Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 7]

Het hedendaagsche Polen
door Xavier Pruszynski

Tijdens de wintermaanden ontplooit Krakau voor de zeldzame toeristen die zich op de weinig drukke banen naar het Noorden wagen, een beeld dat zonder overdrijving als eenig kan bestempeld worden. Dan zijn de oude gebouwen, waaronder vele in den zuiversten Renaissance-stijl, gekleed in hermelijnen sneeuwmantel. Gelegen ver derwaarts de Alpen en het Tatra-gebergte, heeft de eeuwenoude kultuur van dit land aan zijn oude hoofdstad den glans van een westelijke en latijnsche beschaving als erfenis gelaten. Het klimaat zet het paradoxaal aanschijn van het land nog kracht bij, door den reiziger voor ongewoon-tooverachtige landschappen te verplaatsen als naar een Milaneesch of Napolitaansch Italië, naar een Italië van de Sforza's of de Medici's met Noordsche koudegolven en glinsterende gletschers. Een dergelijk, buitengewoon landschap, dat men nergens elders aantreft, is voor Polen symbolisch.

Want Polen is een land van kontrasten. Zijn oorsprong is Slavisch en zijn kultuur Latijnsch. De belangrijkheid van deze antithesis (tenzij het een wondervolle harmonie ware) kan onmogelijk in overdreven mate onderlijnd. Het historisch aanschijn van Polen werd erdoor bepaald. Rusland is Byzantijnsch zooal niet gladweg Asiatisch. Hetzelfde geldt voor Ukraïna en de Slaven van den Balkan. Tsjechen en Slovaken, hoewel Latijnsch in hun kultuur, speelden in de geschiedenis slechts een rol van voorbijgaanden aard, en hun leidende klassen werden volledig gedenationaliseerd, wat gedurende langen tijd de vernietiging van die volkeren scheen te zullen beteekenen. De nieuwe middenstandsklassen van heden staan daar óp uit de volkslagen.

Alleen Polen, dat zich de lessen uit het Westen ten nutte

[p. 8]

wist te maken, zal doorheen alle tijden zijn beschaafde klassen bezitten, en indien wij thans een krachtigen groei ervan vaststellen, door het aansluiten van elementen uit het volk, komt dit sociaal verschijnsel enkel kaders verruimen die nimmer ophielden te bestaan. De Latijnsche beschaving heeft dan ook altijd onverbreekbare banden gelegd rond Polen en Westelijk Europa. Op geen enkel oogenblik van de geschiedenis werden die banden doorgehakt. Het volstaat te wijzen op het volledig gemis aan verbinding tusschen Rusland en de westersche wereld, en meteen de redenen te belichten van de groote, moreele verwijdering, die steeds tusschen de Poolsche en Russische naties bestond, niettegenstaande hun nauwe, Slavische verwantschap. Dit primordiaal feit, dat in 't verleden zijn weerslag had op de wederzijdsche betrekkingen van beide landen, zal ook ongetwijfeld op hun toekomst zijn stempel drukken.

De kontrasten die Polen biedt, houden evenwel dààr niet op. Polen is een zeer oud land en een zeer jonge staat. In Europa bestaan ofwel oude landen die terzelfder tijd oude staten zijn, ofwel zeer jonge naties die zich vóór kort een staat schiepen. Daar zijn eenerzijds Frankrijk en Engeland en anderzijds de Baltische landen. Welnu: indien de Poolsche staat ineen stortte, werd de Poolsche kultuur slechts zeer licht geraakt door de verdrukking die, gedurende de eeuw waarin de verdeelingen plaats hadden, dikwijls het roer omsloeg. De Poolsche tradities hielden stand en de nieuwe Poolsche staat trof ze springlevend aan. In 1918 waren andere naties verplicht zich van hoog tot laag opnieuw in te richten, - Polen had zich slechts in te stellen. Dit feit van allergrootste belang verschaft Polen een afzonderlijke plaats in het nieuwe Europa en verdient vooral de aandacht.

Van die aandacht is Polen overigens nooit verstoken gebleven. Het Europeesch denken is altijd de richting van Polen uitgegaan, sedert vele eeuwen-her. Het was de Franschman Gallus, die het eerst, in de XIIe eeuw, een kroniek aan het Poolsch verleden wijdde. Het Europa van de middeleeuwen houdt het oog gericht op Polen, aanziet het als een wezenlijk, integreerend deel van zichzelf; waren niet sommige Poolsche

[p. 9]

eigenheden als bijvoorbeeld de ‘tipschoen’ (in het Fransch chaussure à la poulaine’, ‘à la Polonaise’) algemeen? Bij de steekspelen van het tijdstip waren de ‘polakken’-helmen vermaard. Meer en meer gaan de ideeën van de Europeesche Letterkundigen de richting van Polen uit. In het nationaal poëma van Portugal wordt Polen door Camoëns vermeld; Shakespeare spreekt er bij herhaling over. De Poolsche Prinses uit het roemrijk geslacht der Piast's, die in volle middeleeuwen den troon van Katalonië bezette, stond wellicht Calderon voor den geest toen hij Polen tot tooneel van zijn vermaardste drama koos. Copernicus vestigde de aandacht van gansch de wereld op Polen. Rembrandt, J. Callot, da Ponte zorgen ervoor dat het type van den Pool uit hun tijd voor het nageslacht bewaard blijft. Dan komt, in de XVIIIde eeuw, de beurt aan de filosofen. De courtisan van Potsdam, Voltaire, bestookt Polen met beschimpingen, maar Montesquieu, Rousseau, Mably wijden de grootste aandacht aan zijn instellingen. En tenslotte zijn de tragedie van Polen, zijn deelname aan het Napoleontische epos, zijn opstanden, zijn volharding het voorwerp van een voortdurende Europeesche bekommernis.

