Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 225]

Kantteekeningen

I

De conservator van het museum van de vlaamsche letterkunde, Lode Baekelmans, doet zijn best. Van eerstaf legde hj de hand op den hoogen hoed van dichter Emmanuel Hiel en dank zij hem moeten wij Frankrijk niet meer dan wandelstok van Balzac, Engeland niet meer dien van Dickens benijden. Wij ook hebben nu onzen letterkundigen wandelstok, den gaanstok van Conscience.

Sinds ik de pijpen van Karel Van De Woestijne in bruikleen geëxposeerd heb gezien, gooi ik geen enkele versleten pijp meer weg. Niet iedereen is een Van De Woestijne, maar allicht waant men zich een Hiel. Kortom de ijdelheid is mij naar het hoofd gestegen en in mijne verbeelding zie ik reeds mijne onsterfelijke pijpen in een glazen expositieschrijn en vermits de nakomelingschap altijd gemakkelijker zich mijner zal herinneren door het aanschouwen mijner pijpen, dan door zich de moeite te geven nog eens een boek van mij open te slaan, leek het mij geen kwade zaak nu reeds op zolder eene kist ledig te maken en deze in den loop der jaren te vullen met de afgedankte genoten voorwerpen hooger vermeld. Ik ben daar nu mee bezig en in alle bescheidenheid mag ik zeggen: het lag niet in mijne bedoeling geld te maken van de snel groeiende verzameling. Ik wil ze wat men noemt schenken aan het museum van de vlaamsche letterkunde en zelfs indien ik het belang van het museum of van de gift of van beide niet zou inzien, dan nog zou ik ze schenken ter wille van Lode Baekelmans, puur uit sympathie.

Maar nu ontvang ik, evenals de driehonderd andere vlaamsche letterkundigen een gedruken brief, waarin de alom geliefde Conservator vraagt bij ons allen opnieuw te mogen aandringen op toezending van:

1)	een exemplaar hunner werken;
2)	handschriften van henzelf of anderen;
3)	brieven, fotos, relikwieën, enz.

Handschriften - brieven - nu ja, maar een exemplaar onzer werken, een exemplaar dat wij dus zelf moeten koopen, want onze uitgevers geven ons nog niet genoeg presentexemplaren voor de nonkels en tanten in rechte lijn eersten graad... We willen graag onze sympathie betuigen voor Lode Baekelmans; maar vindt u niet dat het Antwerpsche stadsbestuur beter deze bestelling voor haar rekening zou nemen?

G.W.

II
Ethnische en geographische begrippen als hulpmateriaal voor een gewetensvolle critiek in Vlaanderen

Het is algemeen bekend dat de ontwikkelde Vlamingen van langsom meer onverdraagzaam worden en prikkelbaar. Bij voorbeeld, dat vreemden superioriteitsgevoel tegenover hen aan den dag leggen, verdragen zij al niet meer. Het ziet er lief uit met de nederigheid, die

[p. 226]

toch ook een deugd is, naar onze bescheiden meening.

Gelukkiglijk zijn er nog nederige Vlamingen, zooals Pater Janssens, van de Societeit van Jezus. In een recensie-artikel van ‘Streven’, een tijdschrift ook van de Societeit, schrijft hij dat een zeker boek streng, zeer streng voorbehouden lectuur is, ‘ten minste voor de Vlamingen’.

Wij juichen die woorden toe, ten minste voor Pater Janssens. Het is goed dat onder de ontwikkelde Vlamingen, die beweren niet te zullen rusten vóór zij voor vol aangezien worden, en zich aldus aan de hoovaardij des geestes overgeven, het is goed zeggen wij, dat et onder hen nog één voorkomt, die voor de nederigheid zorgt en in wijder kring de groote waarheid verkondigt, dat ontwikkeld Vlaanderen nog niet ontvoogd is. Zij moeten zich niet inbeelden te mogen lezen wat ontwikkelde katholieke Nederlanders lezen mogen. Geduld, zoo vet zijn we nog niet.

Wij hebben in Nederland een vriend, Vlaming, katholiek, ontwikkeld en sedert drie jaren aldaar woonachtig. Hij beweert het door Pater Janssens streng voorbehouden boek te mogen lezen, omdat hij sinds drie jaren in Nederland woont. Dat is echter niet onze meening. Drie jaren is o.i. niet lang genoeg en hij is en blijft Vlaming. Voor hem, voor zijne ziel, heeft Pater Janssens geschreven, dit lijdt voor ons niet den minsten twijfel. Natuurlijk onderwerpen wij ons oordeel bij voorbaat aan de kerkelijke uitspraak.

