Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1941

[p. 546]

Boekbespreking

A.W.J. Mulder: Juliana van Stolberg, ‘ons aller vrouwe-moeder’. (Uit de reeks Historie en Memoiren, van J.M. Meulenhoff te Amsterdam. - 238 blz. Pr. fl. 2).

Voor Noord-Nederland is Juliana van Stolberg ‘de moeder van den Vader des Vaderlands’. Maar ook in Zuid-Nederland zal dit werk interesseeren. We hebben aan dit boek een goedgebouwde psychologische schets van de interessante en typische persoonlijkheid van deze stamvrouw.

Dit werk is nieuw. Het is een aanwinst voor de geschiedenis. Het materiaal ertoe was voorzeker door de historici voor het meeste deel sinds lang gekend (Dr. Ed. Jacobs). Maar het in elkaar zetten van de aangebrachte bouwstoffen bleef achter en was in elk geval voorzeker noodzakelijk. En de schrijver heeft zich goed van deze taak gekweten.

Juliana van Stolberg is een stam-mensch in de velerlei schoone beteekenissen die deze koppeling van gedachten te binnen roept. Zij houdt de godsdienstige gedachte hoog, midden de godsdienstcrisis. Katholiek geboren en gedoopt, in een eerste huwelijk met een katholiek vereenigd, is niettemin Juliana tot het protestantisme gekomen, in blijvende diep-godsdienstige stemming die laat aanvoelen dat het haar ernst is. En ook dat haalde zij ten slotte uit de traditie van haar huis, uit de cultureele erfenis die haar deel werd. Dank zij diezelfde erfenis wordt zij een persoonlijkheid, die voorzeker zoowel als een ander zich kon vergissen, maar die naar ht geweten luisterde.

Zeker mag men meenen dat een psychologische schets als deze van de ‘vrouwe-moeder’ iets van het panegvritische weg heeft; het is best zelfs het niet te vergeten, en eenmaal stelt de historie wel zwaardere eischen bij een onderwerp als dit, om nog dichter bij de menschelijke realiteit te geraken, maar wat ons hier reeds wordt bezorgd, is van aard om een persoonlijkheidsbeeld op te roepen dat toch onze historische instemming, als we het zoo heeten mogen, afdwingt.

Ook in het bijzonder durven we de aandacht van de katholieke lezers van Zuid-Nederland vragen voor dit boek en voor soortgelijke: de protestantsche crisis wordt door zulke mensch-studie op bijzondere wijze toegelicht. De oprechte godsdienstigheid, - al is er van ascese nog geen spraak, - die de sterkte heeft gemaakt van Juliana van Stolberg doorheen geheel haar beroerd leven, ontving zij uit het katholicisme harer jeugd, harer ouders, en is een bewijs te meer dat het godsdienstleven waartegen de Hervorming opkomt, niet zoozeer in formalisme opging als met het pleegt voor te stellen.

En meteen wordt door dit boek een aanvang gemaakt met de belichting van het cultureel-religieuse drama der Nassau's, waarvan we tot hiertoe geen zulke klare synthese kregen. Ook voor het begrip van Willem van Oranje als religieus mensch is dit boek van beteekenis.

FLORIS PRIMS.

Friedrich Heiss: Danzig im Reich. - 42 blz. tekst en een macht van photos. (Volk und Reich Verlag Berlin. - 1939).

Wat ons in dit boek vooral heeft geinteresseerd is de flink voorgestelde synthese van ‘Danzig door de eeuwen heen’. We zijn geen specialist voor de geschiedenis der Hansesteden, maar dit belet ons niet de verdiensten aan te voelen van deze

[p. 547]

historische verhandeling. Danzig is in de XVIde eeuw van bijzondere beteekenis geweest voor Antwerpen. In de teksten der Hansarecesse zijn de twee stedennamen herhaaldelijk gekoppeld: reden te meer waarom ook een Danzigsche historische synthese, - al komt ze niet tot die details, - welkom is. Een bijzonder gedeelte van de uiteenzetting is daarbij gewijd aan de gebeurtenissen te en om Danzig, sedert Versailles. Ook geldt de illustratie vooral dit laatste gedeelte.

FLORIS PRIMS.

Dr. J. Brouwer: Johnna de Waanzinnige. - (In de reeks Historie en Memoiren, van J.M. Meulenhoff te Amsterdam. - 265 blz. Pr. fl. 2. - 1940).

