Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1938

[p. 396]

Poëziekroniek
door Pieter G. Buckinx

Enkele jaren geleden trok Albe, die toen reeds een paar bundeltjes verzen en enkele minder belangrijke tooneelwerken in het licht had gezonden, plotseling de aandacht met een cyclus gedichten waarvoor hij den suggestieven titel ‘De Paradijsvogel’ gekozen had.

Met het, naar dezen titel genoemde gedicht bereikte Albe een hoogte die hem met één slag plaats deed nemen onder de beste dichters van dat oogenblik. ‘De Paradijsvogel’ werd te pas en te onpas geciteerd; dit gedicht verwierf een populariteit die het ongetwijfeld verdiende, maar die voor den dichter ervan noodlottig worden moest.

Albe had zijn persoonlijkheid gevonden, maar deze persoonlijkheid bleek zoo beperkt, dat wij de volgende jaren van hem haast uitsluitend pastiches te lezen kregen op het gedicht waaraan hij zijn faam te danken had en dat ons eenmaal allen had begeesterd.

Albe's evolutie ging toen eerder in dalende dan in stijgende lijn; weer doken de invloeden op van Moens en Van Ostayen die hem hadden gevormd, zoodat wij ons met weemoed afvragen moesten of Albe nog ooit in staat zou zijn zich te hernieuwen.

Een antwoord op deze vraag geeft hij ons in zijn pas verschenen bundel ‘Cherubijn en Mensch’ die enkele gedichten bevat, zoo ongekunsteld en trillend van geestelijke ontroering; zoo verdiept naar de ziel en naar de ‘idee’ die de kern vormt van dit werk; zoo zuiver en zoo eerlijk in de uitbeelding van de dualiteit die dezen geest opjaagt en kwelt, dat zij ons telkens opnieuw verrassen en ontroeren.

Heeft Albe niet zelf verklaard dat de problematiek welke de grondtoon vormt van ‘Cherubijn en Mensch’ niet zoozeer

[p. 397]

het accent wil leggen op het wezensverschil van wat der engelen en wat des menschen is, maar veeleer op de dualiteit van den mensch, die op de grenzen van licht en donker zijn onevenwichtigheid en zijn onrust erkent en die als de eeuwig onbevredigde met zijn engel en zijn schaduw worstelt.

Ik volgde mijn schaduw
met aarzelenden voet
als het duister spoor
in den glans van uw gloed.

Hoe sterker het licht
mijn schreden bestraalde
hoe scherper de schaduw
mijn beeltenis maalde.

Werd ik in 't licht
een donkere kracht
of zocht mijn schaduw
een wondere macht?

Ging soms in d'helsten gloed
mijn hart op donkren dool
als een magneetnaald wees
mijn schaduw naar de Pool.

Dit is gedachtenpoëzie met een ietwat wijsgeerigen ondergrond, echter zonder te ontaarden in intellektualisme. De atmosfeer die dezen dichter bedwelmt en die, wij zeggen het met nadruk, slechts na herhaalde en verdiepte lectuur tot ons doordringt, is een ‘vergeestelijkte’ atmosfeer die de uitdrukking is van een haast uitsluitend naar den geest levend mensch.

Ik bouwde in uw nabijheid
een droom van eindelooze weelden
wijl elk mijner gepeinzen
zich duizendvoudige vreugden beelden,
doorlevend passielooze stonden
haast mijn beklijvend lijf ontbonden.

[p. 398]

Al is in enkele gedichten het rythme minder vloeiend, de vormgeving al te vaag en te aarzelend, als geheel echter beteekent ‘Cherubijn en Mensch’ een stijgende lijn in de ontwikkeling van een talent dat zich in de ‘Paradijsvogel’ treffend en helder openbaarde.

_**_*

Het is waarschijnlijk nog te vroeg om uit te maken wie in Vlaanderen Rimbaud heeft ontdekt. Dat zijn invloed lange jaren zonder diepgaande beteekenis is geweest ligt waarschijnlijk in het feit dat de expressionisten zich eerder door Goden van actueeler formaat aangetrokken voelden dan door het betooverende woord van dezen wilden piraat.

Dat de dichters, die enkele jaren geleden aan het woord zijn gekomen zich opnieuw door de poëzie van Rimbaud lieten bedwelmen, is niet alleen het bewijs van een totaal vernieuwde mentaliteit, het duidt er tevens op dat deze jongeren volledig hebben afgerekend met een beweging die hen niet langer kon begeesteren. Ook Bert Peleman, wiens dichtbundel ‘Variante voor Harp’ meer is dan een verrassing, (enkele gedichten getuigen zelfs van een grootsch en definitief bereiken), liet zich voornamelijk leiden door dezen wilden piraat, echter zonder dat zijn invloed nadrukkelijk kan worden onderlijnd. Want Peleman is reeds een persoonlijkheid die waarborgen biedt voor de toekomst. Er gaat een wonderbare bekoring uit van zijn vers, dat gedurig uitgroeit boven de realiteit naar de gebieden van droom en mysterie. De beelden waarmee hij zijn droomen bevolkt zijn van een wilde, fantastische schoonheid en het sterke rythme dat door zijn verzen vaart, duidt er op dat wij hier te doen hebben met een dichter die in staat kan zijn de poëzie in Vlaanderen grondig te hernieuwen. Dat hij zich af en toe liet verleiden door grootspraak en rethoriek (een gevaar dat de meeste jongeren bedreigt) is, hopen wij, alleen een bewijs van zijn jeugd en zijn jongen overmoed.

Het vers van Peleman heeft iets van de bekoorlijke frischheid der natuur, het groeit weelderig en hoog, wild en onbekommerd.

[p. 399]

Enkele gedichten uit dezen bundel zijn van een doordringende schoonheid. Bij de primitieve kracht die er uit opbruischt vergeten wij den romantischen ondertoon en de rethorische overdadigheden die het sierlijk ontluiken van dit jong talent voorloopig bedreigen.

Wij weten dat onze grootste dichters steeds in staat zijn geweest de ‘stilte’ tot muziek om te tooveren, dit belet echter niet dat Peleman ons in zijn koortsige sprongen onweerstaanbaar mee te rukken weet.

Waar ze de lijken voert die ze verwurgt bij nacht
weten we niet. Maar dat het water in de gracht
rood is en ruikt naar bloed, dat weten wij.
En dat er stroom is in dit water en bij hooge tij

er knoken drijven, afgeknotte beenen: dat hebben wij gezien.

Peleman is echter niet altijd zoo prachtig wild en aardschverbonden. Waar niet voornamelijk de hallucinatie der vizioenen maar ook de persoonlijke beleving der dingen hem tot schrijven dwingt, weet hij aan deze harp waarachtiger en speelscher klanken te ontlokken.

Voor dat de jagers huiswaarts keeren,

de honden hijgen om het hok:

laat in de hefst ons eenmaal nog begeeren

te zijn de bloemen op een meisjesrok.

Laat ons volbloeid zijn voor we eenzaam sterven:

dat de herinnering volmaakt zij aan dit hard bestaan;

dat zij die met de Lente komen, erven

't begrip hoe wij aan bloed en sap zijn doodgegaan.

Al willen wij geen wissel trekken op de toekomst, wat Bert Peleman in ‘Variante voor Harp’ bereikte is, ondanks enkele tekortkomingen, ruimschoots voldoende om met trots en geestdrift de aandacht op zijn werk te vestigen.