Een andere vriend vertelde ons dat hij, op reis naar Rotterdam, te Esschen in den trein in gesprek kwam met een ontwikkeld, vlaamsch katholiek jongeling, die hem vroeg hoe het nu zat met dat boek. Of men het mocht lezen. ‘Zeer streng voorbehouden’, antwoordde mijn vriend. Er werd voort gepraat over het boek tot in Roozendaal, het volgende station, waar een ontwikkeld nederlandsch katholiek jongeling zich in het gesprek mengde en dezelfde vraag stelde. ‘Men mag het lezen’, antwoordde mijn vriend. De Vlaming, verbaasd en boos, wilde protesteeren, ‘maar ik heb hem eens duchtig de les gelezen’, vertelt mijn vriend. ‘En in het bijzijn van een vollen bak Nederlanders: Denkt gij, flierefluiter, te mogen lezen wat deze Nederlander mag? Ge zoudt veel beter doen te bedenken dat ge maar een Vlaming zijt. Met uw pretentie!’

Zoo stopte mijn vriend hem den mond. Wij juichen dat toe.

Er wordt soms opgeworpen dat de toepassing van Pater Janssens' indeeling complicaties kan meebrengen. Eerlijkheidshalve zullen wij dat niet betwisten, doch wij voegen er dadelijk aan toe, dat deze gevallen zich slechts bij hooge uitzondering voordoen. Wij zullen er dadelijk een treffend voorbeeld van geven.

Over het algemeen en dit zullen wij bewijzen, is de toepassing in de praktijk dood-eenvoudig.

Vlaanderen grenst ten Noord-Westen aan de Noordzee. Hier geen moeilijkheid. Het boek is streng voorbehouden tot aan het strand en op de territoriale wateren van België. Het ministerie van zeevaart kan juist aangeven, tot hoever in de Noordzee het boek streng voorbehouden is.

Op de Schelde is het voorbehouden tot aan Doel. (Hollandsch Scheldegebied).

De Noordergrens te land is tusschen Holland en Vlaanderen op een meter na vastgesteld. Aan deze zijde van de grens is het boek streng voorbehouden; er over niet. Daarna krijgen wij de eenigszins vage taalgrens. Zooals men weet is zij tot

[p. 227]

heden nog niet nauwkeurig vastgesteld. Sommige grensdorpen vallen in betwisting. Het is dan ook te hopen dat de regeering spoed moge zetten achter het werk van een definitieve, nauwkeurige afbakening. O.i. moeten de inwoners van genoemde grensdorpen (er zijn er niet veel) zich, in afwachting van een officieele grenstrekking, individueel zekerheid verschaffen. De aangewezen oplossin is hier dus: raadpleging van den biechtvader.

Naar den kant van Frankrijk toe alweer geen moeilijkheid: de grens bepaalt hier alles. En de Fransch-Vlamingen? Zeker, zij zijn Vlamingen, maar sedert vele generaties zijn zij Fransche staatsburgers, in fransche scholen opgevoed, deelachtig aan het fransche geestesleven. Intellectueel en moreel staan zij hooger dan wij en voor ben is het boek dus geen streng voorbehouden lectuur.

Ziedaar wat er overblijft van de vermeende practische moeilijkheden, die natuurlijk graag overdreven worden, men raadt allicht waarom.

Wil dit zeggen dat er zich nooit een moeilijkheid kan voordoen? Geenszins. Maar, zooals gezegd, het blijven hooge uitzonderingen. Zoo werd ons het geval gesignaleerd van een vijf en zeventigjarig gepensioneerd Atheneumleeraar, ontwikkeld, Vlaming, Katholiek, die in Limburg op de Hollandsch-Belgische grens woont, in zijn oudershuis, een oude dorpsche woning, die hij tot landelijke villa heeft laten ombouwen en waarin hij zich sedert tien jaren uit liefhebberij aan de genoegens van het landleven wijdt. Voor hun werd het inderdaad een pijnlijke en tevens ingewikkelde vraag of hij het door Pater Janssens besproken boek al dan niet mocht lezen. Hij ontkende natuurlijk niet Vlaming te zijn en diensvolgens door de interdictie getroffen te worden, maar hij beriep zich op het feit, dat hij sinds tien jaren zoowel in Holland als in Vlaanderen woont, daar de grens onder den vloer zijner woning doorloopt.

Na tien jaren verblijf in den vreemde, zoo wordt algemeen aangenomen, is een Vlaming niet minderwaardig meer. Wij moesten ons hier dus uitsluitend baseeren op de juiste ligging der grens. Een onderzoek ter plaatse was noodig en dit heeft uitgemaakt, dat alleen de sinds jaren niet meer gebruikte, gemetselde bakoven, het geitenstalletje, de W.C. en van het eigenlijke landhuisje slechts een klein hoekje van de slaapkamer en geheel de logeerkamer op Nederlandsch grondgebied stonden. Het bed der slaapkamer stond met de vier pooten goed en wel op belgisch-vlaamsch grondgebied, evenals de woonkamer, keuken, enz. Het was dus duidelijk dat onze grijsaard tijdens die tien jaren virtueel in Vlaanderen geleefd had, want het volstaat niet dagelijks tien jaar lang op Nederlandsch grondgebied de natuurlijke behoeften te doen, om als Vlaming een streng voorbehouden boek te mogen lezen.

Men ziet het, zelfs de uitzonderlijke betwiste gevallen kunnen door een plaatselijk onderzoek met absolute zekerheid beslecht worden.

G.W.