Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 710]

Kroniek

Bij Verhoeven's maskers
door Pierre van Valkenhoff
Maskers. Gedichten van Bernard Verhoeven. Uitgave: ‘Thijmfonds’, Rotterdam. (z.j. 101 blz.)

Er zijn weinig dichters die als Bernard Verhoeven in waarheid van eigen werk zeggen kunnen dat het eraan klevende bloed versch is. Lijkt deze uitspraak misschien wat sterk, men zie haar in het verband van Envoi dat zijn jongste bundel opent en in zijn beknoptheid van een zwaarte is die de intense beteekenis ervan te sterker onderstreept naarmate de onuitgeschreeuwde kreet erin zoo goed verborgen schijnt.

Mijn God, wat is er armer dan een vers?
Wat woorden, eens gezegd en weggezworven,
één ademstoot bewoond en uitgestorven.
Maar 't bloed, dat er aan kleeft, is versch.

Het doet meer dan treffend aan een verzenboek zoo geopend te vinden, het geeft blijk van een bescheidenheid die in evenwicht met de waarheid, in zich een zeer zuiver vatten van het dichterlijke en het poëtische is; een bescheidenheid welke den eenvoud van den dichter en zijn werk benadrukt, en eenerzijds verbonden met de rijke, diepe en zware gedachten die deze poëzie bergt, anderzijds het etherisch fijne ervan te duidelijker tot uitdrukking doet komen. Immers niet het vlak nabije maar het schemerachtig verre en het etherische vervult Verhoeven; hij is:

het kind met het mateloos verlangen
naar wonderen, die in de neevlen hangen,

[p. 711]

en hij komt zoo overeen met dien fijnen Weener wiens melodieuse muziek men in het zachtwiegende Schubertiade terughoort en die elders zoo goed geteekend is, dat men veilig zeggen kan dat Schubert Verhoeven's volle, zeer gevarieerde, maar alles omvattende liefde heeft.

Hij had den Droom. En honger. En zijn staren
bleef bedelen aan een gesloten deur,
maar zijn ontbering schreef hij in mineur
en deed zijn pijnen tot muziek bedaren.

Men zie mede uit dit vers hoe de dichter het grootsche in het kleine samenbalt, omstandigheid die zijn Kwatrijnen ten goede komend, hun terzelfdertijd onderscheidt van veel poëzie in dezen huldigen modevorm verschenen, omstandigheid het eveneens verklaarbaar makend hoe het volgende Epitaaf:

Ik schreef wat verzen op papier,

ik sprak wat woorden in den wind.

O wandelaar, mijn lijk ligt hiér

opdat men nog iéts van mij vindt.

een vers van wrangen humor en scherp-bittere satyre, slechts schijnbaar in tegenstelling is met de fijngevoeligheid die 's dichters allereerste kenmerk genoemd moet worden.

Nochtans het zijn niet de Kwatrijnen welke het beste deel van den bundel uitmaken. Zij slaan er geen slecht figuur, maar de dichter schonk betere verzen. Diepe als De Schelpenvisschers met de mooie regels:

De schelpenvisschers als Chineesche schimmen
zijn opgerezen aan de doffe ruit,

fijne als het Scherzo met het goede couplet:

De zon heeft zich bloot gewoeld

uit een wolkenbed vandaan

en glimlacht een golfslag licht

al over de waterbaan

[p. 712]

en voorname als Paradise lost, voornaam ook in techniek. De reeds gegeven citaten steunen deze uitspraken welke in den bundel zelf hun grond vinden, bundel die de persoonlijkheid van den dichter wellicht als een masker verhult maar anderzijds bewijzen te over levert dat hij een zeer bijzonder mensch is.

_**_*

Door weinigen wordt Verhoeven's persoonlijkheid goed gezien. Hij hoort niet tot de vooroploopende leiders van het huidige Nederlandsche literaire leven, iets voor velen aanleiding hem ietwat over het hoofd te zien. Nochtans tot eigen schade. Verhoeven's rustige figuur verkiest het stille geluid der ware poëzie boven alles. Hij maakt den indruk ietwat ter zijde te staan en van veel geraas - met recht - geen kennis te nemen. Is het derhalve verwonderlijk dat deze mensch als kunstenaar uit het werk van dichters van eigen tijd de bloemen las? Zeer wel verklaarbaar herinnere men zich daarbij dat zijn eenvoudigheid innig verbonden is met zijn grootheid. Goed prozaïst, nog beter bloemlezer, maar vooral niet minder waar dichter, die steunend op het verleden ook in de toekomst als zoodanig met eere zijn plaats zal innemen. Maskers is daarvoor een nieuw bewijs. Weliswaar bezit niet overal de bundel die kwaliteiten welke men hem zou willen toewenschen, vooral soms door een taalgebruik dat te sterk het ‘schools’-dichterlijke nadert om het ware poëtische te zijn, doch in zijn algemeenheid en geheel is het toch een boek van schoone gedichten, een bundel waarvan de lectuur bijzondere schoonheden schenkt en wiens bekoorlijkheid den lezer bijna onmiddellijk voor zich inneemt. Bekoorlijk is Verhoeven's poëzie bijna altijd, doch soms is zij ook prachtig, als zijn Christus gekruist, dat wij barok zouden wenschen te noemen, terwijl het terughoudende zeer mooie De Dichter tot de Vrouw opnieuw Verhoeven's fijnheid betoont. En wel was het den dichter, die de dood als een moederlijk ontvouwen van groote vleugelen kon zien, toevertrouwd een diep In Memoriam Fratris te schrijven waarin het volgende treffende vers uitsteekt:

[p. 713]

 

Hij blijft. Zijn zachte stap gaat op en ueer

 

tusschen de muren der herinneringen,

 

zijn kinderziel komt altijd weer

 

glimlachen uit de zelfgemaakte dingen.

Ongetwijfeld is de afdeeling Orante het hoogtepunt van dezen bundel. Zij bevat het reeds genoemde Christus gekruist naast het schoone Magdalena onder het Kruis en het De Verrezene en het Sanhedrin waarvan vooral het laatste heftige vers opvalt naast het ontroerende Sint Franciscus. Is zij de meest uitgebreide afdeeling, zij is ook de schoonste en bevat de beste dezer weinige - een en dertig - verzen die de dichter in Maskers bundelde.

Was het voor sommigen een verrassing toen de dichter Verhoeven voor eenige jaren weer begon te publiceeren, velen mogen uit deze verzamelde verzen zien dat inderdaad de dichter in hem leven bleef. Ter hernieuwde kennismaking leze men daarom deze bundel.