Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 81]

Cyprian Czyzj
door F. Goetel

- - - -

- Stulhoffer! schreeuwde ik. Waarom jij?

't Was een vent van jaren reeds, de oudste van de ploeg en hij had meer dan eens over pijnen in de beenen en over zijn slechte hart geklaagd.

Hij keek niet eens om. Hij waadde door 't moeras, een stap, een tweede, een derde, tot het water halverwege zijn laarzen reikte, tot zijn knieën en hooger nog. Hij zocht gewetensvol een plaats voor den eersten paal. Hij plaatste dien recht in 't moeras.

- 'n Hamer! tierde hij zijn gezellen toe die plots rechtgestaan zich allen op den berm hadden verzameld.

- Wel, Stulhoffer! riep Lajos. Wat zul jij...

- 'n Hamer! herhaalde hij kwaad.

't Werk op den ganschen, langen berm viel stil. De eenen lieten de kruiwagens neervallen en kwamen nader, anderen bleven als versteend staren naar den ouden timmerman. Iemand vloekte, een ander spuwde misprijzend.

- Wat gebeurt er hier? vroeg mij de onderofficier.

- Niets, antwoordde ik hem kort, je ziet wel dat we beginnen de palen in te kloppen.

Stulhoffer die ondertusschen een hamer had gekregen, ging breed op beide beenen staan, sloeg lichtjes op den paal om zijn slag te beproeven, zwaaide dan geweldig en trof juist, eenmaal, tweemaal, driemaal. Hij keek met aandacht naar den kop van den paal. Als die er recht ingaat, als die een grond raakt die noch te hard noch te licht is, wie weet.... of dan het werk niet heelemaal van stapel zou loopen. Met 'n handvol goeden wil kon het inkloppen der palen in één enkelen dag worden verricht. Van het vuur ging een weldoende

[p. 82]

warmte uit, de wolken schenen te zullen worden uiteengerukt.

De eerste reeks slagen dreef den paal tamelijk glad in den grond, eenigermate te vlug zelfs. Doch daarop begon hij ineens te trillen. De oude ging er met alle kracht op los... 't was alles vergeefsche moeite.

- 'n Steen! staarde hij me buiten adem aan.

- 'k Geloof het ook, antwoordde ik. 't Is er misschien maar één enkele. Beproef het nog eens!

Gewillig beukte hij er weer op los, doch de hamer sprong er zonder gevolg af. De vent werd er razend om, beukte slag om slinger met alle geweld. Hij zelf was bijna tot aan zijn lenden in het moeras gezonken.

- Genoeg! schreeuwde ik toen ik inzag hoe vruchteloos zijn pogingen waren. Kom eruit.

- Genoeg, Stulhoffer, tierde Lajos, 't is alles nutteloos! Overbodig. Dat de bliksem!... Kom eruit terwijl jij je nog niets op het lijf hebt gehaald. Want een hondenziekte... Hij sprong van den berm in 't water, liep tot bij Stulhoffer en rukte hem den hamer uit de handen.

- Ge kunt het toch zelf zien dat het vergeefsche moeite is, schreeuwde hij terwijl hij met den hamer naar mij wees.

Hijzelf was een struisch gebouwde kerel die wonderen had kunnen verrichten indien hij maar gewild had, doch men kon het hem aanzien dat de woede hem verblindde wanneer de paal onder zijn eersten slag schuin stak en na den tweeden omsloeg. Nog razender greep hij het hout beet en slingerde het in 't midden van 't water; dan kroop hij vloekend den berm op.

- Er is niets aan te doen, zei hij beslist. Hij gaat er niet door al moesten wij er ons bij verrekken.

- 't Is waar, hij wil er niet door, mopperden de timmerlui; men zou er den heiblok kunnen bijhalen.

- Naar den duivel met je heiblok! werd in de bende werklieden gehoord! 't Werk stilleggen en wachten tot de Lente!

- Stilleggen! Stilleggen! klonk het van mond tot mond. Wie nog de hand aan 't werk had, liet alles staan en rende den berm op. Die eerste de beste gelegenheid om 't werk stop te zetten waarvan ik 's morgens nog een voorgevoel had, was

[p. 83]

heel vlug verschenen, vlugger zelfs dan we hadden gedacht. Uit een beweging die reeds een gewoonte was geworden, trachtte ik den toestand te redden.

- Tomasicz, wendde ik mij tot die lange, droge Serbiër, die de sterkste was van 't kamp, beproef jij het eens.

Hij bewoog eens radeloos de schouders.

- 'n Steen, mijnheer, jijzelf hebt het gezien.

