Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1938

[p. 616]

Bondig overzicht der ideologische ontwikkeling der Sovjet-letterkunde (1917-1937)
door L. Landsman

Vierde periode⁽¹⁾

In 1932 trad voor de Sovjet-letterkunde een gansch nieuw tijdperk in. De letterkundige kringen werden af geschaft, Rapp en Pereval verdwenen, de ‘Vereeniging der Sovjetschrijvers’ kwam tot stand. De hoofdoorzaak van dit plotse feit, dat wel een maatregel mag genoemd worden, dient gezocht in het dogmatisch theoretiseeren, in het vaak onvruchtbaar en schreeuwerig literair gedoe en vooral in de onverdraagzaamheid der kringen tegenover elkaar. Deze onverdraagzaamheid ging zelfs zoover dat men op zeker oogenblik Sjolochov en Panferov, die nochtans tot de zuiversten onder de zuiveren schijnen te behooren, buiten de generale linie der proletarische literatuur gezet had. Rapp beweerde heel behendig dat er ‘innerlijke’ en ‘uiterlijke’ Propoetsjiki bestonden en oordeelde dat zelfs de jonge communistische auteurs Gerasimov en B. Levin tot de eersten behoorden. Eens dat iemand in deze categorie terecht kwam, geraakte hij snel in de tweede en had dan algauw de kans als een vijand van het Sovjet-regime beschouwd te worden. In Vapp ging het er niet beter aan toe: hier ging de strijd tegen de ‘zuivere kunst’ en het formalisme; Lelevitsj had het over den voorrang van den inhoud over den vorm, dit tegen de formalisten die het tegenovergestelde beweerden; hij oordeelde dat de letterkunde inniger dan tot nog toe, deel moest nemen aan het maatschapplijk leven van het proletariaat en, dat de proletarische literatuur tot heden toe, zoowel voor wat den vorm als

(1) Zie D.W. & B., Nrs 6 en 7-8.

[p. 617]

voor wat den inhoud betreft, veel te eclectisch geweest was. Maar in Vapp zelf beweerde men dat Lelevitsj en zijn medewerkers, Rodov en Vardin, de bourgeois letterkunde overschatten, dat ze een soort paniek veroorzaakten en het zelfvertrouwen van het proletariaat ondermijnden; ook werden ze daarom uit Vapp gesloten. De Napostovtsi, die in Vapp slechts een minderheid vormden, beweerden van hun kant dat de leiders van Vapp te ‘rechts’ aangelegd waren en de algemeene actie saboteerden, dat ze hen eveneens beletten den levenden, werkelijken mensch in hun werken af te schilderen en dat ze daarenboven naar het Trotskisme overhelden. Al dit getwist en gekrakeel vond zoo 'n weerklank dat de Voapp er zich mee ging bemoeien. Deze organisatie moest weldra bekennen dat in sommige onderdeelen van de Vapp heel wat opgeblazenheid, talentloosheid en voorliefde voor nutteloos gefrazeer hoogtij vierde. Daarom werd dan ook besloten tot de liquidatie der kringen over te gaan.

Het stichten van de ‘Vereeniging der Sovjet Schrijvers’ schafte natuurlijk deze letterkundige twisten zoo maar niet af en hetgeen men bedoeld had, de Sovjet letterkunde nu in een breeden stroom te doen samenvloeien, werd ook niet verwezenlijkt.

De Vereeniging was nochtans het gevolg van een drang van de geheele letterkunde, wier ontwikkeling Boecharin op dit oogenblik als volgt omschreef: ‘Ons leven is bovenmate gegroeid en in dezelfde mate ingewikkelder geworden. Wat de taak der heerschappij van de voortbrengst-techniek aangaat, daarvoor heeft men nog geen volledige oplossing gevonden, veel werd er nochtans reeds verwezenlijkt. De cultureele behoeften hebben zich op een ongewone wijze uitgebreid, de belangstelling is verscheidener geworden. De dorst om alles te kennen, het verlangen zich te veralgemeenen, zich op nieuwe grondvesten omhoog te heffen tot het begrip van het gansche proces, zijn nu buitengewoon groot, vandaar de behoefte aan een synthetische poëzie, aan een synthetische letterkunde in het algemeen.’

