Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 478]

Gestalten in 't verleden
door M.E. Belpaire

XXV

September 1916 stond in het teeken van ‘Kunst aan den IJzer’. Den 1n werd de tentoonstelling geopend, ingericht door De Belgische Standaard in zijn leeszaal van De Panne. Een prachtig initiatief van P. Ildefons dat met volkomen succes werd bekroond. Had hij niets anders voor de jongens gedaan, dan nog zou zijn naam blijvenden dank verdienen. Want een zegen was het in die dagen een ideaal te laten schemeren voor de oogen der strijdenden. De opening geschiedde met een zekere plechtigheid. Aanwezig waren o.m. Prins Teck, Generaal Andringa, Mr. d'Arripe, de burgemeester, de gouverneur van Westvlaanderen, heer Janssens de Bisthoven, met zijne echtgenoote en zijn zuster.

Een groep artisten wachtte de bezoekers op: Heinrich, Joe English, Van Leerberghen, eenige andere. De gouverneur hield een korte speech, namens Minister Poullet; Minister de Broqueville was vertegenwoordigd door Generaal Andringa. Na de officieele opening konden wij de tentoongestelde werken bezichtigen. Niet alle waren van groote waarde, maar deze kleurenmengeling deed toch weldadig aan. Een vroolijke stemming heerschte er. Het was een opmontering voor de artisten die even de loopgraven hadden mogen verlaten. De doeken van Joe English trokken vooral de aandacht. Ook de fijne penteekeningen van Aug. Nobels. Een serie kleurige kaarten van den Veurnenaar Claerhout werd kort daarna door ons aangekocht en uitgegeven ten voordeele van ons ‘Fonds’.

Het was zoo aangenaam weer door artisten omringd te zijn. Niet enkel van de jongeren; want den 4n September kwam niemand minder dan Emile Claus in Swiss Cottage aankloppen; den volgenden dag kwam hij met ons dineeren. Hij vond nauwelijks tijd om te eten, zooveel had hij te ver-

[p. 479]

tellen. Wat bracht mij dat voor den geest den zaligen tijd mijner jeugd, toen Claus, in de Lei, aan de lange familietafel met kostelijke mimiek al de geruischen en de geruchten eener hoeve zat na te bootsen, de gonzende vliegen, 't gepiep van den kruiwagen waarop een dief iets wegvoert. ‘Ge zult gezien worden!’ eerst uitgerekt, dan altijd sneller, naarmate men hem op de hielen zit. Of vertelde van den kikvorsch door de kraai gepikt: ‘'k Hen 't gezeid’, zei de puid, of nadeed wat grappen ze uithaalden op het atelier, wanneer de meester afwezig was. ‘En ik met Van den Bussche!’ Een heele cirk werd het dan. - Door Peter Benoit had tante Constance hem leeren kennen. 't Was steeds dezelfde Emile Claus met zijn uiterst fijne trekken en zijn ongekunstelde manieren, met zijn onuitputtelijken ouderwetsch getinten humor. De oorlog had hem uit Astene verjaagd; hij was naar Engeland gevlucht en verbleef te Londen. Van uit zijn vensters zag hij de Theems, en beschreef ons met schilderssubtiliteit de atmosfeer er van. Beeldhouwer Minne dien hij had ontmoet had hem gevraagd of hij er tegen op zou zien over zee te gaan; zoo niet zou de Koningin gelukkig zijn hem in De Panne te verwelkomen. Hij liet het zich natuurlijk geen tweemaal zeggen. Een auto stond te Boulogne op hem te wachten. Aan de grens had hij den chauffeur doen stoppen en in zijne handen wat aarde van den vadergrond genomen. Zijn oogen schoten vol tranen wanneer hij onophoudelijk vertelde van den Koning en de Koningin, van de eenvoudigheid hunner levenswijze, hoe hartelijk zij hem ontvangen hadden, hoe gezellig het er was. ‘Als bij de Belpaires,’ was zijn woord, en naar hij voortging moest hij in dat koninklijk midden even natuurlijk en ongegeneerd zijn verhalen verteld hebben, en zou de kleine prinses Marie José even aan zijn lippen hebben gehangen als de kinderen van bij ons. Zij had volgens hem iets van een Gentile Bellini, met haar gulden haar. ‘Te lande zou men zeggen: dat is een vrouw die een mansbroek zal dragen,’ zei de Koning van haar.