Werken als deze zijn een typisch tijdsverschijnsel. Schrijver biedt ons hier geen nieuwe critisch-historische studie, maar een wetenschappelijk vulgariseerend verhaal, waarin bijzondere aandacht is verleend aan al wat den doorsnee-lezer interesseeren kan. De geschiedkundige die de studie van Pfandl heeft doorgewerkt, heeft aan het voorhanden boek niet veel nieuws, maar het bezorgt hem toch een compendium van al wat er over Johanna gepraat en geschreven is. En hij voelt zich aan vaste hand, want Dr. Brouwer is thuis in hetgeen over zijn onderwerp is verschenen. Men voelt zich echter wel eenigszins ontgoocheld, waar de schrijver zelf heeft op te treden, en zich van het raadsel tracht te verlossen met een afwijzing van al de voorgestelde oplossingen, zelf besluitend dat ‘het juiste inzicht in dezen niemand gegeven is’. Nu ja, daar zal ieder mee instemmen: ieder mensch blijft ten slotte een raadsel voor zijn evenmensch. Ons erachtens, heeft de schrijver al te licht de Pfandl-studie van de hand gewezen.

FLORIS PRIMS.

Edna Marson: Avontuur in China. - 284 blz. - Strengholt, Amsterdam.

Een Hollander onderneemt een zakenreis naar China tusschen Engelsche en Japansche spionnen. Er ontstaat een strijd in denwelke de zakenman vernesteld geraakt en Engeland haalt de bovenhand. Ziedaar in résumé de inhoud van dit boek zonder letterkundige waarde en waarin menige onzinnige gebeurtenis den lezer verveelt. Over het algemeen is het verhaal trouwens niet boeiend en dat is toch het minst wat wij van een politieroman als deze mogen verwachten.

John Hendriks: Huwelijk zonder Kinderen. - De Sikkel, Antwerpen.

Wij hebben dit boek met belangstelling opengevouwen, want voortgaande op den titel verwachtten wij ons aan een diep-menschelijk drama, veroorzaakt door de afwezigheid van het kind dat twee menschen zich als vrucht hunner liefde hadden gedroomd. Helaas, werd het echter een ontgoocheling. Het is de geschiedenis van een jong gezin waarvan de man van kinderen houdt, maar die zich, naar een familietraditie, verleiden laat om een huis te koopen. Zijn inkomsten als bediende zijn echter gering en eerst na heel wat wederwaardigheden (en een vruchtafdrijving bij zijn echtgenoote) slaagt hij er ten slotte in zich eigenaar te maken. Later weet hij dan dat hij zijn leven verknoeid heeft.

Dit alles is verteld in een onpersoonlijken stijl zonder warmte en met nu en dan wat ironie en wat cynisme, - Elschot aangelengd Het boek is niet gestoffeerd en de zakelijkheid waarvan de schrijver blijk wil geven grenst, vooral in de dialogen, aan het potsierlijke. Het wil ons echter voorkomen, indien Hendriks méér beheersching moest aan den dag leggen, dat hij tot goed werk in staat is.

STAF WEYTS.

[p. 548]

Blommaert-Meyssen: Kuningas. - Davidsfonds.

Dit eerste boek der Keurreeks 1941 van het Davidsfonds is ongetwijfeld verzorgde, leerzame en stichtende lectuur, maar o.i. zal het grootste gedeelte der Keurreeks-lezers toch onbevredigd laten. Veel goedkoope en interessante uitgaven op wetenschappelijk, letterkundig en alle ander domein vinden namelijk voor 't oogenblik den weg naar de huisbibliotheken, en het Davidsfonds mag het peil van zijn lezerspubliek niet te laag blijven aanslaan.

STAF WEYTS.

Jef Last: Van een jongen die een man werd. - 352 blz. - Uitg. De Nederl. Uitgeverij, Baarn.

Naar uit een voorwoord van den schrijver blijkt is dit boek een jeugdwerk, vierentwintig jaar geleden geschreven, en waarmede hij de balans van zijn jeugd opmaakt. Het is geschiedenis van den boerenjongen, Frenske, die na heelwat jeugdilluzies te hebben opgebouwd, terecht komt in de harde realiteit van het leven, - in de Limburgsche mijnen, namelijk, - en de worsteling doormaakt met zichzelf. Het sociale gevoelen bij Frenske wordt warm beleefd, en onder invloed van een eenvoudige vrouw komt hij tot de conclusie dat de intellectueel die Socialist is zich niet van de massa vervreemden mag, maar met en onder dat volk behoort te leven. Geen sociale filantropie, maar de nooden, het leven en het levenspeil van dat volk deelen.

Indien wij dit boek van Jef Last met zijn latere vergelijken, dienen wij te erkennen dat het publiceeren ervan nog zoo geen ‘waaghalzerij’ is als in het voorwoord wordt aangegeven. Dit werk van 352 bladzijden is namelijk over 't algemeen zeer boeiend geschreven. Hier en daar stuiten wij weliswaar op een langdradigheid en loopt de draad van het verhaal wat verloren, maar voor het overige een lezenswaardig boek waarvan de tendenz ons niet hindert wegens de soepelheid waarmede zij in het verhaal is ingewerkt.

STAF WEYTS.