Het rechtstreeksch gevolg van het stichten der Vereeniging was dat het eerste Algemeen Congres der Sovjet schrijvers,

[p. 618]

dat te Moskou in 1934, 17 Oogst-1 December, gehouden werd, mogelijk gemaakt was. De vertegenwoordigers van 52 verschillende volkeren namen er deel aan.

Op theoretisch gebied was dit Congres van groote beteekenis omdat het de erkenning was van het zoogenaamde ‘socialistisch realisme’. Dit socialistisch realisme eischt van den kunstenaar dat deze door middel van om het even welk genre een waarachtige, historische en concrete weergave voortbrengt der werkelijkheid in haar revolutionnairen zin en ontwikkeling. De grondige omvorming der Russische economie, het verdwijnen van het onderscheid tusschen dorp en stad e.a. geven den schrijver daartoe rijke mogelijkheden.

Ook werd natuurlijk nadruk gelegd op het feit dat tusschen het ‘socialistisch realisme’ en het vroeger realisme een groot onderscheid bestaat. Het eerste verschilt, volgens Boecharin, van het tweede omdat het zich onvermijdelijk ophoudt met het oubouwen van het socialisme, omdat het een weergave is van den nieuwen mensch en van de zeer ingewikkelde historische gebeurtenissen (in den Sovjet zin) van den tijd. Ieder werk dat onder het teeken van het ‘socialistisch realisme’ ontstaat, beoogt de overwinning van het proletariaat. Dit sluit echter een ‘revolutionnaire romantiek’ niet uit; dit realisme is ook niet antilyrisch, het is enkel anti-individualistisch, wat nochtans niet mag beteekenen, zoo beweert men, dat het de persoonlijkheid verwerpt maar wel dat in de plaats van het individualisme, dat de menschen verdeelt, een collectief eenheidsgevoelen gesteld wordt.

Het Congres had men niet zoozeer het vastleggen der grondvesten van de Vereeniging der Sovjet Schrijvers ten doel gesteld, als wel het bepalen der eigenlijke methodes volgens dewelke deze organisatie zou werken. L. Sejfoellina heeft als volgt, op een heel breede wijze, het tamelijk vage doel van dit Congres omschreven: ‘Het doel en de taak van dit Congres is het oprichten van een strijdbare en zegevierende Vereeniging der Sovjet Schrijvers, zegevierend door haar scheppingskracht.’

Op het Congres hield Gorki lezing van zijn verslag over den historischen ondergrond en ontwikkeling van de Sovjet

[p. 619]

letterkunde, welke volgens hem aan de belangen der werkende klasse uiting geeft. Zijn uiteenzetting legde de bron zelf van deze ontwikkeling bloot: de folklore, welke in de werken der Sovjet auteurs een zeer groote rol speelt. Er dient opgemerkt te worden dat er in S.S.S.R., dat zooals al de slavische landen buitengewoon rijk is aan volkskunst en gebruiken, heel wat aan folklore-studie gedaan wordt. Hij onderlijnde eveneens het onderscheid dat er bestaat tusschen de Sovjet letterkunde en deze der ‘bourgeoisie’.

Hier is het wel de plaats Gorki's woorden aan te halen waarmee hij de oude Russische letterkunde karakteriseerde ten einde het doel, dat hij de Sovjet-letterkunde voor oogen geschilderd heeft scherper te onderlijnen. ‘De Russische literatuur is de meest pessimistische van Europa. Ten onzent worden alle boeken over het ééne en hetzelfde thema geschreven, over hetgeen waardoor we lijden: gedurende de jeugd en den mannentijd, door gemis aan verstand, door den druk der alleenheerschappij, door de vrouwen, door de liefde, door de naastenliefde, door de mislukte inrichting van het heelal; eens dat we oud geworden zijn: door het ons bewust worden der gedurende het leven begane fouten, door het gemis aan tanden, door een slechte spijsverteering, en door de onvermijdelijkheid van den dood.... En niemand is tot heden toe op de goede gedachte gekomen eens een boek uit te denken over de wijze waarop hij zich gedurende zijn gansche leven verheugd heeft.’ Met volgende woorden heeft Gorki de hoofdtaak der Sovjet letterkunde samengevat: ‘De ontwikkeling van het revolutionnair zelfbewustzijn van het proletariaat, zijn liefde tot het door hem geschapen vaderland, alsmede de verdediging van dit vaderland dit is een der grondverplichtingen der literatuur.’