De grijze schilder werd door de Koningin in auto rondgevoerd, overal waar hij verlangde; hij mocht gaan schetsen nemen waar hij wilde; ging in en uit in de koninklijke villa

[p. 480]

naar beliefte en kwam soms heel bevuild terug. Eens wilde men hem tegenhouden, maar hij zeide: ‘Ge moet niet bang zijn, ze verwachten mij hier’. Ik vroeg hem of hij de vorsten in de derde persoon aansprak. Hij bekeek mij, verbaasd: ‘Wat is dat de derde persoon?’ Bij onze verklaring ging hem een licht op. Dat was het dus. Ct du Roy de Blicky had gevraagd: ‘La Reine est-elle rentrée avant la pluie?’ ‘Je me suis dit; C'est à elle qu'on demande ça!’ Hij kon er niet aan uit. Maar om niet te vergeten tot wie hij sprak, zeide hij altijd: ‘Majesté’. Wat een deugd deed ons 't bezoek van dien vroolijken gast! En toch kon men niet zonder achterdocht of uit ganscher harte lachen. De nood bleef prangen.

Ons bezoek te Wulpen had goeden uitslag opgeleverd. Bij de eerste consultatie werden achttien zuigelingen gebracht, berichtte ons Dr. Rulot. Onvermoeid werkte hij door om het werk uit te breiden, en hij hoopte ook te Oostvleteren te gelukken. Voor alles vond men gereeden steun bij de dames en jufvrouwen. De drie zusters van P. Ildefons wilden bij hun broer niet achter blijven. De tweede, nu Klarisse te Roeselaere, hielp in patronages en meisjeswerken. De oudste, Maria, met het madonna gelaat, den zuiveren vlietenden blik uit de bruine oogen, gelijk P. Ildefons, was nurse in den Océan en stond E.H. Quaedgebeur bij in zijn moeilijke taak tusschen goddeloozen en vrij-metselaars.

Een andere zeer interessante verpleegster leerden wij rond dien tijd kennen: Thérèse Minne, van Nieupoort. Zij was nurse te Cabour. Als jong meisje, droomde zij er reeds van zieken te verzorgen. De lezing van ‘Constance Teichmann’ kwam dit verlangen nog verstevigen. Haar vader was bakker te Nieupoort. Met een geneesheer van de stad studeerde zij wat noodig was en ging te Brugge hare examens afleggen. Toen de oorlog uitbrak, viel zij voor goed aan 't werk, bedelde windels en oud linnen en begon de gekwetsten te verzorgen. Zij bleef in haar stad onder 't bombardement en verliet ze enkel toen verwonden en doctors heengingen. Zij begaf zich dan naar Veurne en hielp er de Klarissen vluchtelingen te verzorgen, door typhus aangetast. Deze ongelukkigen lagen op vuil stroo dat vroeger voor 't krijgsvolk had

[p. 481]

gediend. Met Pauline Van Hee ging zij versch stroo afbedelen bij de militaire overheid. Zij stond alleen voor die taak. De militaire doctors hadden de handen vol. De andere eveneens. Toen haar zieken werden weggevoerd volgde zij haar vader naar Engeland, maar haar hart was steeds bij de ongelukkigen en zij brandde van verlangen om weer aan 't werk te gaan. Toen vernam ze dat Dr. Jacobs, van King Albert's Hospital, nurses voor 't front zocht, en bood zich aan. Zoo belandde ze in de ambulance van Cabour. Deze was ingericht geweest in een lommerig buitengoed, achter de duinen, ver van 't zeegeruisch. Alles lachte de oogen toe. Alles scheen rust en vrede. Een groot salon deed dienst als kapel. Witgelakte meubileering had een Engelsch aspect van comfort en goeden smaak. 't Was niet de grootsche inrichting van den Océan, werk van 't private initiatief van Koningin Elisabeth. Deze was een ambulance van 't leger. Zij stond onder de kundige leiding van Dr. Nolf, professor aan de Universiteit van Luik, die later minister werd.

