen? Zo is 't ook met jezelf, heel gering in het wonderbare van wereldbollen in wolken en met melkwegen van sterren - alles in de boezem van een reuze-Pipa, die vioolsnaren heeft even sterk als fijn, altijd heerlike muziek en nooit overspannen. Vliegt daarheen tans de Merel weer weg, in 't stervende Avendrood, weg uit je hoofd en met je vuistjeshart tussen zijn vlerken? Misschien vlieg je morgen ook wel eens uit, voor kleine avonturen, alvorens het hele grote. Ga intussen rustig naar bed en verknoei 't niet als ik, door nog eerst alles op te willen schrijven; door weer cello op een arme viool te willen krassen vóór overmorgen aan de dag. Want morgen is 't Zondag en sluiten de winkels en komen de bedelaars in de zon zitten, op de stoep der Kerk.