Onder de bijzondere op het Congres behandelde vraagstukken dienen nog vermeld: de kinderliteratuur, de tooneelproductie en den toestand der debuteerende schrijvers. Boecharin's uiteenzetting ging vooral over de technologie van het poëtische werk, over de letterkunde in het algemeen en over de poëtica en over de taal der dichtkunst in S.S.S.R. Deze rede wordt als een mijlpaal in de ontwikkeling der Marxistische

[p. 620]

esthetica beschouwd, wat wel eenigszins overdreven is, alhoewel ze heel belangrijke gegevens behelst vooral over het formalisme. Hij ziet in het poëtische werk een volmaakt geheel waarin worden gesynthetiseerd geluids-, beteekenis,- uitbeeldings- e.a. bestanddeelen; als men het uit een sociologisch oogpunt beschouwt, vormt het eveneens een geheel want de onderdeelen ervan en hun synthese vormen de ‘ideologische reflexen’ van een gegeven tijdperk en van een bepaalde klasse; het oudere leeft ‘in aufgehobener Form’ in het nieuwe kunstwerk voort. De eischen, welke Boecharin de critiek stelde zijn volgende: ‘Heden ten dage bestaat een der voornaamste taken van de critiek niet alleen in het nauwkeurige aanduiden van sociaal-economische en sociaal-politieke evenwaarden aan dezen of genen dichter, tendens aan een dichtwerk enz., maar eveneens in het zorgvuldig ontleden van het dichtwerk van uit het standpunt zijner specifieke structuur, der taal, beelden, strofenvorm, ‘woorden-instrumentatie’, enz.

Radek's rede over de hedendaagsche wereldletterkunde en de taak der proletarische kunst bevatte een ontleding van de wereldliteratuur in haar verhoudingen tot drie gewichtige geschiedkundige gebeurtenissen: de wereldoorlog, de Octoberrevolutie en het fascisme. Heden ten dage is de letterkunde buiten S.S.S.R. in twee verschillende, vaak zeer scherp afgeteekende kampen verdeeld: het eerste dat de imperialistische en fascistische politiek der bourgeoisie ondersteunt, het andere dat gevormd is door de proletarische en socialistische schrijvers der kapitalistische landen, een eenigzins al te enge zienswijze, wat ons bij Radek niet al te zeer verwonderen moet. Hij trachtte eveneens tusschen de letterkunde van de kapitalistische wereld en de nieuwe letterkun in S.S.S.R., welke hij het ‘socialistisch realisme’ noemt, een scheidingslijn te trekken: ‘Terwijl de letterkunde van het stervende kapitalisme beroep doet op het irrationeele, het on- en onderbewuste, eischt het socialistisch realisme het zich bewust worden van het lot der menschheid, ze eischt een groote geestesbedrijvigheid, het begrijpen van de plaats van onze planeet in het heelal en de plaats van den mensch op deze planeet....

[p. 621]

Deze letterkunde van het “socialistisch realisme” heeft zich tot taak gesteld een beeld van de wereld te geven, niet om de nieuwsgierigheid te voldoen maar om de menschheid een spiegel voor te houden. Ze beschouwt het als haar taak deel te nemen aan den grooten strijd om een nieuwe wedergeboorte van de menschheid.’ Op dat Congres werd ook scherp onderlijnd dat het oprichten der Vereeniging der Sovjet Schrijvers niet zou beteekenen dat alles van nu af aan welgeregeld en aan een vaste orde zou onderworpen zijn en dat de staat zich met alles zou bemoeien en er over controle houden. Dit schijnt nochtans nog maar weinig aan de werkelijkheid te beantwoorden alhoewel A. Stalski plechtig beweerde dat zoo'n handelwijze vanwege den Staat ‘een uiting van het ergste bureaucratisme zou zijn, en ge weet - voegde hij er aan toe - dat geen enkel strijder ongenadiger voor het bureaucratisme is dan onze partij.’ Deze vrijheid wordt daarenboven ook gewaarborgd door de standregelen der Vereeniging zelf: ‘Het socialistisch realisme verzekert aan het kunstvoortbrengen een ongewone uitingsmogelijkheid van het scheppende initiatief en van de keus der meest verscheidene vormen, stijlen en genres.’

