Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1945

[p. 191]

Muziekkroniek
door Arthur Meulemans

In de uitgaven van de Koninklijke Academie voor Taal- en Letterkunde verscheen: ‘Peter Benoit - Leven, werk en beteekenis’ door Dr. August Corbet⁽¹⁾.

Het objectief, ernstig, degelijk werk van Dr. Corbet is het meest uitgebreide dat tot nu toe over Peter Benoit tot stand kwam.

Ter verantwoording ervan laat de schrijver, na opgesomd te hebben wat reeds over Benoit verscheen, in zijn inleiding het volgende gelden (bl. 5):

‘Het mocht ons echter voorkomen, dat bij dit alles toch nog een en ander ontbrak:
Vooreerst de versmelting van alle verschillende bevindingen in één synthetisch geheel. Vervolgens de aanvulling der biographie, die ondanks ijverige nasporingen tot nogtoe op menig punt duister was gebleven.
Maar voornamelijk kwam het ons voor, dat Benoit's veelomvattend werk als componist en als muziekpaedagoog, als schrijver, als denker en als volksopvoeder, nooit in zijn volledigheid en op wetenschappelijke gronden is belicht geworden.’

En verder (bl. 6-7):

‘Wij hebben ernaar gestreefd, de éénheid van Benoit's veelomvattende persoonlijkheid duidelijk te maken, in haar verschillende aspecten, en tevens de metaphysische roerselen te erkennen, die aan zijn individueele ontwikkeling ten grondslag liggen.
Maar wij wilden daarbij het innige verband met zijn omgeving en met zijn tijdgeest blootleggen, door zijn werk niet langer te beschouwen als een apart verschijnsel, dat door bijzondere oorzaken zou ontstaan en door bijzondere gevolgen gekenmerkt zijn.
Eenmaal Benoit's persoonlijkheid gesitueerd in zijn tijd, in zijn sociaal en nationaal milieu, wenschten wij ook niet verder te zoeken naar de grondoorzaak der factoren, die zijn kunstenaarschap, in de ruimste be-

(1) Peter Benoit. Leven, werk en beteekenis door Dr. August Corbet. Bekroond door de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde. Uitgave der K.V.A. Reeks VI, nr. 67, bezorgd door de Uitgeversmij. Standaard-Boekhandel (535 blz.)

[p. 192]

teekenis van dit woord, hebben beïnvloed. Wij beseften inderdaad, dat een volkomen verklaring daarvan in het oneindige ligt en dus alleen te benaderen, niet nauwkeurig te omschrijven is. Wel wilden wij Benoit en zijn Werk zien in de totaliteit van het historisch gebeuren van zijn eeuw, waarvan de onderdeelen in een veelvuldige wisselwerking tot elkaar staan.’

Dadelijk moet hier de nadruk gelegd worden op de noodzakelijkheid dat, - na dit boek dat op zichzelf beantwoordt aan de dringend geworden behoefte aan synthese over Benoit, en dat daarom ook bekroond werd door de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, - nu aangevangen wordt met een werk waarin juist zal gezocht worden naar de grondoorzaak der factoren die Benoit's kunstenaarschap hebben beïnvloed.

Dat werk zal aan de eene zijde van psycho-analytischen aard, aan de andere zijde van specifief muzikalen aard zijn. Zonder vooringenoemenheid en met alle objectiviteit, zal het de analyse van Benoit's wezen moeten doordrijven tot in de affiniteiten van afkomst en ontstaan, zoo menschelijk als artistiek. Zijn geboortedatum reeds kan in verband met zijn temperament tot zeer interessante beschouwing en gevolgtrekking aanleiding geven.

Dat werk, dat delicate problemen zal aanraken, moet de verschillende tijdstroomingen in de naburige landen onderzoeken, parallellen trekken, contacten en invloeden laten uitkomen en constateeringen naar voor brengen die waarschijnlijk ontnuchterend zullen inwerken op zooveel oppervlakkigs dat over Benoit en uit Benoit werd geconcludeerd en waarmede, zoo vaak, werd doodgeverfd wat niet beantwoordde aan vooropgezette thesis en principes.

Het aandachtig inzien van Corbet's werk, dat voor hen die de Benoit-figuur langs alle kanten hebben bekeken en onderzocht, natuurlijk geen verrassingen meer aanbrengt, steunt sterk de zienswijze dat Benoit's melodiek en harmoniek van essentie zuidersch werd beïnvloed. Onderzoek even de melodische lijn van zijn lyrisch-romantisch motievenspel, Mijn Moederspraak, het karakter van zijn marschtempo's. Beluister de plaat van Meyerbeer's Sacre des Epées.

