Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 234]

Gestalten in 't verleden
door M.E. Belpaire

XXII

Mei 1916. De tweede Mei aan het front. Wij zouden er nog twee aldaar beleven; het oorlogsleven werd stilaan als de normale toestand.

Den tweeden dag van de maand werden wij verrast door het bezoek van Jules Belpaire. Zijn artillerieregiment lag ergens in Frankrijk in vollen buiten, aan de kanten van Ardres. Niet veel gelegenheid had hij om naar De Panne te komen, zoodat wij zijn bezoek op prijs stelden. Met zijn aangeboren zin voor humor schilderde hij in weinige woorden, of veeleer door een teekenend gebaar, de vreemde wereld rond zich. Hij logeerde bij een doodarmen Franschen pastoor, die verscheidene Engelsche generaals, waarvan sommigen in 't burgerlijk leven kruideniers, andere graankoopmannen, enz., had geherbergd. Zijn verhalen over zijn Engelsche gasten leken haast moppen! Op zekeren dag komt een Engelsche officier den pastoor halen om een zijner mannen te begraven.

‘Om wat uur?’

‘Om zes uur.’

Het was in den winter en pikdonker. De pastoor volgt den officier die hem naar een pachthoeve brengt. Bij 't licht van eenige electrische zaklampjes, kon hij in slijk en modder, het lijk ontwaren dat op de koer lag, niet verre van den mesthoop. Daar rond stonden de mannen geschaard. Men heft den doode op, een doedelzak begint te spelen en heel de stoet komt in beweging, tot aan eene weide, waar een put gegraven wordt. Het lijk wordt er in neer gelegd, de pastoor leest de gebeden, wijl steeds de pibroch treurig galmt, en het graf wordt dicht gemaakt.

[p. 235]

‘Is hij gekwetst geweest?’ vraagt de pastoor aan den officier.

‘Neen, hij is niet gekwetst geweest.’

Stilzwijgen.

‘Was het nog een jonge man?’

‘Ja, het was een jonge man.’

Stilzwijgen.

‘Is hij ziek geweest?’

‘Neen, hij is niet ziek geweest... maar hij is een natuurlijken dood gestorven!’

Geen middel om iets meer uit den overste te krijgen. Pas later zou de pastoor vernemen wat er eigenlijk gebeurd was. De doode, een Schot, had na zeven, acht jaar scheiding, toevallig zijn broeder teruggevonden in de loopgrachten. En zij hadden hun blijdschap gevierd met ieder een flesch whisky te drinken; en de eene had het bestorven.

Den volgenden morgen hadden wij een anderen oorspronkelijken verteller, E.H. De Wolf (Jan Maat), kapelaan te Watou. Deze had heel de West-Vlaamsche pittigheid en den rijkdom, de schakeering der muzikale taal. Naar 't voorbeeld van Gezelle, had hij jaren lang de spreuken en eigen woorden van 't volk opgeteekend, maar toen de oorlog uitbrak was hij professor in 't collegie te Oostende en al zijn papieren werden vernield. Nu ging hij, te voet, van het eene dorp naar het andere om den bouwtrant der overblijvende kerken te bestudeeren. Heel het strand langs, tot in Fransch Vlaanderen, vond hij dezelfde type: een zwaren toren, oorspronkelijk in 't midden, later van voren aangebracht, drie gewelven van gelijke hoogte, soms, bij vergrooting, tot vijf uitgroeiend. Uiterst onderhoudend was 't gesprek van dezen geestelijke. Wat hebben wij er veel aan 't front gekend! En hoe afgewisseld was het Vlaamsch leven waarmede wij in contact kwamen.

Niet alleen met West-Vlaanderen. Ook met Limburg - ‘het droomerige Limburg’ - 't gewest van de uitgestrekte heide, met evenwijde horizon als de steeds zich vernieuwende zee. Aldus kregen we af en toe het bezoek van Robert Quenon, de vriend van Georges van Severen.

[p. 236]

Dixmuide werd begin Mei geweldig gebombardeerd. De derde D.A. had den sector overgenomen en wij verkeerden in angst voor de vele vrienden die wij erin telden. En midden in alles weer nieuwe verwikkelingen wegens meeningsverschil onder Vlamingen; steeds dreigend met scheuring en elkander bestrijden in 't Vlaamsche kamp. Voorteeken van al de naweeën van den oorlog.

