Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 639]

Boekbespreking

Henri Pirenne: Histoire de l'Europe. Des invasions au XVI^e siècle. - Alcan, Paris. - Nouvelle Société d'Editions. Bruxelles.

In 1916 werd Prof. Pirenne naar Duitschland, naar Crefeld, en vervolgens naar het Kamp van Holzminden gedeporteerd. Hij richtte er weldra een leergang van economische geschiedenis voor enkele honderden Russische studenten in, en een ander van vaderlandsche geschiedenis voor zijn eigen landgenooten. Met zooveel geestdrift werden ze gevolgd, dat de Duitsche overheid er weldra een gevaar in zag, en ze slechts op allerlei voorwaarden toeliet. Prof. Pirenne werd overigens weldra naar Creuzburg-an-der-Werra, niet ver van Eisenach, overgebracht, waar hem een kamer in het ‘Gasthof Zùm Stern’ aangewezen werd.

Daar begon hij onmiddellijk de bewerking van het boek waarvan hij het plan reeds vóór den oorlog in het hoofd droeg. Geen ander documenten had hij ter zijner beschikking, dan een handboekje gebruikt in de school van Creuzburg. Op 23 Maart 1917 begon hij zijn boek, het werd in één vaart, bijna zonder doorhalingen geschreven. Hij bepaalde zich tot groote algemeene overzichten: economische evolutie, groote politieke en godsdienstige stroomingen, enz. in breede trekken, zoowel voor het Oosten als voor het Westen. Toen de wapenstilstand een einde aan zijn verbanning stelde, was hij geraakt tot het jaar 1550. Veel ander werk nam nu zijn tijd in beslag, en zijn boek bleef onvoltooid. Het komt nu uit zooals het in een geut, tijdens de gevangenschap te Creuzburg geschreven werd; en in zijne sobere oorspronkelijkheid, geeft het een prachtige, buitengewoon sterk geconcentreerde, levendig voorgestelde synthese van Europa's geschiedenis gedurende ruim tien eeuwen. In negen hoofdstukken behandelt schrijver: 1) la fin du monde romain en occident; 2) l'époque carolingienne; 3) l'Europe féodale; 4) la guerre des Investitures et les Croisades; 5) la formation de la bourgeoisie; 6) les débuts des Etats occidentaux; 7) l'hégémonie de la Papauté et de la France en XIII^e siècle; 8) la crise européenne (1399-1459); 9) la Renaissance et la Réforme. Met vasten trek, zonder een woord te veel, met een vaart, die door geen enkel onnoodige uitweiding verlamd wordt, met volle beheersching van zijn stof, schetst hij die groote tafereelen. Menig duister punt wordt klaar onder zijne pen, en niet zelden opent hij nieuwe gezichteinders. Wel komen zijn gedachten hier en daar eenigszins arbitraire voor: wel kan hem verweten worden den rol van Kerk en Pausdom te uitsluitelijk uit een politiek oogpunt te beschouwen; of vinden dat hij Thomas More's figuur heelemaal niet begrepen heeft; toch moet bekend worden dat hij getracht heeft zijn onderwerp met de grootste objectiviteit te behandelen. Menig merkwaardige bladzijde over Luther en de Hervorming getuigt ervan. Misschien kan ook beweerd worden dat hij, ook in dit boek, te zeer geneigd is in de economische kwestie de bijzonderste drijfveer der volkeren te zoeken. Maar in zijn geheel genomen kan men slechts dit schoone boek bewonderen van echt geschiedkundige waarde.

T.

Miguel de Unamuno: Le Tante Tula. Traduction de Jacques Bellon. Préface de Francis de Miomandre. - Librairie Stock. - 15 fr.

Tante Tula, een meisje van vooraan in de twintig, brengt het huwelijk van haar jongere zuster tot stand met den man dien zij zelf in 't diepste van haar hart bemint, en die haar ook - half onbewust - lief heeft. De jonge vrouw sterft bij de ge-

[p. 640]

boorte van haar derde kind. Ze wordt ternauwernood gemist. Van 't begin af heeft Tula de kinderen verzorgd; zij is feitelijk hun echte moeder; gelijk ze ook de echte moeder wordt van de kinderen van het tweede huwelijk, dat ze haar schoonbroeder dwingt aan te gaan met het ziekelijk, schuchter dienstmeisje dat hij verleid heeft. Na korte jaren sterven de jonge vrouw, en de man die zoo weinig geluk gekend heeft. Maar alleen Tula is van tel voor de kinderen, en zet haar taak voort, totdat ze zelf bezwijkt, heel en al versleten door haar langen strijd: haar geest is om zoo te zeggen overgegaan in de jongste dochter van het tweede huwelijk. Deze zal haar opvolgen en haar tradities hoog houden.

Treffend is Tula's karakter geteekend: hardnekkig, gesloten, staat zij, tot fanatisme toe, op zuiverheid en eerlijkheid; voor zondaars, die hieraan te kort komen, voelt ze geen genade. Ze vertrapt onverbiddellijk het hart van den man dien ze bemint, maar die haar hoog ideaal en sterke wilskracht niet bezit. Prachtig is haar moederlijke toewijding aan zijn kinderen, maar zou een weinig meer vrouwelijke tegemoetkoming niet meer geluk rond haar geschapen hebben?

Van begin tot einde is deze roman boeiend, van sobere kracht en schoonheid. De vertaling is uitmuntend.

L.D.

Gabriël Marcel: Le Fanal. Comédie en 1 acte. - Librairie Stock. Paris. - 5 fr.

Heer Chabrière is gedivorceerd en hertrouwd. Zijn zoon Raymond is met zijn moeder gebleven. Wanneer het stuk begint, is de eerste mevr. Chabrière, na een pijnlijke ziekte, juist gestorven. En de dood van die hoogstaande, diepgeloovige vrouw, is als een baken, voor haar man, zoowel voor haar zoon. Want deze staat op het punt een gedivorceerde vrouw te huwen: uit liefde en eerbied voor zijn moeder had hij het echter niet durven bekennen. Maar, wanneer zijn verloofde condoleeren komt, voelt hij dat hij nooit met haar zal trouwen. Er is een licht in hem opgegaan. Er gaat ook een licht op in het hart van zijn vader, die zijn eerste vrouw op haar doodsbed een laatste bezoek komt brengen. En met de vroegere herinneringen, die zoo talrijk oprijzen, komt er ook een onbewust leedwezen over de daad die hij in een oogenblik van blinden hartstocht stelde, om de verantwoordelijkheid die op hem weegt, en waarover hij zich nooit bekreunde. Hij is het nu, die zijn zoon dringend aanraadt geen gedivorceerde vrouw aan zijn haard te brengen.

Een werk, waarin niet alleen echt, alhoewel sober uitgedrukt gevoel te vinden is, maar dat op een diepe gedachte gebouwd, op interessante wijze het probleem van de echtscheiding voorstelt.

L.D.