Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 646]

Poëziekroniek
door Pieter G. Buckinx

Naar aanleiding van
De Gesloten Kamer, door J.L. de Beider, en Conchita, door K: Jonckheere.

Men hoeft in dezen kleinen bundel waarmee De Belder als dichter debuteert, slechts één gedicht te lezen om onmiddellijk met zekerheid te weten dat hier een dichter aan het woord is naar wien het de moeite loont te luisteren. Van meet af aan slaat De Belder den juisten toon aan en hij voert u dadelijk mee op den stillen toover van zijn woord. Het is een diepe, intieme toon; een doffe, ingehouden stem. Het is of een eenzame knaap zacht fluistert in de schemering en ons de vreemde droomen verhaalt waarvan alleen de dichters den sleutel hebben. Het is een fluisterend mijmeren over de raadsels van liefde en dood, met af en toe diepe stilten daartusschen in. En wij luisteren, half ontroerd en half bedwelmd, naar dezen vreemden, bijna vrouwelijken knaap die alleen slechts fluisteren kan, omdat de ontroering zijn stem vervaagt en hem belet te ‘zingen’. Want het lied van De Belder is zelden melodieus, het is ingehouden-sober en zoo zacht en weemoedig dat het haast klinkt als uit een andere wereld, een droomwereld waarin de dooden worden opgeroepen die wij hebben liefgehad.

Af en toe denken wij aan Rilke, waarvan De Belder ons jaren geleden enkele goede vertalingen schonk. Maar wij denken ook aan den zachten waanzin van Hölderlin, aan de visioenen van Hadewijch en aan de teere illusies van Friedrich von Hardenbergh die zich Novalis noemde.

Men zal toegeven dat De Belder goede meesters gekozen heeft, maar men kan, na de lectuur van ‘De Gesloten Kamer’ niet loochenen dat hij deze invloeden spoedig heeft weten te

[p. 647]

beheerschen en aan te passen aan zijn persoonlijkheid. Want een persoonlijkheid is De Belder ongetwijfeld.

Zooals bij Rilke en bij Hölderlin heeft deze poëzie geen duidelijk omschreven inhoud, zij werd geschreven van uit een zuiveren ‘gevoelsinhoud’ waarin al de raadsels en al de teederheden van het menschelijk hart als het ware aanwezig zijn. Vooral op de teederheden legt De Belder nadruk, en op de eenzaamheid van het menschenhart dat weemoedig is en vertrouwd met den dood. Ja, hij kan haast niet anders dan zingen van jonge dooden, van stille aangezichten die hun leven verder droomen onder groene wilgen. En hij weet dat de dood zoeter dan het leven is. Daarom speurt hij, zooals Rilke, steeds naar het verlangen dat bij blinden, zieken of in jonge meisjesharten naar vervulling zoekt. Bij de levende dooden zoekt hij naar den zin van het leven. En hij vindt niets dan de hunkering naar wat toch nooit zal in vervulling gaan. Of hij luistert naar een meisje dat angstig in den avond roept, één oogenblik gelooft hij aan het schoone leven harer leden en aan de vreugde die hem komt omspoelen, maar neen, zij is de schoone illusie die hij verliezen moet en hij blijft alleen in zachten waanzin achter.

En ik zwerf verder in mijn woorden en ik zie het einde niet
van deze zachte pracht van dezen laten Herfst.

De onuitspreekbare weemoed om dit alles vormt den dramatischen ondertoon van de meeste der gedichten die in dezen eersten bundel werden opgenomen. Af en toe zelfs wordt het een teeder klagen dat al te week en al te vrouwelijk aandoet. De enkele figuren die door deze gedichten dwalen zijn jong en vrouwelijk teeder als een al te vroege Lente en zij zijn vervuld van een onbestemde, romantische gevoeligheid; het zijn jonge levens die onbewust eenzaam zijn of worden afgebroken in hun eersten bloei.

Elders echter, in de gedichten die in den cyclus ‘Vrees’ voorkomen en die ongetwijfeld tot het beste behooren van wat De Belder ons hier biedt, treedt eerder het visioenaire, het bijna expressionistisch visioenaire op het voorplan; de snelle opeenvolging der beeldenreeksen geeft hier aan zijn

[p. 648]

vers een directer en bewogener accent, al blijft ook de diepere ondertoon weemoedig en verdroomd.

