Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 318]

‘Het’ leven
door Gerard Walschap

Ik heb mij van jongsaf voorgenomen de jeugd te begrijpen, zoo mogelijk zelfs te helpen, van af den dag waarop ik zelf niet meer tot haar gelid zou behooren. Maar ik wil ook te geener tijd afzien van het recht op te komen voor wat ik voorstond.

In het artikel ‘De romankunst in Vlaanderen’ (Vormen, December '39) is Paul De Vree onrechtvaardig tegenover de generatie van na den oorlog.

Hij schrijft daar:

‘Een literatuur als de onze, waarin de picturale en picareske elementen hoogtij vierden, kon Walschap den oorlog verklaren met de leuze: “Van die kunst houd ik, die haar woord vergeet en haast veronachtzaamt voor het groote Leven dat zij heeft uit te drukken”, om daarmee de psychologie langs de achterdeur nog een stamp te geven. Een Roelants mag het leven corseeren in een driehoeksverhouding en de epiek naar den drommel wenschen. De Pillecijn heeft het recht zich alleen de verlandschappelijkte vrouw, of een da Vinci's sfumata als essentieel op te vatten; Fonteyne kan in het erotisme de centripetale levenskracht zien; Elsschot geen geloof hechten aan het idealisme en wat dies meer; Demedts neigen naar hypochondrie - (is zijn studie over Gustaaf Vermeersch iets toevalligs?) - het leven is primo én Walschap én Roelants én De Pillecijn én Fonteyne én Elsschot én Demedts én zoovele anderen te zamen, secundo is niet “inhoud en vorm” van de kunst. In de conceptie van leven en kunst is hier door allen iets voorbijgegaan, nl. dat die twee geen verwarring toelaten, dat het overwicht van één van beide de totaliteit in efemeer en dikwijls valsch daglicht plaatst, dat daartegenover slechts dan de conceptie

[p. 319]

van elk kunstenaar als totaliteit geldt, wanneer hij het eigene als iets partieels vooropstelt, niet als “het”.’

Ik geloof vooreerst niet dat het rechtvaardig is, aldus Walschap, Roelants, de Pillecijn, Fonteyne, Elsschot en Demedts over een kam te scheren. Zoo verschillend als hun werk zijn hunne litteraire opvattingen. Hun wordt door De Vree aangewreven dat zij niet ten volle verwezenlijkt hebben wat in het citaat uit een mijner artikelen te lezen staat. Welnu, dat citaat heb ik niet in hun naam geschreven. Verschillenden onder hen zouden het niet eens willen onderteekenen. Ik alleen ben er verantwoordelijk voor, geen anderen ook moesten het verwezenlijken.

Wat heb ik met die woorden bedoeld?

Ik heb willen reageeren tegen woordcultus ten nadeele van den inhoud, tegen beschrijvingsmanie ten nadeele van het verhaal, tegen folklorisme ten nadeele van den diepgang. Deze drie hoofdzonden noemde ik in den pejoratieven zin ‘literatuur’ en ik stelde daar tegenover ‘leven’.

Maar ik heb nooit ofte nimmer gezegd of gedacht dat ik nu eens ‘het’ leven zou weergeven. Vele illusies heeft men als men jong is en vurig, maar ik wist toch toen reeds dat geen enkel schrijver op de heele wereld ooit ‘het’ leven heeft weergegeven, zooals De Vree van ons schijnt te vergen; ik wist zelfs dat alle schrijvers ter wereld te samen daar niet in gelukt zijn en er nooit zullen in gelukken.

Wanneer De Vree dan zegt dat het leven is én Walschap, én Roelants, én De Pillecijn, én Fonteyne, én Elsschot, én Demedts en zoovele andere samen, vragen wij ons af of hij werkelijk meent, dat wij daar niet van overtuigd zijn, dieper zelfs dan hij, omdat wij bij het schrijven dikwijler de onmacht van den kunstenaar tegenover dit onmetelijke en afgronderlijke hebben gevoeld. Ik heb mij eenvoudig willen afwenden van een m.i. verderfelijk verliteraturen, ik heb het zwaartepunt van het letterkundig werk willen verschuiven naar den levensinhoud. Of ik daarin geslaagd ben moet de toekomst uitwijzen en zal in elk geval niet uitgemaakt worden door hen, die wegens hun sympathie of antipathie voor den schrijver,

[p. 320]

mijn boeken niet kalm kunnen lezen. Dat ik ‘het’ leven niet gegeven heb, is geen ernstige kritiek.

Op de rest van het artikel wil ik niet ingaan. Door de onderlijning hierboven van de twee woorden ten nadeele is dit m.i. reeds gebeurd. En evenals ik heeft Paul De Vree reeds vroeger zijn litteraire meeningen herzien. Hij zal dat misschien nog doen en ik ook.