Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 714]

Kantteekeningen

Eindelijk!

Alhoewel het tijdperk van den geleerde die ‘de omni re scibili’ alles wist, voorbij is sinds het afsterven van Albertus Magnus, den leermeester van Thomas van Aquino, leefde deze Je sais toutman nog in de literatuur en schreef de geschiedenis der nederlandsche literatuur, de geschiedenis der duitsche literatuur, de geschiedenis der engelsche literatuur enz. Men deed alsof men hem au sérieux nam, alsof men geloofde dat hij gelezen had wat hij definitief voor alle tijden beoordeelde.

Hij werd van langsom komischer, die geschiedschrijver der nederlandsche letterkunde. Jonckbloet, Jan ten Brink en Jan te Winkel, die de eersten het werk aanpakten, zij hadden alles zelf te doen. Jonckbloet miskende Vondel, vergiste zich in Bilderdijk, stelde Weselius boven da Costa, vernoemde Potgieter's ‘Florence’ niet, deed alsof Gezelle niet bestond enz. Jan ten Brink vond alles fraai en heerlijk. Maar juist door hunne tekortkomingen werd de oorspronkelijkheid van hun werk bewezen en het persoonlijke van hun oordeel.

Persijn schijnt in zijn Aesthetische Verantwoordingen te willen beweren dat een geschiedschrijver der letterkunde niet alles moet gelezen worden, omdat dit zoo goed als onmogelijk is. Juister ware het te zeggen dat, vermits niemand alles kan gelezen hebben, niemand een geschiedenis der letterkunde moet schrijven. Maar die logica zei de Alweters niets. Zij kwamen van langsom onnoozeler er voor uit, dat zij schreven over wat zij niet kenden en het gehalte der literatuurgeschiedenissen, dat steeg van Jonckbloet tot Kalff, daalde naar allerlei handboeken voor schoolgebruik. Want als een geschiedschrijver der letterkunde het minder belangrijke niet moet gelezen hebben en daaromtrent Jonckbloet, ten Brink, te Winkel en Kalff mag overschrijven, die het waarschijnlijk ook niet, en zeker niet goed, lazen, waarom zou hij van Jonckbloet, ten Brink, te Winkel, Kalff en anderen niet mogen overnemen wat zij schrijven over boeken die zij wél hebben gelezen? Zoo is de letterkundige geschiedschrijving een aanverwante tak geworden van het letterkundig bloemlezen; het zijn twee bezigheden die men verrichten kan zonder ooit een boek gelezen te hebben, zonder te kunnen schrijven, zonder eenigen goeden smaak te bezitten.

Eindelijk heeft men ingezien dat de comedie nu lang genoeg geduurd heeft:

‘Onder redactie, aldus een bericht in “De Telegraaf” van Prof. Dr. J. Wille, hoogleeraar aan de vrije Universiteit te Amsterdam, prof. Dr. G.S. Overdiep, hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Groningen, prof. dr. G. Brom, hoogleeraar aan de Carolus Magnus Universiteit te Nijmegen, prof. dr. C.G. de Vooys, hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, prof. dr. A. Vermeylen, hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Gent, prof. dr. J. van Mierlo, hoogleeraar aan het philosophisch college te Namen en prof. dr. F. Baur, hoogleeraar

[p. 715]

aan de Rijksuniversiteit te Gent, zal in 1938 door de uitgeverijen van Teulings' Uitgevers-Maatschappij N.V. te 's Hertogenbosch en den Standaard Boekhandel N.V. te Antwerpen, een begin worden gemaakt met de uitgave van een Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde in meerdere deelen.

Het ligt in het voornemen van de redactie, bij het voortschrijden der werkzaamheden voor verschillende onderdeelen ook de medewerking van andere specialisten in te roepen.’

Pertinax. de Kosmos-Eerstelingen-Prijs

Men weet dat de uitgeverij Kosmos jaarlijks een prijs van 750 gulden uitlooft voor den besten roman van een letterkundig debutant. De eerste jaaroogst werd gewogen door de jury, (waarin o.a. Dirk Coster en Antoon Coolen zetelen) en te licht bevonden. De prijs is niet toegekend.