Op het Congres kreeg men benevens allerlei voornamelijk twee dingen te hooren: men kloeg over het gebrek aan filosofische grondslagen, over de afwezigheid van een architectonische structuur in het meerendeel der werken, over het gemis aan taalzuiverheid en goeden stijl, men vond dat er te veel aan gewoon copieeren der werkelijkheid gedaan werd en dat er te veel schematisatie en dogmatisme was. Langs een anderen kant was het Congres een stortvloed van fiere uitlatingen en optimisme, een loflied op het nieuwe Sovjet nationalisme, een verblijden over de economische en cultureele verwezenlijkingen, stoeferij en gefrazeer. (‘Wij zijn het hoogtepunt der gansche wereld, de ruggraat van het toekomstige menschdom’ - Boecharin.)

De voornaamste toespraken en - voor een niet-Sovjet of communist - de belangrijkste werden gehouden door Gorki, die, gelukkig genoeg, zich niet al te zeer verplicht voelde, zooals anderen, lofliederen Lenin en Stalin ter eere te zingen,

[p. 622]

door V. Inber en Olesja. Men ging ook over tot het kiezen van verscheidene commissiën en van een presidium van 37 leden. Reeds in 1935 werd een tweede algemeene zitting gehouden.

Dit Congres wordt als een overwinning van het socialisme in de letterkunde beschouwd. In zijn sluitingsrede zette M. Gorki uiteen waarin deze overwinning eigenlijk bestaat: ‘dat de auteurs, die zich aanzagen als buiten de partij staande of die weifelen, rechtuit het Bolsjevisme als de eenige leidende strijdgedachte in het scheppingswerk erkend hebben’.

De genomen resolutie behelsde volgende: dat de antimarxistische theorieën een geweldigen slag ontvangen hadden, maar dat er nog steeds moest gestreden worden tegen de kapitalistische elementen in de letterkunde, dat een systematisch overzicht der letterkundige werken van alle volkeren van S.S.S.R. moest opgemaakt en bijgehouden worden, dat er een geschiedenis van de letterkunde der XIX en XX eeuw moest geschreven worden, en vooral van de letterkunde van S.S.S.R., alsmede een geschiedenis van den burgeroorlog en ook van het dorp: een heel programma, dat nochtans op goeden weg schijnt grootendeels verwezenlijkt te worden.

Is de Vereeniging der Sovjet Schrijvers voor de hedendaagsche Russische letteren van groote beteekenis, toch moet er vermeld worden dat het menigen onpartijdigen beoordeelaar voorkomt dat heel wat sterke talenten door dit organisme onderdrukt worden en dat menig minbegaafd auteur door allerlei invloeden en omstandigheden op het voorplan geduwd wordt.

Het proletarisch humanisme

Men zou bijna mogen zeggen dat reeds een vijfde periode ingezet werd, deze van het ‘Proletarisch Humanisme’, een natuurlijke en bijna noodwendige ontwikkeling van de vierde. S.S.S.R. is er zich langzaam van bewust geworden dat hernieuwing zonder aansluiten bij de vroegere cultuur onmogelijk is, dat na gedacht te hebben dat men alle bruggen achter zich had doen springen, men zich weldra verplicht voelde

[p. 623]