Door de Kon. Vl. Academie van Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten werd destijds een prijsvraag uitgeschreven voor ‘Monographieën over moderne componisten van ons land na Peter Benoit. Leven, chronologische rangschikking van de werken. Stijlcritische en stijlhistorische studies over de werken. Beteekenis in algemeen esthetisch en geschiedkundig opzicht.’

Men kan die prijsvraag niet-adequaat vinden. Men kan de meening toegedaan zijn dat beter gewacht werd tot na den dood van de componisten om hiermede aanvang te nemen. Doch daartegenover staat dat, ik neem alleen slechts de chronologische rangschikking van de werken, eenmaal de componist verdwenen, een massa zaken, een massa nuances vooral verloren

[p. 193]

gaan. Wat een last zullen bijv. de monographieën over Gilson en De Boeck reeds veroorzaken, en die zijn zoo pas heengegaan. Ik heb een rangschikking van Gilson's werken destijds van hemzelf gekregen, doch die is weer niet chronologisch opgevat en zeer summair gesteld.

Met De Boeck zal het nog een lastiger vaart loopen: de werken van De Boeck liggen verspreid, verwekken nu reeds herrie en strijd rond eigendom en bezit. Met Mortelmans is de zaak in orde geraakt, Goddank! Hij zelf heeft aan het rangschikken medegeholpen.

Hierbij wil ik laten opmerken dat het laatste deel uit Hoofdstuk IV van Corbet's werk: de lijst der werken van Benoit, nog zou moeten aangevuld worden met den naam der uitgevers en de data der verschillende uitgaven. Buiten de lijst zooals die nu opgesteld is, in chronologische orde volgens het jaartal der composities, zou nog een lijst dienen aangelegd met de werken bijeengerangschikt volgens het genre. Het practische nut hiervan is niet te onderschatten.

De laatste twee bladzijden uit het boek (bl. 435 en 436) wil ik hier in hun geheel citeeren om er enkele losse aanteekeningen bij te voegen. Die bladzijden zijn misschien de bijzonderste uit het werk.

‘Het heeft al dikwijls de begrijpelijke verwondering opgewekt van onbevooroordeelden, dat een kunstenaar, dat een Mensch van Benoit's gehalte, niet de algemeene faam en den overtuigenden roem heeft verworven, waarop hij door zijn meer dan gewone beteekenis aanspraak mocht maken. Moest zijn rechtstreeks opvoedend werk uit den aard der zaak tot zijn eigen volk beperkt blijven, dan toch konden zijn artistieke principes een nog grootere bekendheid verworven hebben en zijn muziekwerken in breederen, internationalen kring weerklank hebben gevonden.
Het mag ons echter voorkomen, dat wellicht in alle kleine landen veel heerlijks en degelijks verloren ging, of althans onbekend is gebleven, dat voorzeker een beter lot verdiende.
Tal van redenen werden voor dit spijtige verschijnsel opgegeven. Men heeft het o.a. geweten aan de enorme vocale en orkestrale bezetting van zijn werken, maar deze opmerking houdt geen steek voor zijn minder omvangrijk oeuvre, waaronder zich echte parels bevinden, zooals Mijn Moederspraak, Aan Zee (uit het Liefdedrama), enz.
Gewis zit er veel waarheid in de opmerking van den Engelschman Morgan Browne, die zich insgelijks met deze kwestie heeft ingelaten en die z.i. als een zeer voorname reden opgaf, het volslagen gemis aan publicitaire macht in landen als België en Holland, hetgeen onrechtstreeks aansluit bij onze eerste constatatie.
De taal is hierbij geen principieele hindernis, want Rusland, Spanje, Noorwegen, gingen de wereld over. Doch de taal wordt wèl een hindernis, indien achter een klein volk de groote macht der propaganda