Donderdag 11 Mei, was een vergadering belegd op Swiss Cottage om het probleem van de bestrijding der ontucht te bestudeeren. Hoofdaalmoezenier Meulepas en P. Ildefons waren 's middags onze gasten. Zoo konden wij reeds den toestand onderzoeken, kregen we kennis van de geheime oppositie tegen De Belgische Standaard en zijne werking. Allerlei geruchten deden de ronde. Volgens sommige beknibbelaars was het blad een zoutloos ‘gezwadder, ‘heelemaal ongeschikt om de Vlaamsche intellectueelen te voldoen’. Men strooide het gerucht rond dat... het verkocht was aan de geallieerden, en gehouden was hun politiek te verdedigen, zelfs na 't eindigen der vijandelijkheden. Er diende iets nieuws te komen: ‘Ons leven’ zou weer uitgegeven worden voor de studenten. Wij zouden bovendien de bedoeling hebben gehad De Belgische Standaard de plaats te doen innemen van den ontworpen ‘Standaard’! Steeds dezelfde tegenstand en dezelfde taktiek. Wij zouden getracht hebben De Standaard te nemen uit de handen van zijn stichters: Frans Van Cauwelaert, Dr. Van de Perre en hun groep.

P. Ildefons had er geen bezwaar tegen een afzonderlijke bladzijde voor de Studenten open te houden, maar dat voldeed de scheurmakers niet. Ook de actie tegen de onzedelijkheid werd door de oneenigheid in de Vlaamsche rangen belemmerd. In de vergadering, die plaats had op voormelden Donderdag namiddag, besloot men echter over te gaan tot het stichten van studiekringen, van bibliotheken. De priesters der parochies zouden ertoe aangezet worden hun parochianen te bewerken. Hilaire Gravez was de woordvoerder van de oppositiegroep op deze vergadering. Vinnig werd hij aangevallen door P. Ildefons die hem rekenschap vroeg over de lasterlijke geruchten die de ronde deden.

[p. 237]

Op dienzelfden 11 Mei vernam ik dat Jules Belpaire verpleegd werd in 't gasthuis te Poperinghe. Hij was van zijn paard gestuikt en werd met gebroken knieschijf opgenomen. Vermoedelijk hadden wij het aan de bemiddeling van Aalmoezenier Bex te danken, dat hij mocht overgebracht worden naar den Océan.

Hij lag er lang, want de knieschijf was gebroken en pijnlijke operaties zouden plaats nemen.

Muntte August Nobels boven al de anderen uit in heiligheid en heldhaftig zelfvergeten, tevens wou ik hier de beminnelijke figuur vermelden van Aalmoezenier Van Linden, die ook reeds de eeuwigheid is ingegaan. Hij werd zwaar gewond en stierf voor enkele jaren als onderpastoor te Niel. In de eerste oorlogsdagen, stond hij met zijn mannen, te Dendermonde, op enkele meters van de Duitschers die aanhoudend schoten. Soldaten en officieren hadden zich ten gronde geworpen. De Aalmoezenier alleen bleef recht staan en zeide kalm: ‘Jongens, wij zullen het misschien niet overleven. Verwekt allen een akte van berouw; dat zal voor biecht dienen. Ik zal u de absolutie geven.’

Dit doet me denken aan een anderen Aalmoezenier, aan Pater De Groot, de bejaarde Jezuiet, die onder een helsch bombardement te paard bleef zitten, midden de baan, en luidop den rozenkrans begon te bidden. Daarop gaf hij, met een breed gebaar, de jongens zijn zegen en de absolutie, ongeacht de kogels die langs alle kanten sisten.

Al deze verhalen hoorden wij uit den mond van Sergeant Boulard van 't 13de, den trouwen helper van Aug. Van Cauwelaert, die ons was komen bezoeken. Een ronde Waal, een boerenzoon, geboortig van Chanly, het afgezonderd dorpken aan de Lesse, in de Ardennen. Hij was beambte in 't gevang, te Nijvel en 32 jaar oud, toen de oorlog uitbrak. Wat zijn gevoelens waren, blijkt genoeg uit al wat hij in zijn compagnie verrichtte: Balspel, turnen, football, en bovendien vond hij nog tijd om de mis te dienen en enkele ongeletterden te leeren lezen en schrijven. Hij werd daarbij nog geholpen door den dapperen Vlaamschen korporaal Van der Elst.

Toen zijn luitenant, A. Van Cauwelaert, hem vroeg of hij

[p. 238]

begeerde, met de mannen van zijn klas naar de veiliger werktroepen over te gaan, antwoordde Boulard: ‘Je ne suis pas marié; j'aurais honte de rentrer dans mon pays, une pelle sur l'épaule au lieu d'un fusil.’ De brave Boulard sneuvelde in het laatste offensief.

Wij kregen af en toe goed nieuws over Aug. Van Cauwelaert. Onder meer van zijn vriend J. Rombouts, die ons tevens over de verwonding van Luitennat Van der Straeten die, zwaar getroffen aan den arm vóór Dixmuide, voortstapte tusschen zijn mannen, om ze niet te verontrusten. ‘Fermez la porte,’ zegde hij in 't abri, waar men hem verzorgde, ‘cachez tout ce sang; il ne faut pas que mes hommes voient cela.’

