Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 154]

Zij blijft thuis
door Marja Kuncewiczowna

De oude Agatha, de schooister, is door iedereen in de gansche streek gekend. Zij weet wat elkeen doet en hoe hij het stelt. Zij zit daar nu op den drempel, rust wat uit na een kom melk te hebben gedronken en Karolina, de keukenmeid der menschen die hier den zomer komen doorbrengen, wil wel graag een en ander over de lui van alhier te weten krijgen.

- Wel, bij voorbeeld die Jozefova? Haar man werkt in de leerlooierij?

Agatha kijkt naar de lucht.

- Jozefova? Die heeft het goed: die blijft thuis!

Ja, dit is waar.

Jozefova is thuis op de grijze stonde wanneer haar man en jongens nog aan 't snorken zijn, wanneer de oleander onder 't venster de eerste uit het nachtelijk duister te voorschijn treedt en al de arbeidsters de ooren sluiten voor het kraaien der hanen - zij zijn immers één luisteren naar het geschuifel.

Ja. Zij rolt de mouwen van haar jurk op; met klapperende tanden bidt zij een Vader Ons, blaast in 't vuur, vloekt.... Wanneer Jozef een oog open trekt, ziet hij een rosse vlecht ergens dicht bij den grond: zijn vrouw schilt de aardappelen. Wanneer de jongens blind van den vaak hun schoenen zoeken grijpt hun hand dikwijls in plaats van den schoen moeders goedgekenden rok beet: moeder geeft de borst aan Domicela.

De leerlooierij schuifelt. De gebarsten stilte kruipt in de hoeken, alles schrikt op in een plots heen en weer stormen. 't Is tijd om te gaan vertrekken en dit vervloekte mannenwerk weer aan te vatten! En de vrouw? Die kan thuis luiledig rondslenteren.

Mannen houden niet van hun vrouw 's morgens vroeg

[p. 155]

wanneer ze nog vol slaap zitten. Jozef slokt een aardappel binnen die zijn gehemelte verbrandt. Hij vindt het jammer den ronden patat uit te spuwen, blaast zijn wangen op en doet hem in zijn mond heen en weer rollen. Onderwijl keert hij zijn blik naar zijn vrouw; uit zijn oogen vloeit zoo'n kwaadheid dat, van zoohaast Jozefova het bemerkt, het brood haar uit de handen valt: 't is of de aardappel haar en niet haar man had verbrand. Eindelijk is die aardappel toch naar binnen gezwolgen; de man laat de vuist op den rug der vrouw neervallen en buldert:

- Ben je dan razend geworden, heks; wel? Kon je die patatten niet laten afkoelen?

De jongens blijven met hun vest half aangetrokken staan gereed om vader bij te springen; zij zijn daarenboven nieuwsgierig hoe de ruzie zal eindigen.

Zij moeten binnen een oogenblik weg en juist daarom is Jozefova niet al te bevreesd; zij staat bij de kast en breit totdat de deur met geweld wordt toegeslagen. Domicela huilt; het is geraadzaam nu niet door de kamer te loopen.

Eindelijk zijn ze weg. Jozefova kan nu het kindje in versche luiers winden, haar eigen bord uiteten en op Manek roepen:

- Manek, wanneer zul je aan je schrijfwerk beginnen?

Onder de dekens is Manek niet eens te ontwaren. Moeder schudt hem heen en weer tot opeens een verwarde kop te voorschijn schiet; de jongen toont de tanden:

- Laat me gerust, moeder, of 'k zal bijten!

Jozefova is thuis wanneer Manek in galop naar de school buitenrent. Haar keel is heesch van de vele vermaningen; zij voelt haar ingewanden hard en pijnlijk als een zweer.

Jozefova vlecht heur haar stevig ineen. De arbeid begint als een duizendpoot te krieuwelen en vraagt om van kant te worden gemaakt. Jozefova grijpt naar den borstel.... de vloer zal ze liever bij hellen dag schuren. Het zeepsop wordt eens van de stoof geschoven, het vuur is nog niet uit. Nu zou zij er het strijkijzer eveneens op kunnen zetten en meteen de overjas van haar man herstellen. De wasch doomt.... Goed: terwijl het ijzer voldoende warm wordt, dààr: de tafel! De

[p. 156]

bovenrok opgetrokken.... Domicela huilt. 't Kindje wiegen.

- Douw, douw, kindeke, douw.