Deze uitzonderlijke aandacht is alles behalve van emotieven en sentimenteelen aard. Voor de denkers vindt zij haar oorsprong in een feit van groote politieke en sociologische beteekenis.

De wereld-aandacht voor Polen is het eerste bewijs dat een levenskrachtig ras, zonder in bezit te zijn van onafhankelijkheid, bekwaam is om zijn nationale individualiteit niet enkel te handhaven, doch ze zelfs te ontwikkelen en te doen aangroeien. Het onderworpen Polen smeedde tot dan toe onbekende strijdmiddelen. Zijn taal, zijn letterkunde, zijn nationale kultuur, zijn godsdienst, lieten het toe zich, midden de politieke dienstbaarheid een moreel onafhankelijk bestaan te scheppen, dat Bismarck, spottend ‘die polnische Traumexistenz’ noemde, omdat hij er niet in lukte de Poolsche natie in haar vitale centra te raken. Dit beweerde ‘droombestaan’ was enkel de gedwongen ingekeerdheid van een natie, die weldra weer over al haar ontwikkelingsvrijheid zou beschikken.

[p. 10]

Het belangrijkste hierbij is wel dat het Poolsche voorbeeld door andere naties werd gevolgd, die evenmin onafhankelijk toch hun nationale kultuur gingen ontwikkelen en hun politieke rechten gingen opeischen.

In de verleden eeuw treft men méér dan één navolging aan van den strijd die Polen leverde, en die op het einde van den wereldoorlog met volledig succes werd bekroond.

Finland, Letland, Estland, Litauen en Tsjecho-Slovakije, volgden allen het Poolsche voorbeeld.

Zal Polen zijn voorbeeld nog nagevolgd zien, door àndere landen, zooals in de XIXde eeuw het geval was? Laat ons hopen, voor het welzijn van het menschdom, dat die primauteit dan van aard weze om die mogelijke navolgingen nauwer verbonden te zien met de huidige strekkingen van de Poolsche natie.

Na haar heroïsch tijdvak meent die natie thans een tijd van organisatorischen en vredelievenden arbeid te beleven.

Het vaderland van de groote dichters, van de opstandelingen, van de helden is een terrein van actie geworden voor den geleerde, voor den ingénieur, voor den werkman.

De kamp heeft plaats gemaakt voor ‘Hard Labeur’. Nadat Polen zijn politiek organisme herstelde, wil het thans zijn ekonomische en sociale organisatie herinrichten. Gedurende meer dan een eeuw was Polen een kolonie van het buitenland; het werd door den gierigen overweldiger verwoest. Thans plukt het zélf de vruchten van zijn arbeid, bezaait het zélf zijn velden, richt het zélf zijn mijnen en werkhuizen in. Het nam bezit van het Koolmijnbekken van Opper-Silezië en wist het krachtig te doen bloeien. Op de boorden van de Baltische zee bouwde het zijn haven, Gdynia, die in enkele jaren al de havens van die zee, Stockholm, Kopenhagen en Lubeck inbegrepen, overvleugelde. De basis van een nieuw nijverheidscentrum wordt op onze dagen gelegd in het hart van het land, Sandomierz, dat nieuwe kracht zal bijzetten aan de ontwikkeling, door uitbating van de onschatbare minerale rijkdommen van de streek. Nieuwe kanalen, een net van nieuwe verkeerswegen vergemakkelijken de betrekkingen. Geweldige vergaarbakken, kunstmatige meren worden aangelegd aan

[p. 11]

den voet van Tatra- en Karpathengebergten. Zij zullen niet enkel een regeling beteekenen van den torrentieelen regenval in die gewesten, doch tevens belangrijke bronnen zijn voor hydraulische krachten en den afvoer van de bevaarbare stroomen stabiliseeren. Vergeten we tenslotte niet dat een uitgebreide, agrarische hervorming, aangevat in onbetwistbaar-demokratischen geest, bezig is Polen te begiftigen met een zeer moderne, sociale structuur.

Ziedaar het algemeen uitzicht van het huidige Polen. Na gedurende eeuwen een eerste rol te hebben gespeeld bij de oorlogszuchtige en ridderlijke naties, streeft Polen er thans naar eenzelfden rang te kunnen bekleeden bij de arbeidende volkeren. De bladzijden die volgen zullen den lezer op de hoogte stellen van deze intense, verscheiden en reeds vruchtbare bedrijvigheid. Polen wordt geheel opgeslorpt door dit werk; door zich standvastig te wijden aan den arbeid in naam van zijn traditioneele van alle tijden erkende vaderlandsliefde, gelooft het tevens het algemeen belang, de zaak van Europa's vooruitgang en den universeelen vrede te dienen.

Warschau.

(Vert. Lambert Swerts.)