Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1938

[p. 631]

Fransche letteren
door Marcel Lobet
Figuren

Vrouwenfiguren.

Er zijn in de literatuur van alle tijden, boeken die ons bijzonder ontroeren door hun menschelijk accent: aldus de boeken die ons het duister lot verhalen van een vrouw, onder vele, hare verwachtingen en illusies van jong meisje, hare arme moedervreugde, of haar echtelijk wedervaren. Hierbij denken we bv. aan moeder van Pearl Buck, aan Sarn van Mary Webb en aan Marie-Claire van Marguerite Audoux.

In den laatsten tijd zijn twee werken verschenen, die ten diversen titel, recht hebben op een plaats in deze schitterende rij; nl. Campagne, van Raymonde Vincent en Katrina, van Sally Salminen.⁽¹⁾

Deze beide werken, van hoog gehalte, kenmerken zich door een groote en nauwgezette soberheid van verhaal en door een roerend streven naar waarheid in de schildering der gebeurtenissen en de ontleding der gevoelens. De ons toegemeten plaatsruimte laat me niet toe de verdiensten van deze werken te belichten en de schoonheid ervan te onderlijnen. Het moge volstaan dat wij ze met nadruk en warmte aanbevelen. Na al die slecht gebouwde verhalen, die beweren de groote traditie van den franschen roman voort te zetten, maar die schreeuwend-arm zijn aan psychologische en poetische substantie, brengen de boeken van R. Vincent en S. Salminen een werkelijke verademing.

(1) Raymonde Vincent: Campagne. Editions Stock.
Sally Saminen: Katrina. Les oeuvres françaises.

Stadszichten.

Wie bekommert zich echter nog om de ziel der groote steden en hun geheim gelaat, in een tijd waarin het toerisme er naar streeft het maximum te zien in een minimum van tijd?

[p. 632]

Daarom is het verheugend dat M. René Schwob, na zijn ‘Lourdes, capitale de la prière’, en ‘Solitude de Jésus-Christ’ (waarin sprake is over Jerusalem en het Heilig Land) ons thans dit bewonderenswaardig geestelijk portret geschonken heeft van de Eeuwige Stad, en dat hij geheeten heeft: ‘Rome ou la mort’⁽²⁾, ter herinnering aan den kreet van Garribaldi, toen hij zijn troepen ten aanval joeg tegen de stad der Pausen. Zoo heeft hij een gewijd triptiek voltooid, waarvan de Palestiniaansche en Romeinsche oorsprong, zijn bekroning vond in de Maria-Apotheose van Massabielle.

René Schwob ziet met de oogen van den geest en hij heeft de gave om alles te verwoorden wat hem door het hart en door de ziel gaat. Hij heeft de schatkameren doorzocht van de hoofdstad der wereld; maar over de manifestaties der kunst heen, onderscheidt hij de symbolen en de onzichtbare realiteit. Het is een keurboek geworden dat al de Romegangers voortaan zullen moeten meenemen op hun tocht.

De bladzijden die M.A. de Montgon aan Venetië wijdt, hebben natuurlijk niet hetzelfde accent als de romeinsche bladzijden van René Schwob. Venetië is een heidensch Rome; het schilderachtige en het romaneske overschaduwen hier alles wat tot de orde der ziel behoort. Venetië is slechts een kunststad, waar de menschen op luisterrijke wijze met de natuur hebben meegewerkt, en waar de tijd, die elders zooveel heeft verwoest, aan het tafereel slechts nieuwe en overigens glorieuze toetsen heeft aangebracht.

In een sierlijke en kleurige taal heeft de schrijver de voornaamste gebeurtenissen verhaald van het leven dezer edele Dogenstad. Heel de Venitiaansche bekoring straalt uit deze stemmige en met smaak versierde bladzijden, waarin, zooals in het Canal Grande, heel de bekoring en den roem van een duizendjarig verleden, weerspiegeld staan.

(2) René Schwob: Rome ou la Mort. Desclée de Brouwer.

Het gezicht der Eilanden.

Ook Auguste Vierset onderging de bekoring van Venetië. Hij heeft ervan verhaald in zijn werk: ‘Van Venetië tot⁽³⁾

(3) M.A. de Montgen: Venise. Ed. Nathan.

