Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 365]

Paul de Vree als dichter
door Pieter G. Buckinx

Elders heb ik uitvoerig gewezen op de uitzonderlike beteekenis van Paul De Vree als essayist en kritikus. Het verschijnen van het kleine, maar precieuse dichtbundeltje ‘Het Blanke Waaien’ is mij thans een welkome gelegenheid om zijn talent als dichter nader te omschrijven en te belichten. Al is zijn poëtisch werk niet omvangrijk (het omvat tot op heden slechts een dertigtal gedichten) toch stelt het ons reeds nu in staat zijn persoonlikheid te overschouwen en wat hij als dichter bereikte te toetsen aan de jonge en avontuurlike beweging, die zich in de Vlaamsche poëzie van thans voltrekt. Er is n.l. in de poëzie van Paul De Vree, zooals trouwens ook in deze van zijn beste tijdgenooten, een sterke strooming merkbaar naar gebondenheid en concentratie. Voor Paul De Vree beteekende deze strooming aanvankelik een streven naar prosodische gebondenheid eerder dan naar de gebondenheid van het organisch-levend gedicht, zoodat ik dezen dichter, een paar jaar geleden, bij het verschijnen van zijn eersteling ‘Verzen en Kwatrijnen’ niet zonder een greintje minachting, rekende tot de dichters die door den angst voor het avontuur werden aangegrepen en opnieuw aansluiting zochten bij de, door de Ruimte-dichters, onderbroken traditie. Mijn voornaamste bezwaar gold echter niet voornamelik het aanvaarden eener prosodische tucht, doch het feit, dat met het aanvaarden dezer tucht meestal ook de beproefde gevoelens eindeloos werden uitgerafeld tot levenlooze gemeenplaatsen. Dit gevaar, dat o.m. bij de jongste Hollanders, die een gemakkelik, soms kleurloos conservatisme huldigen een ‘dreigend’ gevaar schijnt te worden, wisten de Vlamingen, die niet alleen impulsief zijn, maar ook ‘geboren lyriekers’ gemakkeliker te overwinnen en te beheerschers.

[p. 366]

Ondanks de restrikties die ik maakte leverde Paul De Vree ons met zijn eersten dichtbundel ‘Verzen en Kwatrijnen’ het ontegensprekelik bewijs van zijn dichterschap. Niet dat deze, nog fragmentarische poëzie u onvoorwaardelijk aangreep door de hevige en sterke beleving van de zeer beperkte en intieme gevoelswereld van den dichter - doch het feit, dat Paul De Vree deze wereld te transformeeren wist en op te tillen naar een hooger plan - het hooger plan waarop het woord doorzichtig en zuiver muzikaal wordt, was treffend en bevestigde zijn talent.

Zoo het versje ‘Mei-avond’:

Onder de blanke boomen die als huiven staan
glijden geliefden in den nacht,
het eind van deze broze droomen weet alleen de maan.

_**_*

Even atmosferisch, maar sterker van vizie en van rythmische gespannenheid zijn de gedichten die Paul De Vree bundelde in ‘Het Blanke Waaien’. Er is nog steeds dezelfde teedere (ik zei bijna ‘schuchtere’) bezorgdheid voor den vorm, het streven naar een schier zuivere prosodische tucht. Al stremde het aanvaarden dezer tucht wel eens de uitdrukking van het hartstochtelik, soms primitieve liefdegevoel dat de aanleiding is geweest tot het schrijven dezer gedichten, toch behoedde het hem voor rethorische buitensporigheden en voor de levenlooze gemeenplaatsen die de meeste ‘liefdegedichten’ ongenietbaar maken. De verzen van Paul De Vree zijn dan ook niet de uitdrukking van zijn poëzische sensibiliteit. Er is geen dualiteit in deze gedichten aanwezig, zij zijn een helder, een zuiver zingen van uit de gebieden van droom en mysterie, zij zijn het terugvinden van de verloren paradijzen en van de reine, de geheimzinnige Eva dezer wonderbare tuinen.

Zie, wuiven de seringen niet op deze lichte winden,
als zachte handen na een lang verlies
die andre handen met ontroering wedervinden?

[p. 367]

Evenals voor René Verbeeck, de dichter van ‘De Minnaars’ is ook voor Paul De Vree de vrouw niet het onbegrijpelik en noodlottig wezen, de donkere oorsprong van zonde en kwaad, het sluipend vergif dat in den mensch den geest vernietigt, neen, zij is hem een spiegel waarin natuur en bloed en ziel één werden en zweven door sferen van wijding en realiteit. Al is Verbeeck meer episch, De Vree zuiver lyrisch aangelegd, toch plaatste ik deze twee dichters naast elkaar omdat er in hun uitdrukkingswijze een wonderbare mengeling aanwezig is van metaphysische en realistische elementen, een wonderbare mengeling die hun uitdrukkingswijze volkomen ‘nieuw’ doet zijn en die altijd verrast, ja, vaak bedwelmend naruischen blijft.

Een der karakteristiekste uitingen van deze nieuwe wijze van ‘beelden’ en ‘zien’ is ongetwijfeld het gedicht ‘Leven’ dat ik hier graag overschrijf:

Het leven heet te zijn geluid dat treft,
een woord, een beeld, gevoel dat mij ontheft
aan 't wentelen der sterren en der dagen:
het zit in oude liederen en sagen,
in lichte bronnen, bloemen en seizoenen,
in eenen rooden mond, zacht onder 't zoenen,
een vogelgil, een waaien...
Soms brandt een avond met een pijnloos laaien,
het belt in 't zilvren dal, ons trouwe vee,
de waatren en de bergen zinken suizend mee
langs eenen warmen leest waarin de vrucht verroert,
die straks nieuw leven aan een kreet volvoert.
Dan slaat in vermiljoenen vlam verrukking open,
wijl over wilde lippen stamelingen loopen
als lentes windgeruisch doorheen het oeverriet -
het orgelkruid, het nooit volzongen lied.

_**_*

Het past hier een woordje van lof te zeggen over de kleurige uitgave van dezen kleinen cyclus, die ons als Nr 1 van ‘De Bladen voor de Poëzie’ door de uitgeverij ‘Eenhoorn’

[p. 368]

te Mechelen werd bezorgd. Deze publicatie is hoofdzakelik opgevat in den zin van het Hamburger Tijdschrift ‘Das Gedicht’.

De eerste reeks brengt ons alvast: ‘Het blanke waaien’ van P. De Vree; ‘Vlaamsche expressionnisten’; ‘Een gevangene zingt’ door Gabrielle Demedts; ‘De Twaalf Sonnetten van de Schoonheid’ van Bredero; ‘Gedichten’ van André Demedts en ‘Jonge Vlaamsche Stemmen’ met karakteristieke gedichten van Vlaamsche Jongeren.

Het hoeft geen betoog, dat wij deze uitgave, die wij van harte toejuichen ook van harte aanbevelen omdat zij over Vlaanderen een frisschen, levenwekkenden wind laat waaien, vanuit de tijdelooze, zuivere sfeer der poëzie, een der laatste gebieden waar, in dezen tijd, de mensch nog tot den mensch kan naderen over alle verdeeldheid en vervreemding heen.