deze te herbouwen ofwel vast te stellen dat het grootste deel dezer bruggen nog steeds bestaan en dat men er goed of kwaadschiks over moet om ter school te gaan bij de versmade en vervloekte meesters wier lessen men maar steeds waardeert omdat men aan den levenden lijve gevoeld heeft dat ze onontbeerlijk zijn. Dit Proletarisch Humanisme is zoo maar niet ineens ontstaan. Toen in 1929 de strijd ontbrandde van den Proletkult - ditmaal noemden zich de fanatiekers van het strengste Marxisme, ‘Mechanisten’, fanatisme dat reeds in 1919 door Lenin veroordeeld werd - tegen de zoogenaamde Dialectici - de vaders van het Proletarische Humanisme, die er veel breedere zienswijzen op na hielden, - dacht men er op verre na nog niet aan tot welken bloei de theorieën dezer laatsten komen zouden. De ideologische evolutie welke S.S.S.R. voor het oogenblik doorleeft schijnt grooter te zijn dan velen er zich in dit land bewust van zijn of aannemen willen. Natuurlijk schijnt er alles nog eerder zwart- dan rooskleurig, vooral wat het politiek en economisch leven aangaat, maar op het gebied der zuivere ideologie kan men een duidelijk waar te nemen verbetering niet loochenen. Wat nu het eigene dezer nieuwe formule aangaat - een formule is het Proletarisch Humanisme wel - bewezen de theoretici ervan dat het Humanisme der XVe eeuw, alhoewel dit het geloof in het menschelijk vernuft weer had wakker geschud, eigenlijk veel te eng was en te individualistisch. Volgens het Humanisme der materialisten der XVIIIe eeuw, van Feuerbach, e.a. ging - zoo zegt Peredovaja - het begrip ‘mensch’ ook buiten de grenzen niet van een soort ideaal bourgeois. Het ‘Proletarisch’ of ook ‘Socialistisch Humanisme’ beantwoordt aan den geest van den tijd en draagt volgens de critici den stempel van het collectieve: ‘de Octoberomwenteling en de overwinning van het socialisme.... schiepen de basis van een volkshumanisme, van een wijdsche geestelijke en physische ontwikkeling der persoonlijkheid’. Heel wat schrijvers bevestigen dat de term ‘Proletarisch Humanisme’ nu onontbeerlijk is geworden om de ontwikkeling van den nieuwen socialistischen mensch weer te geven want ‘nieuwe gevoelens en gedachten werden geboren, ontoegankelijk voor

[p. 624]

de massa's die vroeger in slavernij uitgebuit werden’. Het socialistisch Humanisme wil zijn: een nieuw beeld der persoonlijkheid, een beeld van de massa en van de persoonlijkheid der massa.

Het volstaat een boekencatalogus of een winkel van Sovjet boeken te doorloopen om terstond te bemerken dat deze theoriën reeds rijke vruchten dragen, de pracht-uitgaven van vertalingen uit de gansche wereldliteratuur spreken luid genoeg en dwingen iedereens bewondering af; de Russische klassieke schrijvers worden in allerlei uitgaven het volk ingezonden. Dergelijke pracht-uitgaven of groote oplagen zijn natuurlijk niet van ‘bluff’ vrij te pleiten, maar getuigen toch van een diepe en vruchtbare cultureele beweging.

1937: Poesjkin

1937, het jaar waarin de honderdste verjaring van Poesjkin's tragische dood gevierd werd, zou ik graag het cultureel hoogtepunt der Sovjet letterkunde noemen. Het is hier de plaats niet om over Poeskin's werk en genie uit te wijden, noch over zijn beteekenis voor de gansche wereld en zelfs niet over hetgeen in S.S.S.R. ter zijner eere en ter verspreiding zijner werken gedaan werd. Het zal volstaan te zeggen dat Poesjkin in S.S.S.R. dank zij 1937 tot in de diepste volkslagen doorgedrongen is; de poëet van het Russische volk en ontegenstrijdig de mooiste en rijkste figuur der Russische cultuur is geworden: de wereldpoëet. Millioenen en millioenen exemplaren zijner werken werden gedrukt en ontelbare boeken, studiën en artikelen werden over hem geschreven en uitgegeven. Talrijke nog onuitgegeven gedichten werden gepubliceerd en wat de onverbiddelijke censuur geschonden had, werd in zijn oorspronkelijke schoonheid bekend gemaakt. De martelaar van een onverbiddelijke tijd, hij die geleefd had om de gedachte en om de schoonheid, werd een eeuw na zijn dood gevierd in een luister, waarvan geen enkele zijner dwingelanden ooit zal durven droomen hebben.

[p. 625]

Voornaamste werken

Teneinde een kort en bondig overzicht te geven van de productie van de Sovjet literatuur, worden hier de prozawerken aangehaald - het proza is jammer genoeg het eenige dat degenen, die geen Russisch kennen, in een groot deel der oorspronkelijke schoonheid kunnen genieten - welke volgens de Literatoernaja Gazeta van 30 October 1937 als de hoogtepunten dezer twintig jaar beschouwd worden:

SJOLOCHOV. - De stille Don. ‘De Stille Don’. Uitg. Service - De Baanbreker. A'dam. ‘Sur le Don paisible’. Parijs, Payot, D. I, 1930; II, 1931; III, 1937. Omroerde Aarde. ‘Les Défricheurs’. Coopérative d'édit des ouvriers étrangers en U.R.S.C. Moskou, 1937.