- Zeker... maar wie weet of die laag heel dik is. Wellicht geraakt men er toch door. Je hebt meer dan eens soortgelijke dingen doorgeslagen. Ik streelde zijn hoogmoed want hij was even hoogmoedig als sterk.

Hij keek eens rond naar zijn makkers.

- Ga niet! Ga niet! Is het soms nog niet genoeg? Hij zoowel als de anderen... zeiden driftige stemmen.

Hij ging er toch heen en plaatste een nieuwen paal. Hij sloeg geweldig doch zonder ijver en verrichtte evenveel als de anderen.

Op den berm voelden de mannen hun overwinning nabij.

- Hij heeft eens te meer 'n dwazerik gevonden! Genoeg! Genoeg! We trekken naar huis!

In de achterste rijen werden reeds de werktuigen driftig tegen den grond geslingerd. De eene en de andere begon reeds den terugweg in te slaan.

- Weg! Ik gaf hem een duw. In 't aanschijn van het schrikkelijk gebeuren verzamelde ik nog eens alle krachten. Menschen, schreeuwde ik, staat stil. Blijft staan, wat willen jullie doen?

Ik riep met drift, met leed, met echte vrees voor de tallooze gevolgen van het gebeuren dat zich hier afspeelde. Ik moest hen in hun ziel hebben getroffen want ze bleven staan en vormden een breeden kring rond mij heen.

- Goed, mijnheer de ingenieur, zei Stulhoffer. We zullen blijven, maar gij, zeg ons eens wat we met dit moeras moeten aanvangen.

- Ja... zeg het! Alles heeft zijn grenzen, wierp Lajos erbij.

Ja! Met dezelfde oprechtheid waarmee ik hen verzocht het werk niet te verlaten, kon ik hun niet uitleggen waarom ze blijven moesten. Ik stond in hun midden, radeloos, beklemd

[p. 84]

door een wreed gevoel van eenzaamheid. Niets, niets had ik hun nog te zeggen. Rond ons heen heerschte een volledige stilte zoodat men het klotsen kon hooren van het water dat stroomde door 't moeras. Het scheen me toe dat daar weer een stuk mislukt leven, een bundel koortsige en doellooze werken voor immer met den stroom werd meegesleurd.

Toen was het dat de klinkende, jeugdvolle stem van Czyzj weerklonk.

- Chef, ik zal het maar eens beproeven.

Ik kon een glimlach niet onderdrukken want plots waren al de gevangenen in een luiden schaterlach losgebarsten. Het stoefen van den ‘sukkel’ van het kamp was meer dan komisch wat den uitslag van zijn goeden wil op een sissertje deed uitloopen.

- Stil, gromde hij dreigend, er valt hier niets te spotten. Ze zwegen. De uitdrukking van zijn gelaat was dreigend, de klank zijner stem scherp, bijtend. Met een besliste beweging nam hij den hamer en gooide hem als een wapen op den schouder. 't Was of hij plots gegroeid, vermannelijkt was, zijn magere borst spande zich hoog en zijn gansch opgerichte gestalte nam een prachtig uitzicht aan.

- Ik zal jullie leeren lachen, meende hij, terwijl hij een uitdagenden blik over de menschen liet glijden.

Doch toen scheen niemand Czyzj nog te willen bespotten alhoewel zijn hitsige gestalte ten geenendeele beantwoordde aan de botsing tusschen de groote beteekenis van het oogenblik en de krachten van den sukkel die er zich trachtte tegen te verzetten.

Doch ze begrepen dat Czyzj diep ontroerd was en ze wilden hem geen bitterheid aandoen.

Hoe het ook zij, Czyzj was op dit oogenblik de meerdere. Men kon zien dat hij door fierheid was meegesleept toen hij misprijzend de schouders ophalend op den hiel een lichter, een ietwat te lichten, zelfs eenigszins theatralen draai deed en... het moeras instapte.

- Czyzj, schreeuwde ik, hou op! 't Is - ik wou zeggen dat het nutteloos was, doch een onverwachte druk van Stulhoffer's zware hand hield me tegen.

[p. 85]

- Laat hem maar begaan, zei hij me stil en met nadruk. Die ook is 'n kerel... en met bewondering staarde hij naar de gestalte van Czyzj die door het moeras waadde. In mijn leven heb ik reeds meer dan eens soortgelijke kerels ontmoet, en... kijk eens hoe hij het aanvat! schreeuwde hij met kennis van zaken.