[p. 194]

niet zit, belichaamd in de pers, het uitgeversbedrijf, de staatsdiensten, sterke uitwijkelingenorganisaties, enz.
Maar dit alles legt nog niet de miskenning uit in het eigen land, die zich eveneens, naast meestal onberedeneerde bewierooking, laat gelden en waarvoor wij niet het recht hebben de oogen te sluiten.
Een doorslaande reden hiervoor is o.i. wel, naast het onbegrip der verfranschte burgerij, het schrijnend gebrek aan nationaal geloof bij een deel van ons volk, dat men wel eens het “minderwaardigheidscomplex van den Vlaming” heeft genoemd en dat slechts geleidelijk kan afnemen, door een samenloop van allerhande uiteenloopende factoren.
Er is een hiaat van bijna twee eeuwen in onze cultureele en artistieke traditie of ten minste in de waardeering ervan. De op het buitenland en voornamelijk op Frankrijk afgestemde oordeelen op elk gebied, hebben de aandacht afgehouden van het eigene, niet alleen in Vlaanderen maar ook in Wallonië. De aandacht voor het eigene groeit pas, wanneer pers, uitvoeringsorganismen, onderwijsinstellingen, e.d. het goede voorbeeld geven.
Benoit's theoretische en muzikale werken werden trouwens voor het meerendeel te laat of heelemaal niet gepubliceerd en de uitgave ervan geschiedde dan nog op een weinig commercieele manier. Het inslaan van andere Vlaamsche componisten zooals Tinel en Gilson, die door buitenlandsche ervaren uitgevers werden “gelanceerd”, is daar om ons in het gelijk te stellen.
De verspreiding van Benoit's faam werd eveneens tegengegaan door nog andere, niet te onderschatten artistieke en niet-artistieke omstandigheden en gebeurtenissen.
Onder de eerste soort vermelden wij reeds de tijdsvoorkeur, vanaf ongeveer 1880, voor een opgedreven individualisme en een geestelijke verfijning, die hun hoogtepunt vonden in de afzondering van “l'art pour l'art”. Een dergelijke houding bij kunstenaars en “verlicht” publiek was niet van aard om de verspreiding van Benoit's ethische gemeenschapskunst in de hand te werken.
Tot de tweede soort rekenen wij den bloei van de internationale gedachte en later het diep verval der geestelijke waarden, het belust zijn op steeds nieuwe en ongewone sensaties, die de tusschen-oorlogsjaren hebben gekenmerkt.’

Tot daar Dr. Corbet.

Hier raken wij aan het meer dan ooit actueele brandpunt van de muziek in ons land.

Laat ons vooreerst constateeren dat Benoit en Tinel gedurende hun leven in eigen land gewaardeerd werden, dat hun werken succes kregen vanwege hun publiek, zeggen we: hun volk.

Zij gingen en leefden te midden van ons als halve goden - o tempora, o

[p. 195]

mores! Men tracht soms zich te figureeren hoe die Twee, zooals zij leefden en bewogen, met hun mentaliteit en een groote dosis gebrek aan zelfcritiek, na 1914-18 zouden mogelijk zijn geweest. Hoe zij zouden gereageerd hebben of ten onder zijn gegaan. Tinel's werken werden alle uitgegeven en uitgevoerd gedurende zijn leven. Na zijn dood werd het plots een algemeene en volledige stilte rondom hem.

Benoit's werken werden uitgegeven na zijn dood door het Benoit-fonds. Na de locale heroïsche periode te Antwerpen der uitvoeringen met Keurvels-Alpaerts, trad ook de stilte in. Voor Benoit is de gevolgtrekking klaar dat het niet doeltreffend is voor een componist door een tot hiertoe gecreëerd organisme uitgegeven te worden. De nawerking hiervan blijft locaal en is afhankelijk van het op- en neerdeinen van plaatselijk en zoo broos massa-enthousiasme, dat best te vergelijken is met de vergankelijke populariteit van een politieke figuur.

Tinel's groote werken, ondanks hun verzorgde Breitkopf-uitgave, verdwenen insgelijks van de programma's. De tijdsevolutie speelde natuurlijk hierbij haar rol. Het was uit met de groote koren, die de uitvoering ervan mogelijk maakten en die ertoe noodig waren.

Laat ons nuchter de zaken beschouwen: Gilson en De Boeck, Mortelmans, in tegenstelling met de meening die bij ons nog ingang vindt (en dàt bij gebrek aan voldoend zelfonderzoek), hebben het buitenland ook niet veroverd. Wanneer men hun periode met de onze vergelijkt, was de hunne veel meer rendeerend. Onze componisten van heden dragen meestal in zich het wrange bewustzijn dat zij zullen dood gaan zonder ettelijke van hun werken zelf te hooren, laat staan te zien verspreiden, en het groote deel ervan onuitgegeven te weten. Jos. Jongen maakt hierop een zeldzame uitzondering, werd bijna volledig te Parijs uitgegeven.