FADAJEV. - De Nederlaag. ‘La Défaite’. Parijs, Edit. Sociales Internationales, 1929. De Laatste uit Udega.

SERAFIMOVITSJ. - De ijzeren stroom.

OSTROVSKI. - Hoe het staal getemperd werd. ‘Hoe het staal getemperd werd’. Uitg. Pegasus, A'dam, 1938. ‘Et l'acier fut trempé’. Parijs, Edit. Sociales Internationales, 1937.

FOERMANOV. - Tsjapajev. ‘Tchapaïev’. Parijs, Edit. Sociales Internationales, 1932.

PANFEROV. - Broeski. ‘La Communauté des Gueux’. Parijs, Edit. Sociales Internationales.

LEONID LEONOV. - De weg naar den Oceaan.

VS. IVANOV. - De Gepantserde trein 14-69. ‘Le train blindé numéro 1469’. Parijs, N.R.F., 1928.

STAVSKI. - Aanloop.

GLADKOV. - Cement. ‘Cement’. Holkema en Warendorff. Den Haag. ‘Le Cement’. Parijs, Edit. Sociales Internationales, 1928.

A. TOLSTOJ. - Peter I. ‘Pierre le Grand’. Parijs, N.R.F., 1937.

NOVIKOV-PRIBOJ. - Tsoezima.

TYNJANOV. - Poesjkin.

PAVLENKO. - In het Oosten.

WIRTA. - Eenzaamheid. ‘Solitude’. Editions littéraires d'Etat, Moskou, 1937.

FEDIN. - Steden en Jaren. ‘Les Cités et les années’. Parijs, N.R.F., 1930.

[p. 626]

TSAPYGIN. - Razin Stjepan. ‘Steuka Razine’. Parijs, Payot, 1930.

SOBOLEV. - Hoofd-remonte.

ILJENKOV. - De zonnestad.

V. KATAJEV. - Een eenzaam witte Zeil verschijnt. ‘Au loin blanchit une voile solitaire’. Fragmenten in ‘Litterature internationale’.

ILF en PETROV. - Het gouden kalf (een millionair in U.R.S.S.). ‘Un millionnaire au pays des Soviets’. Parijs, Albin Michel, 1934.

NEVEROV. - Tasjkent broodstad.

PAOESTOVSKI. - Kara-Boegaz. ‘Kara-Bougaz’. Zie Littérature internationale.

MALYSJKIN. - Sabastopol.

KARAVAJEVA. - Woudonderneming.

LEVIN. - Jeugd. ‘Jeunesse’. Parijs, Edit. du Carrefour, 1934.

MAKARENKO. - Pedagogisch poëem.

OGNJEV. - Het dagboek van Kostja Rjabtsev. ‘Het dagboek van Kostja Rjabtsev’. Uitg. De Arbeiderspers, A'dam. ‘Le Journal de Kostia Riabtsev’. Parijs, Colman Levy, 1928.

SJAGINJAN. - Hydocentrale.

EHRENBOERG. - De tweede dag. ‘Le deuxième jour de la Création’. Parijs, N.R.F., 1933.

BACHMATJEV. - Aanval.

LJASKI. - Hoogoven.

AVDEJENKO. - Ik bemin. ‘J'aime’. Parijs, Edit. Sociales internationales, 1933.

ZOSJTSJENKO. - Vertellingen. Zie ‘Zoo lacht Moskou’. Uitgave Nieuwe Cultuur. A'dam. 1936. ‘La Vie joyeuse’. Parijs. N.R.F.