[p. 633]

Genua’. Thans gaf hij ons, in dezelfde collectie, de beschrijving van Corsica, ‘L'île parfumée’⁽⁴⁾. Het is een, na een tweede reis, met nieuwe indrukken verrijkte heruitgave van de impressies die de schrijver dertig jaar geleden in Corsica opdeed. De schrijver-reiziger munt uit in de beschrijving van het romantisch karkater van dit land, waar de herinneringen aan Napoleon zoo levendig gebleven zijn. Wij krijgen aldus een uitstekend beeld van het klimaat der beboschte bergen, woest domein van de vendetta en de ‘eerebandieten’, waar echter het leven iets pastoraals en sereens bewaard heeft, als in een herdersgang van Vergilius.

De geschiedenis van Cuba is een echte roman, verklaart Rober-Raynaud⁽⁵⁾. En hij bewijst het ons met dit vlotte en levendige boek: Le Roman de Cuba, dat we met een bizonder genoegen heben gelezen. De auteur gaat terug tot Christoffel Colombus; het was inderdaad de Cubaansche kust die de groote ontdekker het eerst in het zicht kreeg. De schrijver spreekt daarna bondig van de spaansche colonisatie, die vier eeuwen duurde. Maar wat den lezer in de eerste plaats interesseeren zal, is de hedendaagsche geschiedenis van Cuba: het verhaal van de laatste opstanden, een uiteenzetting van het drievoudig probleem van de suiker, de koffie en de tabak; zonder evenwel de rol uit het oog te verliezen van de poezie en de muziek.

Alles bij elkaar en niettegenstaande de politieke en economische schokken, een gelukkig eiland, omdat het zijn evenwicht heeft gevonden tusschen den hemel en de zee.

(4) Auguste Vierset: L'île parfumée: La Corse. Ed. de Belgique.

(5) Rober. Raynaud: De Roman de Cuba. Fasquelle.

Een leidersfiguur.

Tegenover het beeld van den triomfeerenden Cesar hebben Marius en Ary Leblond de edele figuur willen uitbeelden van Vercingétorix⁽⁶⁾. Volgens hem, was de overwinning van den eerste op den tweede de triomf van het materialistisch imperialisme over het idealisme. Deze thesis schijnt ons

(6) Marius-Ary Leblond: Vie de Vercingétorix. Ed. Denoël.

[p. 634]

bizonder sympathiek, want zij beteekent misschien den wil om de poetische waarheid van de historische waarheid te bevrijden. Dit is echter geen geromanceerde levensbeschrijving: de auteurs hebben zich op een overvloedige dokumentatie gesteund maar dank aan hun talent als romancier, zijn ze in staat geweest een levenden Vercingétorix uit te beelden, waarin de figuur van den leider, het beeld van den mensch niet vernevelen doet.

Een apostelfiguur.

Tusschen de helden op wie België zich beroemen mag tegenover de wereld, is de figuur van pater Damiaan, den apostel der Hawaiaansche figuur, een van de grootste. Hier werd eens te meer, een man met een grootsch hart⁽⁷⁾ uitgebeeld. Het is niet alleen een gewetensvolle arbeid, hij ontroert ons tevens door de uitzonderlijke gaven van het hart, die erin worden belicht. Wij achten voldoende bekend wat het leven is geweest van dezen subliemen missionaris van Molokaï, die voor altijd zijn vlaamschen grond vaarwel zegde om zich te wijden aan het meest heldhaftige apostolaat. Pierre Croidys heeft het verhaal van dit leven geschreven in een toon die past bij een onderwerp van deze orde. Daar ligt een les in besloten die we met bizonderen nadruk aan onze lezers aanbevelen.

(7) Pierre Croidys: Le Père Damien. Ed. Spes.

Literaire medaljons.

De ‘Editions de la Cité’ hebben een nieuwe literaire reeks ingezet: Essais et portraits⁽⁸⁾. De eerste drie nummers zijn gewijd aan Rivière; en ze zijn alle drie, hoewel zeer ongelijk, gebaad in een zeker geestelijk licht. Alle drie hebben ze, met meer of minder aandrang, de waarheid gezocht; en het hindert niet dat ze soms verdwaalden langs de paden der poetische waarheid, der esthetische of der psychologische; omdat ze wellicht te zeer hun eigen waarheid hebben gezocht. Wat echter voor ons van belang is, is de drang naar het

(8) Adrien Jasu: La pensée de Jacques Rivière. - Zinaide Schakhowskoy: Vie d'Alexandre Pouchkine. - Paul Pochet: Le ‘moi’ de Monsieur Barrès.