Toch wordt er beweerd: wij bezitten geen groote componisten, wel een schildersschool. En dàt is in den grond de waarheid niet. Namen en figuren van componisten zijn bij ons populair, doch hun werken zijn niet gekend, worden niet uitgevoerd.

Er is daar vooreerst de overheerschende strekking om onszelf te kleineeren of zooals Corbet zegt: om onberedeneerd minderwaardige producten te bewierooken. Dat is het minderwaardigheidscomplex niet alleen van de Vlamingen, maar van al de anderen.

Dan is daar het onderling neerhalen, eigen aan hèt kleine land, omdat de markt te smal is en die markt overstroomd wordt door al wat eenigszins succes heeft in het buitenland.

Publicieit werkt in ons land niet doeltreffend of bestaat gewoonweg niet. Stelselmatig zwijgen de concert-organismen onze componisten dood. Zeer sporadisch verschijnt op de programma's een werk van nagenoeg immer dezelfde twee of drie componisten. Van den hoofddirigent van het Kursaal te Oostende kwam me destijds, bij het inzenden van een nieuw werk, volgend bescheid toe: ik voer alleen werken uit waarvan het succes verzekerd is.

[p. 196]

Door de Kon. Vl. Academie voor W.L. en Sch. K. werd een voorstel aangenomen om aan de Regeering ter overweging onderworpen te worden:

a) het instellen van een grooten driejaarlijkschen Staatsprijs ter bekroning van het globale werk van een componist, om hiermede zijn Meesterschap door binnen- en buitenland te laten erkennen.

b) een prijs voor een symphonie het eene jaar, een opera het volgende en een groote mis het derde jaar. Dat voorstel werd door mij ingediend om aan de jongeren te verzekeren wat wij allen zoozeer gemist hebben in onze carrière.

Al die prijzen worden soms overbodig gevonden en van dien kant uit dringt men meer aan op festivals van Belgische componisten. Hiervan eilaas, heeft men de pijnlijke ondervinding opgedaan en het resultaat beneden nul kunnen constateeren te Brussel.

Het wordt een onderling gekrakeel. De dirigent voorziet het negatieve resultaat, voelt niets voor de zaak, ofwel wordt de leiding toevertrouwd aan een jong beginneling. Het snobisme speelt zijn spelletje, en de zaal blijft onbezet.

Neen: op elk groot concert één werk van eigen componisten en opgelegd aan de vreemde, groote dirigenten die hier alle roem en verdiensten komen weghalen, dat is de redding.

Dan is daar nog het sterke, moderne wapen van de Radio-omroepen dat niet over- doch niet onderschat mag worden. Doorloop even de buitenlandsche programma's, het is stichtend. Systematisch en vooringenomen zou het zijn werking moeten uitoefenen: het opdringen van de werken van eigen land en niet gedurende de eene periode die van dezen nabuur, gedurende de volgende periode die van een anderen nabuur. Die naburen weten wel hoe zij hun propaganda moeten voeren en immer op onze kosten en tot ons nadeel.

En dan: een groot nationaal uitgeversbedrijf, desnoods door den Staat ingericht of gefinancierd, en dat voor doel heeft vooral de orkestrale werken van onze componisten in het buitenland te verspreiden en zorg te dragen voor de uitvoering ervan, zonder winstbejag.

Want, staan wij verachterd tegenover de groote landen? Of moeten we het andersom voorstellen, en hiervan zou Benoit een tastbaar bewijs kunnen leveren: Wanneer de werken van onze componisten eindelijk een uitgave krijgen, - doorgaans twintig-dertig jaar te laat - en zoo het buitenland kunnen bereiken, worden ze dan daar niet met een superieure minachting ontvangen en als technisch verachterd definitief in de kartons geclasseerd?

Dank dient betuigd aan Dr. Corbet voor ‘zijn arbeid van piëteit en plichtbesef’, tegenover een der grooten van ons volk. Hij schonk ons eenzelfde fierheid als dat ander werk, dat ons ook deze laatste dagen werd toegezonden: de facsimilé-editie van ‘De Dageraad’ ofte Nieuwe Opkomst der Geneeskunde door Joan Baptista van Helmont, ter gelegenheid van de driehonderdste verjaring van diens afsterven, bezorgd door de Kon. Vl. Academie voor Geneeskunde van België.