Kenmerken der sovjet literatuur

Om te besluiten, een bondige opsomming der hoofdkenteekens der huidige Sovjet letterkunde. Deze kenteekens hebben natuurlijk enkel betrekking op de letterkunde en niet op den geheelen, 't zij economischen, 't zij politieken en vooral socialen toestand van S.S.S.R. Er dient eveneens opgemerkt dat menig letterkundig werk, dat er gepubliceerd wordt, eerder een soort programma is, een schema van hetgeen zal of zou moeten bewerkstelligd worden; heel vaak is het ook een

[p. 627]

uitbundig en vreugdevol constateeren van verwezenlijkingen, wier cultureel of rechtstreeksch sociaal nut wel minder groot is.

1^o	De Sovjet letterkunde staat onder het teeken der energie, der levensblijheid en vooral van het optimisme. Men zou bijna geneigd zijn te denken dat het zwartgallige boek er systematisch geweerd en dat critiek op het regime er niet geduld wordt. En nochtans wordt op bestaande toestanden heel wat critiek uitgeoefend en humoristische auteurs als Zosjtsjenko, Ilf en Petrov, V. Katajeva, e.a., hebben reeds veel bijgedragen tot het uitroeien van luidroepende mistoestanden, wat niet belet dat deze auteurs goed gezien en geprezen worden om hun opbouwend werk. In alle geval staat men, in tegenstelling met West-Europa, waar menig werk aan ziekelijk psychologische problemen en ontledingen gewijd wordt, in de Sovjet literatuur bijna altijd tegenover levenskrachtige menschen die werk en gevaar beminnen.
2^o	Dit is wellicht te wijten aan wat men gewoonlijk ‘revolutie-romantisme’ noemt. De Octoberrevolutie immers en de burgeroorlog hebben heel wat heldenfeiten (nevens de ergste gruwelen!) met zich gesleept, die nu rijke stof leveren aan de romanciers. Men zou bijna gaan denken, dat nu S.S.S.R. zich aan het vaak grijze, dagelijksche opbouwend werk wijdt, veel auteurs en lezers met een soort heimwee en vreugdige dronkenheid aan het avontuurlijke en gevaarlijke dezer onrustjaren terugdenken.
3^o	De auteurs gaan nu veel meer dan gedurende de eerste jaren na de revolutie ter school bij de vroegere meesters der Russische letteren, vooral bij Tolstoj, Toergenjev, Gogol en Tsjechov. Dostojevski wordt om de politieke theorieën, welke hij op het einde van zijn leven voorstond, minder goed gezien. Wat de poëzie betreft, daar komt de invloed vooral van Poesjkin, Nekrassov, Majakovski en A. Blok; ook A. Bjeli oefent, vooral op den vorm, door zijn romans en poëzie een grooten invloed uit. Ostrovski is steeds het groote oerbeeld der tooneelschrijvers; hier dient te worden aangestipt dat heel veel romans van Sovjet auteurs voor het tooneel omgewerkt worden.

[p. 628]

4^o	De Sovjet literatuur is eerst en vooral een tendens literatuur. Men is er voor- of tegenstander van. Een werk zonder tendens wordt, indien het niet als een werk met vijandige strekking beschouwd wordt, minder goed geacht.
5^o	Het algemeen menschelijke komt meer en meer boven. Het ‘proletarisch Humanisme’ is er de uiting van. De mensch herovert langzaam de eereplaats welke vroeger aan de machine gegeven werd. Heeft Stalin in 1935 niet gezegd, en zijn woorden vinden om allerlei redenen bij iedereen nogal rap ingang, dat van alle waardevolle kapitalen welke zich op aarde bevinden, het waardevolste en meest overwegende de mensch is?
6^o	Het verdwijnen van het godsdienstige is een der voornaamste kenteekens waardoor de Sovjet literatuur van de vroegere Russische en ook wel van de wereld letterkunde verschilt. Sommige auteurs schrijven nog steeds op een ironisch toontje over de geestelijken (zie, Ilf en Petrov: ‘Het Gouden Kalf’); de rol die de orthodoxe kerk vaak in allerlei maatregelen door het vroeger regime genomen, gespeeld heeft, is nog niet vergeten en wordt steeds als een overtuigend wapen gebruikt. Daarbij dient nog vermeld de brutale en verfoeilijke bedrijvigheid der uitgesproken anti-religieuze groepeeringen en haar propaganda.
7^o	De wervelwind van passie en zedenloosheid dien de revolutie had opgezweept, is gevallen. Men mag gerust zeggen dat, wat het behandelen van geslachtsproblemen in de letterkunde en de pornografie betreft, de Sovjet literatuur zuiverder en gezonder is dan wellicht alle andere. De critiek valt ten andere duchtig op alle werken welke maar eenige pornografische tendens vertonnen en de lezende jeugd schijnt in S.S.S.R. kloeker en gezonder tegenover het leven te staan, wel te verstaan voor wat de boekeninvloed op het geslachtsleven der lezers betreft, dan in menig Europeesch land. Bewonderenswaardig is ook de hooge beteekenis van de vrouw, ze is in ieder opzicht de gelijke geworden van den man. De actie van Gorki en den gezonden invloed die van veel zijner boeken uitgaat waren daartoe van groote beteekenis. Daar waar een vijftiental jaren geleden inzake huwelijk