In de bewegingen van Czyzj die de plaats naderde waar de paal moest worden ingeslagen, lag waarlijk de toover van een soort volmaaktheid verborgen die aller aandacht gaande maakte. Hij haastte zich niet, hij waadde langzaam door de moor en onderzocht voorzichtig den slijkerigen bodem van 't moeras. Ter plaatse gekomen duwde hij den paal in 't water, zette hem recht, trapte zoolang met de voeten tot hij in 't moeras een steun had waarop hij zich dan breed oprichtte, den hamer in de handen woog, zijn lichaam vooroverhelde, het uitrekte alsof hij de stukken van een of ander werktuig in elkaar zette.

- Hallo, Czyzj! schreeuwde Stulhoffer van op den berm met een plots blij geworden en nette stem! Erop los!

- Hij wendde naar ons zijn gelaat met dien hem eigen glimlach, half schalksch, half geheimzinnig. Ik kende reeds die bijzondere uitdrukking van Czyzj's gelaat die sommige onvatbare, onuitdrukkelijke dingen meldde, onernstige dingen als gesproten uit kinderlijke spotternij, doch een uitdrukking welke tot antwoord dwong en ieder hoogmoedvolle terughouding stuksloeg.

- 'n Prachtig schouwspel, gromde Stulhoffer. Erop los! herhaalde hij heelemaal meegesleept.

- Goe-oe-oed, tierde Czyzj luidkeels, werd dan ineens ernstig, boog het lichaam eenigszins voorover en zwaaide tweemaal met den hamer.

En wanneer die hamer als een bliksemend wiel in de handen van Szyzj schuifelde, toen bleven we plots, als aan den grond genageld. Hij trof met verbazende zekerheid den kop van den paal, die weerklonk met een eenigszins vreemde, heldere, men zou gezegd hebben menschelijke stem.

- Alle duivels, wat 'n zwaai, siste Lajos tusschen de tanden.

[p. 86]

- Je zegt er iets van! Die vent slaat met de schouders, deed iemand uit de menigte opmerken.

- 'n Meester!

- Wat 'n meester? 'n Toovenaar!

- Erop los!

- Erop los, en ze hitsten elkaar nu op.

- Stil, schreeuwde Stulhoffer, kijken en zwijgen.

Ze werden stil. Op dit oogenblilk boog Czyzj zich voorover, voor de tweede maal wiegde hij zachtjes en sloeg met het gansche lichaam, met geraamte en kruis vereenigd tot 'n slinger uit één stuk - en daarop in een gemeten maar steeds sterker wordend tempo, trof hij den paal slag op slag, zonder onderbreken, zonder mis te slaan, zonder ophouden, hij, de duistere meester uit de Vereenigde Staten, uit Kanada, hij, de ‘Vorarbeiter’ uit Hamburg en Amsterdam.

Op de gevreesde plaats bleef de paal steken en weerstond aan verschillende vlagen stooten. Doch hij knalde luid en trilde als een veer - nog had hij den steenen ondergrond niet overmeesterd, doch reeds had hij zich vastgebeten daar in de diepte van 't moeras, reeds had hij er iets stukgespleten.... Czyzj sloeg meedoogenloos en harder, steeds nog harder - nog eens - nog eens - en opnieuw. Ook wij waren buiten adem.

- Hij is erdoor! huilde plots Lajos.

Hij wàs erdoor! De paal gaf plots toe en zakte een paar duim in den grond. Czyzj sloeg nog eens, opnieuw, maar zwakker reeds als om de gebeurtenis te bezegelen. 't Kan wel zijn dat hem reeds de krachten ontbraken. Hij was buitenmate bleek geworden... met een machtelooze beweging had hij den hamer neven zich laten neervallen.

Doch de geweldige Lajos was reeds aan zijn zijde.

- Genoeg, Czyzj, schreeuwde hij, terwijl hij hem ondersteunde, jij hebt het getoond, ja getoond... was jij er niet geweest, alle duivels... En hij bracht hem naar den berm.

Toen ze den berm waren opgeklommen was Czyzj weerom die sukkel aller medelijden waardig. Hij ademde zwaar, zijn oogen stonden dof, zijn gelaat was zwart als grond. Op zijn voorhoofd biggelden zware druppels zweet. Hij liet zich op

[p. 87]

den grond neerzakken en zat er zonder beweging, zonder uitdrukking, als een versleten vod.

- Czyzj! wat is er? Ik sloeg een arm rond zijn schouders.

Hij sidderde lichtjes en liet zijn blik varen over de rivier en verder over de moerassen, het riet, de roode misten, den verren horizon.

- Hier zullen menschen komen, fluisterde hij, menschen zullen hier komen wonen.

(Uit het Poolsch verhaald door Dr. L. Landsman.)