Die gescheurde overjas! Terwijl het kindje nog niet ingeslapen is.... terwijl zij met den voet de wieg.... kan zij den kraag herstellen. Zoo is het goed dat juist het strijkijzer.... Bij het gereedmaken van het eten zou de ketel met de wasch heel de stoof in beslag nemen.

Had zij maar een zolder te harer beschikking dan zou zij het waschgoed naar hartelust kunnen uithangen. (Waar zijn de koorden? 't Is nu bijna een week geleden dat Marcjanna die is komen halen.... Wel, mensch, loop ze halen!) En zelfs geen klontje suiker om dien schreeuwer aan 't zwijgen te brengen!

- Hier, Celka, zuig wat aan dien wortel!

De wasch is warm en ook het ijzer, Domicela zwijgt alsof zij ingeslapen was, de tafel wordt in de voorkamer geduwd.

- Kostusj, jongentje, doe toch iets voor je buurvrouw, loop eens naar Marcjanna om mijn koorden!

Schuren? Verluchten? Neen liever eerst strijken, later kan ik dan schuren.

De arbeid kriewelt.

Jozefova is aan 't strijken. Het eene stuk na het andere gaat door haar handen; zoo zou men alle kracht uit zijn lijf kunnen duwen, maar dit geeft niets. Was er maar wat meer licht in de voorkamer.... Doch zelfs in de woonkamer is het steeds duister. Het zeepsop uitgieten is nog erger, daar krijg je pijn in de lenden van en het is ook jammer; had ze haar eigen kuip dan zou zij het zeepsop kunnen wegzetten.... alles zou nog eens te pas kunnen komen. Andere vrouwen zijn altijd gereed om een of ander te gaan leenen.

De arbeid kriewelt. Jozefova ziet een duister vlekken; zij zou het willen wurgen opdat enkel zou overblijven zuiverheid, glans en netheid.

Middag. In zeven haasten naar de fabriek met het middagmaal. De koolsoep is wat aangebrand. Het hart rent vlugger dan de beenen; de oogen met meer vrees gevuld dan het hart.

De leerlooierij is heel ver. Langs een lange straat moet men

[p. 157]

gaan, dan over de markt, daarna opnieuw twee straten en eindelijk langs den stroom. Overal langs den weg krioelt het van vrouwen, de eene spoeden zich, de andere niet. Jozefova antwoordt aan haar kennissen: ja, goed; ze trekt gedachtenloos haar hoofddoek recht; de soep klotst vlug in den ketel heen en weer.

Er is één ding dat haar steeds pijn doet: de verkoopsters. Ze tieren, schikken haar eigen waren in manden en laten in diepe zakken haar eigen geld neerrinkelen. Ze zitten daar op haar duizende gemakjes, haar eigen heer en meester.

Jozefova, die heeft nooit tijd. Domicela huilt alles overhoop. Het gekleurd goed in plaats van netjes kleur bij kleur te worden gelegd, wordt in razende vlucht in een mand geduwd; een stuk ondergoed is rood geworden omdat het onder een overkleed in cretonne lag.

En die verkoopsters die zitten daar, haar buik schudt heen en weer, zij hebben tijd om ieder woord goed te overwegen. Aan iedereen antwoordt Jozefova: ja, goed! Zij is het niet die daar vliegt; het is het middagmaal, het hart, de verschrikte oogen. En Jozefova - die blijft thuis.

Het einde van den namiddag lijkt op een echten feestdag. Maniusj heeft ergens een kat beetgepakt en speelt ermee en in haar wieg ligt Domicela verstandig met de oogjes te pinken. Het vuilste werk is af, het andere ergens onder geschoven.

- Maniusj, niet wegloopen, hoor; ik breng je een boterkoek mee.

Jozefova moet aan Dankovska de kuip teruggeven en dan brood koopen voor 't avondmaal. Ze gaat los en licht niettegenstaande die kuip tegen haar kuiten slaat. Thuis is alles in orde. Doch de arbeid blijft voortwentelen; hij kruipt in haar hoofd als een zwart gekriewel. Wat het eerst en wat het laatst aanvangen? Het schut.... of is het de vloer die het voornaamste is?

Dankovska gooit de kuip in de keuken en zegt geen woord. Jozefova staat op den drempel. Ze moet nu weg want als Dankovska begint ziet men er geen einde aan. De bakker zou zijn winkel kunnen sluiten.

[p. 158]

Hoe vreemd zonder last of vrees over de straat te kunnen loopen.

