Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1941

[p. 359]

Boekbespreking

G.P. Smis: Het Spionnetje - De Wereldbibliotheek, Amsterdam. 1940. 336 blz. - Gebonden 2.90 f.

Als ondertitel staat er op het kaft ‘Roman uit de Jordaan’ gedrukt. Roman, is echter wat te veel gezeid. Een verwikkeling en ontknooping ligt er in het boek niet. Eerder is het een zedenschets van de bewoners van Amsterdam's armste buurten en als dusdanig bij sommige plaatsen een ontroerend document. De schrijver geraakt moeilijk op dreef, zoodat het begin van het werk tamelijk langdradig en vervelend aandoet. Gaandeweg komt er echter meer leven en spanning in. Enkele karakters zijn goed geteekend en als milieuschildering met socialen achtergrond heeft het boek zijn verdiensten. Bij den aanvang is het moeilijk om uit het dialect wijs te worden, later went men er wel eenigzins aan, maar toch schijnt het ons niet de ideale oplossing,, dat de schrijver algemeen beschaafd gebruikt zoolang als hij vertelt of beschrijft, om plots tot het ‘Jordaansch’ over te gaan wanneer hij zijn helden aan het woord laat komen. Dat brengt onvermijdelijk een wanverhouding mee. Waarschijnlijk zal het werk toch inslaan, want het is met een warm hart geschreven en het laat ook den indruk waarachtig te zijn.

André Demedts

Nicolai Kazantzaki: De Tuin der Rotsen - De Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1940. 332 blz. - Gebonden 2.75 f.

Dit werk is een reisverhaal, een liefdesgeschiedenis en een dagboek terzelfder tijd. Het gunt ons een blik in de Japansche en Chineesche ziel en laat ons met een de ontwikkeling van den schrijver volgen, die na alle menschelijke aandoeningen in zich opgenomen te hebben, eindelijk den vrede vindt ‘in de eenzaamheid van een fantastischen rotstuin, door een Chineeschen wijze eeuwen geleden aangelegd’. Na alles beproefd en ervaren te hebben, komt hij tot hetzelfde besluit als Spengler aan het slot van ‘De Mensch en de Techniek’: wij hebben de zekerheid dat al ons doen en laten vruchteloos is, maar toch willen wij als een soldaat op onzen verloren post blijven staan.

Wij herinnerden ons Kazantzaki als den schrijver van ‘Toda Raba’, een verward en mislukt boek. Met dit nieuwe werk is hij ons als kunstenaar van meer beteekenis geworden. ‘De Tuin der Rotsen’ is nog onevenwichtig; sommige gedeelten zijn al te lang uitgewerkt, over andere feiten gaat hij te vlug heen en opnieuw steekt er in het geheel al te weinig eenheid. Doch enkele bladzijden zijn werkelijk ontroerend en schoon: daar voelt men den mensch zelf aan, buiten alle literatuur om.

André Demedts.

Hans Johst: Die Torheit einer Liebe. Roman. - Albert Langen-George Müller, Munchen, 1930. - In Leinen. RM. 4.20.

Het is hier niet de plaats om op de buitengewone verdiensten van Johst als dramaturg, dichter en woordvoerder te spreken. Toch moeten wij er even op wijzen. Want als ‘Die Torheit einer Liebe’ tot een idylle kan teruggebracht worden, zou men alras meenen dat deze voor den romanvorm intensiteit en tragiek mist. En niets minder waar. De hedendaagsche idylle, althans zooals ze uit de bewustwording der gemeenschapsidee gegroeid is, staat nagenoeg diametraal tegenover de negentiendeeuwsche. Als van ‘Umwertung’ kan gesproken worden, dan is het hier zeker het