Misschien kan men aan De Belder verwijten dat hij zijn vorm nog niet volkomen beheerscht en dat hierdoor zijn vers die muzikaliteit mist die het doet blijven naruischen. Ook sommige al te zwaar geladen en te lang volgehouden verzen hebben hier schuld aan. Wij twijfelen er echter niet aan dat De Belder spoedig deze gebreken over het hoofd zal groeien - zijn poëzie, die nu reeds tot de zuiverste behoort die thans in Vlaanderen wordt geschreven, heeft er alleen bij te winnen. Wie helderheid en eenvoud in zijn schild schrijft, verbeurt daarom den mysterieuzen toover niet.

Een gansch andere, maar daarom niet minder ontroerende, atmosfeer ademt uit het bundeltje dat Karel Jonckheere aan ‘Conchita’ de kleine vluchtelinge uit Tarragona heeft gewijd.

Men moet, zooals wij, deze moede kinderoogen gezien hebben waarin het onnoembare heimwee verborgen lag naar het vaderland; deze kinderoogen waarin, naast de weemoed om alles wat verloren ging, ook de diepe vreugde glanzen kon om al de blijde zorgen waarmee deze donzen zwaluw teederlijk omgeven werd; ja, men moet haar gekend hebben, deze kleine vluchtelinge, om volledig de zuivere en diepe ontroering te kunnen raden die dit bundeltje van Karel Jonckheere doorhuivert en doorschittert. Zij die haar niet hebben gekend zullen de vage en verwaasde atmosfeer waarin Jonckheere bij voorkeur zijn onderwerpen hult misschien voor goedkoope symboliek verslijten, maar niemand zal zonder ontroering het gedicht kunnen lezen dat ‘Stervend Beeld’ werd genoemd en waarvan alleen den laatsten versregel kan worden gerekend tot de zgn. metaphysische poëzie die beelden en ideeën dooreenstrengelt en opzettelijk vervaagt.

Wat murmelt gij zoo broos in uwen verren droom,
terwijl mijn matte rust de stilte strak wil strijken;
leeft nog een vogelkeel in den vertrouwden boom
waarheen uw kinderblik herinnerend blijft kijken?

[p. 649]

 

Hoort gij uw moeders stem, het rijzen van haar lied,

 

een klank uit 't oude huis, 't geritsel van uw spelen;

 

of schijnt doorheen uw slaap het nameloos verdriet

 

van allen die hun hart in tweeën moeten deelen?

 

 

 

Ik ken het landschap niet dat uw geheugen verft

 

met kleuren van een zee die ruischt in blauwe kloven,

 

en weet niet of dit beeld nu schreiend in u sterft

 

met teere scherven woord, die in dit duister dooven.

De grootste verdienste van dit bundeltje is, dat Karel Jonckheere de inhoud er van - die in den grond romantisch is en bij menig ander tot buitensporigheden aanleiding zou zijn geweest - zakelijk en sober heeft weten te houden, zonder dat daarom het gevoel op den achtergrond gedrongen werd. ‘Conchita’ heeft mij meermalen doen denken aan ‘Het dode kindje Eric’, het subtiele bundeltje waarmee Jan Vercammen enkele jaren geleden voorgoed zijn naam als dichter heeft gevestigd. Beiden bezingen zij het weemoedig afscheid van een kind. Er is echter in ‘Conchita’ niet alleen het ontroerend drama van de kleine vluchtelinge uit Tarragona, er is ook het intieme drama in de harten van man en vrouw die kinderloos door het leven dwalen en die, na het afscheid, als zij schreiend voor een leeg bedje staan, dieper nog hun eenzaamheid voelen en bevroeden dat dit sterven zonder kinderen de oneindige dood is, voorgoed.

In ‘Conchita’ heeft Karel Jonckheere de vaagheid die zijn vroeger werk weleens ongenietbaar maakte, zoo goed als volledig over boord gegooid. En meteen heeft hij ook zijn eigen stem gevonden, een warme, weemoedige stem waarnaar wij steeds met vreugde zullen luisteren.