[p. 635]

zoeken, die den mensch boven zichzelf doet uitstijgen en die hem, zoo hij luisteren wil naar den hoogen roep, kan voeren tot het hart van God.

Dan verdwijnt alle ijdele schijn en alle literatuur verbleekt, want er blijft nog slechts een man over die staat vóór zijn lot. Van de drie ateurs, waarover we hier spraken, is het o.i. Adrien Jans die dit idée het best belichtte. Het verdient bijzonder geprezen dat hij in dit kleine essai, zooveel geestelijke substantie heeft weten te leggen.

M. Alfred Colling heeft een zeer intelligent boekje gewijd aan Thomas Hardy⁽⁹⁾, den laatste der groote Europeesche romanciers der XIX^e Eeuw. De auteur toont erin op afdoende wijze dat Hardy, alhoewel een realistisch romancier, tevens het genie der herschepping bezat, die iemand tot dichter of tot visionnair maakt. Zijn naam is verwant met dien van Dickens en Shakespeare. Alfred Colling toont aan uit welke bronnen het pessimisme ontsproot van dezen romancier der fataliteit, die alle menschelijke themas in zijn werk heeft aangeroerd.

(9) Alfred Colling: Thomas Hardy, romancier de la fatalité. Ed. Emile-Paul.

Haatgezichten.

Om de mediocreteit, de dubbelzinnigheid en de schijnheiligheid van de moderne wereld te ontmaskeren, heeft Bernanos aan Léon Bloy een bliksemden stijl ontleend, en het wrekend accent van den schimpschotschrijver van groote allure.

Bernanos was te Majorca, niet ver van Palma, toen de spaansche burgeroorlog uitbrak: hij heeft dus met eigen oogen de methoden leeren kennen van de moderne Terreur. Zijn getuigenis is bizonder bezwarend voor de onderneming van generaal Franco. De schrijver heeft zijn belevenis neergeschreven in stoer boek, dat hij geheeten heeft: Les grands cimetières sous la lune⁽¹⁰⁾. Wij zullen het boek niet beoordeelen van politiek standpunt, want men zou bezwaarlijk, nu reeds tegenover het Spaansche probleem een definitieve stelling kunnen innemen. Wij kunnen alleen het accent van

(10) Georges Bernanos: Les grands cimétières sous la lune. Ed. Plon.

[p. 636]

rechtzinnigheid in deze wrekende bladzijden en de diepte der gedachten prijzen.

Tegenover het pessimisme van Thomas Hardy, heeft het pessimisme van Bernanos een pascaliaanschen klank. Het is een vorm van superieur realisme, omdat het een verstandelijk en moreel verdriet is om de afdwalingen der menschelijke ziel. Het gaat er bij Bernanos om de menschelijke personnaliteit te aanvaarden of te verwerpen, zonder compromissen of halfheid. Bernanos heeft het probleem der bestemming opgelost door te spreken voor de eeuwigheid. Hij heeft begrepen dat de taak van een man, die redding brengen wil, erin bestaat den opstand te prediken tegen den Prins der wereld, tegen zijn suppoosten en de vele aspecten van zijn heerschappij, - een zeker bourgeoisisme, dat hij reeds in een vorig werk, onder handen genomen had, niet uitgesloten⁽¹¹⁾.

Bernanos schuldt de ‘ongelooflijke zekerheid’ van den mensch door elkaar, om een nieuwe orde op te bouwen, de orde van de liefde, die de orde is van de gemeenschap der heligen.

In deze sublieme orde, wordt de schuld door het lijden gelouterd, de haat keert in hoop, de vreugde bloeit open in et Zonnelicht der Rechtvaardigheid, en het leven wordt eindelijk bevrijd van de trage dood door het kwaad.

Het werk van Bernanos behoort tot de boeken die de ziel belegeren, het hart bloot leggen en ons beter leeren leven: het behoort tot die uitzonderlijke werken die het geheime evenwicht van de wereld helpen bewerken.

(11) Georges Bernanos: La grande peur des bien pensants. Ed. Grasset.