[p. 360]

geval, en dit resultaat alleen al zou het werk van Johst een blijvende beteekenis geven. Deze idylle schrijdt niet van het donker naar het licht, maar van licht naar donker. Hoe verder men de gebeurtenissen beleeft, hoe dieper men achter hun oogenschijnlijken eenvoud en humor de pijnlijkheid ervan ervaart. Hier zal zich iemand, gedreven door een belanglooze overgave, de realiteit niet willen indenken; als zijn ‘liefde’ dwaas zou zijn, als hij zóó alleen en eenzaam achterblijft op het tooneel dat zoo druk was en hem tot den totalen inzet van zijn gevoeligheid noopte, dan nog hangt over zijn wezen de betoovering van een herfstnevel. Maar juist dit niet aanvaarden der ontluistering, juist de ideëele beweegkracht in een wereld die daarvoor nog niet rijp is, doet de tragiek achter de beheersching schrijnender ontdekken, dan dat omgekeerd na veel lijden verblijden zou komen. Deze korte roman in dagboekvorm heeft daarin veel met Van Schendel en Carossa gemeen. Johst, die dramaticus is, laat echter, meer dan zijn ‘geestesverwanten’ het vermoeden aan den lezer zelf over. Van Schendel (cf. De Rijke Man) en Canossa (cf. Geheimnisse des reifen Lebens) overwelven, Johst verdwijnt in zijn personnages. ‘Dichten heisst, so dicht sein, dass ich des Dinges bin’, heeft hij eens gezegd. ‘Die Sprache ist und bleibt die Verkörperung der Seele. Die Seele will aus der Erde geschöpft sein wie Geld und aller Wert.’ Deze bekentenissen is Johst steeds getrouw gebleven. Deze getrouwheid dankt hij aan den geest van opoffering en hulpvaardigheid, waartoe hij door eigen levenservaring geëvolueerd is. ‘Wozu Menschen für anderen Glauben gewinnen wollen, wenn es dem Leben zu helfe gibt?’ Een verarmde barones met vijf kleine kinderen, die een echtelijke krisisdoor maakt zal hij op zijn manier helpen. Dat anderen de hulp aan een ‘vrouw in nood’ anders opvatten ontgaat hem niet, maar werpt hij van zich af en veroordeelt hij door een stilzwijgende verachting. Zijn ‘liefde’ zonder erkentelijkheid bedankt, belet hem niet in zijn eenzaamheid de woorden te spreken die hij in de aanwezigheid der vrouw niet durfde zeggen: ‘Ik heb u lief’. Waarmee hij dàt in het leven niet laakt wat een onvolmaakte samenleving uit de natuur der menschen naar voren haalt.

Een bescheiden, beminnelijk, sprankelend en in se smartelijk boek, dat in de vereeniging dier indrukken de ‘Intensität des Persönlichen’ werkelijk verwezenlijkt die Johst van den kunstenaar eischt.

Paul De Vree.

L.J.M. de Haes: Proza van Nederland. - Uitg. Noordhoff, Groningen-Batavia. - ingen. f. 3.25 Geb. f. 3.75.

Eigenlijk brengt dit werk ‘een keur van modern en historisch proza voor de hoogere klassen van inrichtingen van middelbaar en voorbereidend hooger onderwijs, met een beschouwing over het wezen en de grenzen van proza en poëzie, en vragen en aanwijzingen bij drie teksten’. Het is niet beter en ook niet slechter dan de vele schoolbloemlezingen, die met hetzelfde doel samengesteld werden. Wij vinden het spijtig, dat er geen volledige schetsen en kortverhalen, doch slechts fragmenten, in voorkomen. Van sommige schrijvers moet het toch niet onmogelijk zijn, iets te geven dat een afgewerkte eenheid vormt. Over de keuze der teksten is er altijd betwisting mogelijk; wij houden er ons evenwel van overtuigd, dat baanbrekende schrijvers als Walschap en Vestdijk niet mochten ontbreken, waar er aan veel min belangrijken wel een plaats ingeruimd werd. Ook uit hun werk kon er een keuze gedaan worden, die voor het onderwijs bruikbaar was.

A.D.