Terloops wordt een algemeene karakteristiek gegeven die verre van malsch is. ‘Als de meest voorkomende tekortkomingen in deze inzendingen van jonge schrijvers heeft de jury geconstateerd: een slordig gebruik der Nederlandsche taal, soms gaande tot grove taalfouten toe, een gemis aan compositie en smaak, aan wat men in het algemeen letterkundige toewijding kan noemen. Zeer velen der inzenders schijnen te meenen, dat het slordig noteeren van de kleine feiten des dagelijkschen levens, zonder daarbij eenige keuze toe te passen, reeds voldoende is om een roman te scheppen. In een overwegend aantal werken werd voorts de jury getroffen door een volkomen negatieve houding tegenover het leven, een krachteloos zich laten gaan, een tekort aan geestelijke spankracht. Moge dit eenerzijds een crisisverschijnsel zijn en als zoodanig merkwaardig om te constateeren, het heeft de jury verbaasd, dat de jonge schrijvers tegenover dezen nood des tijds zoo weinig geestelijk verzet en idealisme wisten te stellen.’

Misschien heeft de jury gelijk. Wij hebben de manuscripten niet gelezen. Maar misschien hebben de juryleden vergeten hoe zij zelf waren toen zij nog een eersteling konden schrijven. Zij schijnen in elk geval niet meer te weten dat het eigen is aan den debutant van alle tijden, meer uit te munten door bezieling dan door compositie en smaak, meer door pessimisme en levensmoeheid, dan door de ‘geestelijke spankracht’ die in de mannenjaren wordt ontwikkeld, of door een ‘optimisme’ dat bij velen een vorm is van geestelijke lui- of lafheid en bij anderen een vorm van seniliteit. Want de echte optimisten zijn de tachtigjarigen. Kortom, het wil ons voorkomen dat de hardheid van de jury voor een deeltje te wijten is aan psychologisch onbegrip voor de jeugd en het oude vooroordeel dat de mensch levensblijer en moediger moet zijn, naar gelang hij jonger is en met elk jaar wat moeër, droever en wijzer moet worden. Of het zoo hoort weten wij niet, maar in elk geval is het niet zoo.

Er waren 159 inzendingen. De vier beste worden door de jury genoemd. Zij zijn, Jan Greshoff, van twee Nederlanders en twee Vlamingen. Voor de letterkundige debutanten van 8 millioen Noord-Nederlanders en 4 millioen Vlamingen geven de cijfers 2-2 een voor de Vlamingen zeer gunstige verhouding aan. Wij worden zelfs in Nederland overschat. Of is '36 voor Nederland een slecht, voor Vlaanderen een goed jaar geweest?

‘De Vlaamsche schrijver Leo Vandaele onderscheidt zich door een keurigen stijl en boeiend verteltalent,

[p. 716]

zegt de jury en gaat voort: Tenslotte verdient een afzonderlijke vermelding: “De Cronen” van den Vlaamschen schrijver Bert Decorte. Hoewel in dit werk enkele karakters te geforceerd en te weinig levenswaar aandoen en de compostie van het geheel zoo gebrekkig is, dat er van een roman nauwelijks kan gesproken worden, veeleer van onsamenhangende fragmenten, openbaarde zich in enkele dier fragmenten een merkwaardig schrijverstalent in aanleg.’

Zou Decorte dus toch meer zijn dan ‘een verbaal talentje zonder eenigen inhoud’, zooals Greshoff meent?

Voor en tegen de feestvarkens

Vermits Jan Greshoff ons voorgehouden heeft dat wij Vlamingen elkaar overschatten, moeten wij doen alsof wij niet, sinds een kleine twintig jaren, mekaar voortdurend tegen onderlinge over het paard-tillerij waarschuwen (zie stapels artikelen en toespraken van Roelants, Van Cauwelaert, Gijsen, Herreman, Demedts, Walschap) en opnieuw speciaal ons geweten onderzoeken. Wij weten niet hoe het geweten van hoogergenoemden en nog vele anderen er uitziet, maar op den bodem van het onze lag eene peccadille, nl. het fraaie rondschrijven, in quarto-formaat van het feest-comité Odiel Daem, samengesteld uit negen personaliteiten: A. De Clercq, Ch. De Voght, Cl. D'Hooghe, F. Karsman, J. Platteau, A. Prevenier, J. Vandecauter, V.A. Van Merode, J. Verhaeghe.