Vreeselijk waren de gevechten. Het 11de linieregiment telde reeds 25 dooden en 90 gekwetsten, toen wij dat verhaal vernamen uit den mond van J. Rombouts. Hij kwam veel bij ons, op Swiss Cottage, met Aug. Van Cauwelaert en onuitputtelijk konden beiden vertellen over hun jongens. ‘Wij vervelen er u mee,’ zegde Aug. Van Cauwelaert, op een avond, aan de soupertafel, ‘maar wij doen gelijk ouders, die over hun kinderen niet kunnen zwijgen.’

Het was ook rond dien tijd dat wij kennis maakten met Fritz Francken, den fleurigen verteller, den dichter door Gods genade, die de milde bron van zijn poëzie en proza opende voor De Belgische Standaard.

Ook Aalmoezenier Pauwels leerden wij kennen. Hij was maar nauwelijks priester gewijd, toen de oorlog uitbrak, en was professor in 't St. Jan Berchmans collegie te Antwerpen. Veel goed deed hij aan zijn soldaten, die voor hem de grootste vereering koesterden. Hij vertelde ons hoe sommige onder hen een geheimen bond hadden gesticht om elkander moreel te steunen, en ook anderen te bewegen tot deze geestelijke solidariteit.

In 't jaar 1916 waren er, volgens de Aalmoezeniers, meer Paaschcommunies dan 't vorige jaar.

De zedenkwestie bleef de groote stronkelsteen. Den 19 Mei hadden wij een zeer goed gelukte vergadering op Swiss Cottage. Pastor Van Beveren, P. Ildefons en de zoo ieverige

[p. 239]

Aalmoezenier Scherpereel kwamen middagmalen om alles op voorhand te bespreken. Volgens E.H. Scherpereel, moest men vooral den parochiegeest heropwekken, die door de oorlogstoestanden geheel verdwenen was. Onze pastor beloofde in dien zin te schrijven aan den deken van Veurne, opdat deze zijn pastors zou bewerken. In de vergadering waren aanwezig de Eerwaarde Heeren Van den Heuvel, Denijs, De Wulf, Dom Franco de Wijels, Dr. Daels, Dr. Verduyn, Adile de Beukelaar en Georges Van Severen. Men besloot studiekringen te stichten. De vrouwen zouden bewerkt worden langs de vrouwenwerken. Een goede vergadering was het, samenspanning van krachten voor een gemeen doel.

's Morgens had Minister Carton de Wiart zijn jonge dochter Georgette bij ons gebracht, daar hij officieele bezoeken moest afleggen. Dit wakker meisje van nauwelijks 15 jaar vertelde ons haar wedervaren en dit harer moeder, te Brussel, onder de bezetting.

De Meimaand had ons de volle Lente gebracht, het alom ontkiemen en ontluiken der duinbloemen; maar de klare nachten hadden voor gevolg dat de luchtbombardementen met nieuwe woede hernomen werden. Zoo in den nacht van 19 op 20 Mei was het niet mogelijk een oog te luiken. De reflecteurs schoten hun lichten op den trans, op zoek naar de met bommen geladen vliegtuigen die Duinkerken trachtten te bereiken. En wat zij niet alles konden kwijt geraken te Duinkerke lieten ze in het terugkeeren op De Panne vallen. Uren lang hoorden wij ze draaien en gonzen boven ons hoofd.

Gevaar loerde langs alle kanten. Maar dat was het ergste niet. In schijn hadden allen eenparig hun hulp beloofd op de vergadering van den 19en, maar Aug. Nobels kwam ons eenige dagen later verwittigen dat wij op onze hoede moesten zijn. Dezelfde manoeuvers om De Belgische Standaard uit onze handen te halen bleven duren. Zijn rol, zoo beweerden sommigen, moesten zich beperken tot de burgerlijke bevolking. Het leger diende bewerkt door hen die het beter kenden, die er in waren. Die loensche procédés deden de openhartige natuur van Aug. Nobels opbruisen. ‘Protestanten’, noemde hij de scheurmakers, die de heele Vlaamsche zaak in opspraak

[p. 240]

dreigden te brengen. Den heelen oorlog door bleef hij trouw aan onze zijde. Zooals de meeste aalmoezeniers trouwens. Wij vonden in die dagen vooral steun bij de Eerw. Heeren Van den Heuvel en Scherpereel. Een nieuwen helper vonden wij in Dr. Rulot, van Luik. Hij was van ambtswege gelast voor de hygiene aan 't front te zorgen, zoodat hij behulpzaam kon zijn in de vrouwenwerken, voor kinderverpleging, enz.

En zoo liep de Meimaand ten einde. De drie laatste dagen waren de Kruisdagen en de processie ging weer door de duinen, waar de witte roosjes hun argelooze oogjes lieten openbloeien.