Toen wij er den 21n September heen gingen was Thérèse Minne op verlof. Maar wij werden door Mej. Henry, de zuster van den gekenden Leuvenschen professor rondgeleid. Zij ook deed er dienst als nurse en was een van die offervaardige vrouwen die zich dag en nacht voor de gekwetste soldaten afsloofden. Haar neefke, Jean Henry, die zoo vroeg zou sneuvelen, was altijd een welkome gast op Swiss Cottage.

Het doel van ons bezoek was belangstelling op te wekken voor het werk der nurses dat wij ondernomen hadden. Mej. Henry beloofde haar steun, en hield woord.

De tentoonstelling was niet het eenig bewijs van de vruchtbaarheid van P. Ildefons' initiatieven. Daarbij kwamen nog de leeszalen en de studiekringen die steeds talrijker werden. Wij werden er soms toe uitgenoodigd, ten minste wanneer zij in De Panne werden gehouden. Zoo kwam Jos. Rombouts ons den 12 September voor zijn kring uitnoodigen. Er werd gezongen, gedeclameerd. Juliaan Platteau droeg ‘De dood van Artevelde’ voor en ‘Klokke Roeland’. Eenige hartelijke woorden van mij vonden bijval bij de jongens. Den 28n was het te doen in den studiekring van Aalmoezenier Van Linden.

[p. 482]

Daar ook was er gezang en declamatie, en eene lezing van Dr. Van den Bosch over Joergensen. Van Joergensen hadden wij zoo juist ontvangen het eerste - en schoonste - deel van zijn autobiographie: ‘Mit Livs Legende’.

P. Ildefons kwam den 23n September op Swiss Cottage, in gezelschap van Dr. Vermeylen, en van brancardier Voets. Zij adden grootsche plannen: de stichting van een kunstenaarskring ‘Kunst aan den IJzer’.

Het uitvoerend Comité zou bestaan uit Juffrouw Duykers en mij, P. Ildefons, brancardier Voets, Cyriel Verschaeve, Aug. Nobels, Jos. Rombouts; Dr. Vermeylen, als secretaris en Jules Belpaire, als onder-secretaris. Een tijdschrift werd gepland, waarin artisten zouden schrijven; waarin verslag zou gegeven worden van wat de Belgische kunstenaars in den vreemde exposeerden. Paul Buschmann zou men in Engeland zien te winnen voor dit initiatief.

Een kranigen jongen Vlaming dien wij veel zagen in die dagen, mag ik niet vergeten. Het was de jonge Beert, ons door Cyriel Verschaeve gezonden. Nog geen 16 jaar oud, had hij dienst genomen, den datum zijner geboorte vervroegend om niet geweigerd te worden. De eene hand was hem afgerukt geworden en hij leed ontzaggelijk, maar dat deed niets af van zijn moed en levenslust. Hij werd verpleegd in den Océan en vond aldus gelegenheid om af en toe naar Swiss Cottage te komen. Een andere zeer jonge strijder was de kleine Van Hulle, die sneuvelen zou in het laatste offensief. Onder geleide van zijn Aalmoezenier Van Linden, kwam hij vragen om mijn portret te teekenen, wat hem natuurlijk werd vergund.

Maar de artisten deden ons niet ons sociaal werk bij de vrouwen verwaarloozen. Er werden vergaderingen gehouden van den Vrouwenbond, van de meisjesbonden, voor ‘Omhoog’, dat in Mej. Duykers' handen grooter verspreiding vond. IJvervolle meisjes gingen gretig aan 't werk: de jufvrouwen Thersen, Van den Bulcke, Claerhout, Marie Thérèse Cailleau, Angèle Van den Bulcke, Irma en Martha Peeters. Mannen, vrouwen wedijverden in werkkracht en toewijding. De tijd vorderde ieders hulp.