Laten wij duidelijkheidshalve eerst een axioma vaststellen: Odiel Daem moet gevierd worden. Waarom moet Odiel Daem gevierd worden? Omdat iedereen gevierd wordt.

Er worden voortdurend groote mannen gevierd, omdat zij eene betrekking waargenomen hebben die hen rijk gemaakt heeft. Dus mag ook Odiel Daem gevierd worden, omdat hij gratis tooneelstukken heeft geregisseerd.

Verdienstelijke mannen worden gevierd omdat zij vijftig jaar geworden zijn en zij zijn de eersten om te getuigen dat, als men zoo begint, een dertigjarige vieren slechts een klein beetje gekker is.

Ten derde: wij vieren graag.

Alle voorafgaandelijk verzet van de feestvarkens wordt gebroken met het argument, dat men in hen datgene viert wat zij mede vertegenwoordigen. Zoo kan ook Odiel Daem zich met fatsoen neerleggen bij de beschouwing, dat de feestavond Odiel Daem moet dienen ter bevordering van de tooneelspeelkunst in Vlaanderen.

Maar trekken wij thans moedig te velde tegen wat Greshoff, na ons allen, genoemd heeft: gemis aan primair gevoel voor maat.

Als Odiel Daem gevierd wordt, waarom dan niet ook Staf Bruggen, Antoon Van De Velde, Herman Van Overbeke, Michel Van Vlaanderen, directeurs en verscheidene auteurs van de kon. ned. schouwburgen van Antwerpen, Brussel, Gent?

Als Odiel Daem moet gevierd worden omdat hij met liefhebbersgezelschappen een goede dertig tooneelstukken regisseerde en zich daarbij in zes prijskampen onderscheidde, waarom dan ook niet al de tooneelschrijvers, die voor het tooneelleven in Vlaanderen heel wat meer gedaan hebben, als wij ten minste de verouderde opvatting nog mogen aankleven, dat een tooneelstuk schrijven nog altijd heel wat meer is dan anderen helpen het te spelen.

Niet dat wij nijdassen zijn, die al deze arbeiders in den wijngaard der cultureele heropbeuring van het vlaamsche volk hun gala-avond misgunnen. Allen

[p. 717]

moeten hun beurt krijgen, maar indien we nu al beginnen met dertigjarige liefhebberregisseurs van dertig tooneelstukken een gala-avond aan te bieden, wat zullen wij hun aanbieden wanneer zij er 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75 zullen geregisseerd hebben? Veertiendaagsche nationale feesten? En indien de ontelbare voorraad kandidaat-gala-feestvarkens reeds tot op Odiel Daem is uitgeput, nadert dan niet met snelle schreden de dag, waarop er niemand meer zal overschieten die nog niet gevierd werd, niemand meer om te glimlachen?

Pertinax. Erkenning

In zijn magistrale rede, thans gepubliceerd onder titel ‘Wat is poëzie’, geeft Karel Van de Woestijne terloops zijn eenzaamheid aan, waar hij de verklaring van het dichterschap als een zending verwerpt. Als ik tot iets geroepen ben, zegt hij, wil dit zeggen dat iets op mij wacht en mijn uitgevers kunnen getuigen dat dit niet zoo is.

Logisch klopt dat niet, want men kan geroepen zijn en niet weten door wie of tot wie. Maar dan, geroepen of niet, blijft de dichter even eenzaam.

Deze eenzaamheid kan volstrekt worden en dan is zij juist zoo zwaar als een sterk gemoed met moeite kan dragen. Maar zij doodt niet, zoolang de kunstenaar zelf gedragen wordt.

Als hij niet gedragen wordt, verzinkt hij bodemloos in zichzelf. Wat hem draagt is erkenning. Erkenning vergt geen hulde, geen claque en zij sluit ook geen critiek uit. Geen kunstenaar lijdt onder kritiek, want zijn wreedste criticus is hij zelf. Zelfs miskenning kan een vorm van erkenning zijn, de bitterste, en voor zekere naturen een prikkel tot arbeid.

Maar den kunstenaar niet erkennen, hem verwerpen, is hem zijn lucht benemen. Verworpen wendt hij zich af, definitief, onherroepelijk en zoekt lucht om te ademen, al ware 't in de hel.

W.G.