In de bakkerij is er weinig volk. De bakkerin zit daar met haar voorschoot om en scharrelt met de vingers in de kleine broodjes. Zij ontvangt het geld en geeft terug. Ze schreeuwt op de meiden en scheldt den molenaar uit om zijn meel. Witte muren, een versierd kastje. Alles is hier anders dan in de gewone huizen. En de deeg die zoo goed geurt! Achter de bakkerin zitten er noch kinderen, noch man, noch werk, noch zorgen....

De molenaar is iets in 't breede aan 't vertellen. Jozefova heeft geen haast. Laat die lui maar praten. Zij wil eens de doening der anderen bekijken. Hoe die wondere tijd toch stil en zachtjes heenvloeit!

Klaar. De bakkerin roept:

- Wel, wat wilt ge daar, vrouw?

Dit en dat. Een heel brood, wat ook zijn gewicht zij, en een boterkoek. Zij betaalt en gaat heen met het warme brood onder den arm en den boterkoek in de hand. Zij heeft geen haast want zóó lang is zij in de bakkerij niet gebleven.

Maar opeens, juist voorbij Mendels, trekt iemand aan haar doek.

- Moeder....

't Is Maniusj.

- Moeder, haast u wat.

- Wel?

- Vader is reeds thuis en is erg aan 't vloeken.

- Jezus!

Maniusj grijpt den boterkoek beet.

- En waarom vloekt hij nu?

- Om die overjas.

- Om die overjas? Ik heb die vandaag hersteld.

- Ja, ja moeder hersteld.

- Wel?

- Verbrand met het strijkijzer.

- Maria....

Ze vliegen in aller haast. Thuis kan men waarschijnlijk hooren hoe Maniusj hielen kletsen en hoe Jozefova naar adem hijgt.

[p. 159]

De deur. Met het groote brood op haar borst - als was het God - schrijdt Jozefova over den drempel. Nog.... Nu is ze binnen.

De lamp brandt, Domicela slaapt, de jongens zitten rond de tafel en daar staat vader; de overjas ligt vóór hem uitgespreid.

De oogen staren vol verbazing: waar is nu die verbrande plaats? Haar beenen weigeren haar tot bij de tafel te brengen. Zij moet iets zeggen doch haar lippen willen zich tot geen gefluister bewegen.... Maar Jozef - zoo! Jozef komt tot bij zijn vrouw.

- Waar ben je blijven hangen? Waar ben je geweest?

Jozefova toont met de vingers het brood.... haar lippen bewegen zonder eenig geluid voort te brengen.

- Je loopt te veel op straat, vod. Tateren met de vrouwen, zeker?

Jozef spreekt met heesche stem. Hij is dronken.

- Waarom tater je nu niet? Heb je er nu soms geen lust meer toe?

Hij schudt haar bij de keel.

- Spreek, zeg ik je, jij slet.

- Maar, Jozusj, ik ben maar een oogenblikje buiten geweest. Ik ben reeds thuis zie. Hier ben ik al!

Jozefova schreeuwt. De lippen zijn er in gelukt de woorden uit te brengen want de slagen geven kracht. Maar de vent heeft er zijn schik in wanneer zijn vrouw huilt. Hij snokt aan zijn riem. Die zit vast. Doch de oudste zoon is hem reeds voor en geeft zijn eigen riem:

- Hier, vader, die is beter.

Karolina wil naar heur pannen terug; zij moet in aller haast opdienen want de heeren willen in 't maanlicht een boottochtje maken.

Agatha hoest, dankt en neemt afscheid van Karolina; zij is weg.

Het grof zand zijpelt in haar stukgeloopen schoenen, haar mantel blijft in de doornen haperen en zij rukt hem stuk om los te geraken. Op de vreemde boerenhoven blaffen de hon-

[p. 160]

den met alle geweld; haar familie, de visschers, woont veel te ver en 't is heelemaal niet zeker dat die haar een onderdak voor den nacht zou geven.

Agatha staat onder 't venster van Jozefova. Duisternis. Agatha roept:

- Jozefova!

Niemand antwoordt en Agatha zucht:

- Ze slapen allemaal.

Ze wil zich verder slepen doch iemand op den drempel vraagt:

- Wat wil je daar?

De verwonderde schooister zegt:

- Wat? Slaap je nu op den drempel? Is er dan geen plaats genoeg in huis?

En Jozefova antwoordt:

- Ben ik hier soms niet wel? Als een mensch maar thuis is, is het hem ook op den drempel goed.

(Vert. Dr. L. Landsman.)