[p. 629]

	de grootste vrijheid, welke men maar uitdenken kan, bestond, zijn nu regelingen van kracht welke als een reuzenstap vooruit mogen aangezien worden.
9^o	Langzamerhand ontstaat ook een nieuwe en tevens degelijke ‘Intelligensia’, spruitende uit arbeiders-middens, die een groote en ijverige belangstelling toont voor allerlei geestes-problemen.
10^o	Nochtans worden nog steeds heel weinig zuiver filosofische vraagstukken behandeld, zelfs in groote en meesterlijke romans (bv. bij Sjolochov, Katajev, Gladkov, Fedin; uitzondering B. Pasternak ‘De Geleidbrief’). Men schijnt er onverschillig voor wat leven en dood zijn; aan den dieperen zin en beteekenis van het leven echten er, zou men geneigd zijn te zeggen, in S.S.S.R. maar heel weinig menschen belang.
11^o	En toch bezitten bijna alle Sovjet auteurs een groote en diepgaande kennis van het leven: velen namen aan den wereldoorlog deel, bijna allen, op een of andere wijze, aan de revolutie of aan den burgeroorlog, steeds zijn ze in betrekking met allerlei standen der maatschappij, zooals gezegd doen velen van hen stages in fabrieken, werkhuizen, exploitaties e.d.; menig schrijver begon als gewoon arbeider zijn leven en werd zich enkel van zijn roeping bewust na vele jaren handenarbeid en rijke levensondervinding.
12^o	De Sovjet regeering steunt en onderhoudt de auteurs; deze zijn immers de beste propagandisten en vaak de voornaamste helpers van haar politiek. Naar ik heb kunnen vernemen is het lot van menig schrijver in dit opzicht zelfs benijdenswaardig.
13^o	Vaak vindt men in de Sovjet letterkunde te veel ‘factografie’ en te veel schematiseeren, vandaar het gevoelen van droogheid, van gemis, zou ik zeggen, aan scheppend sap dat sommige werken of sommige deelen van werken, vooral daar, waar officieele thema's behandeld of ingewerkt worden, kenschetst. Deze officieele thema's zijn in dit land jammer genoeg een onvermijdelijk iets, slechts weinige auteurs gelukken er in deze op een bijna onmerkbare en toch duidelijke wijze in hun boeken in te lasschen (zie bv. het laatste boek van V. Katajev: ‘Ik ben de zoon van een arbeidend Volk’, waar

[p. 630]

	drie verschillende officieele thema's, Oekraïnsche en antiduitsche politiek en propaganda voor het Roode Leger, in behandeld worden zonder dat deze aan het geheel en den zwier van het boek veel schade brengen.
14^o	De Sovjet auteurs gebruiken buitengewoon veel provincialismen; de folklore-manie wordt dikwijls te ver gedreven; te veel provincialismen, in plaats van de taal op te frisschen, doen vaak niets anders dan deze op een nuttelooze wijze verzwaren en jammer genoeg voor den Russisch kennenden lezer, erg vermoeilijken.
15^o	De Sovjet letterkunde beschikt eindelijk over een goed ingericht organisme, VOKS, dat zich bezig houdt met het vertalen en het verspreiden van Sovjet werken in den vreemde. De actie van VOKS en de beteekenis van een tijdschrift als ‘La littérature Internale’ zijn genoeg gekend om er hier niet verder over uit te wijden. Dergelijke organismen en tijdschriften zouden in West-Europa veel kunnen bijdragen tot het verspreiden der letteren.