Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1936

[p. 218]

Vlaamsche letteren
II
Gaston Burssens. - French en andere Cancan
Uitgave van ‘Avontuur’, Wilrijk-Antwerpen.

Gaston Burssens heeft er het handje van weg curieuze boeken uit te geven. Ik wed, dat hij zijn hersens ten minste evenzeer afslooft op de vraag hoe hij zijn verzenbundels ook typographisch aantrekkelijk of beter zonderling zal maken, als op vorm en inhoud zijner verzen zelf. ‘French en andere Cancan’ (reeds de titel alleen opent vergezichten) moet in opzicht van barokke spitsvondigheid heelemaal niet onderdoen voor ‘Piano’, een reeds vroeger verschenen bundel van dezen, steeds op verbluffing der goegemeente bedachten dichter. Maar er is toch een verschil. De stukken van Piano waren uit één en hetzelfde lettertype gezet en het curieuze lag vooral hierin, dat de titels der gedichten dwars over den tekst heen gedrukt waren in enorm, roode, gele of blauwe blokletters van de meeste grillige gedaanten, zoodat het heel wat hoofdbrekens kostte voordat men zoo'n titel ontcijferd had. Dat was een innovatie op typographisch gebied, zonder toekomst ongetwijfeld maar zeker ook niet bedoeld om school te maken, alleen en verrassend, een beetje gekke fantaisie, dat een unicum zou zijn en ook is gebleven. Burssens' nieuwe bundel echter is geen vernieuwing inzake typographie, maar als boek is hij toch weer iets eenigs! Voor het zetten van bijna ieder gedicht, en er staan er ruim zeventig in, is een verschillend lettertype gebruikt en de gedichten zijn al of niet met een randlijst omgeven, een randlijst die dan telkens ook van een verschillende soort of stijl is. ‘French en andere Cancan’ ziet er dan ook wel een beetje uit als een stalenboek van een drukker of als een suite van voorbeelden bij een overzicht der geschiedenis van boekdrukkunst en boekversiering! Hoe al die lettersoorten heeten, zal

[p. 219]

ik mij wel wachten te bepalen: men vindt er gothiek en romein, geombreerd en rond, cursief en vet, bâtarde en anglaise in tal van decimaten en verbeteringen. Ik ben niet voldoende bedreven op typographisch terrein om te onderscheiden of hier specimina voorkomen van de letters van Plantin of Elsevier, van Etienne, Garamond, Didot of Cochin, van Ehmcke, Koch of Caslon in hun antiqua, mediaeval, cursief of andere vormen; ik weet niet of hier bladzijden gezet zijn uit de Bifur of de Centaur, de Gill-grotesk of de Paliphilus-romein, de Kleukens-gotisch of de Barkerville-cursief; ik weet slechts dat er mooie oude letters en leelijke moderne in voorkomen, naast stijlvolle klassieke randlijsten en grillig overladene uit de rococo, de romantiek en der liedermeiertijd; de eene versiert met bloemmotieven en de andere met arabesken. Zekere gedichten vangen aan met initialen en lettrines die ook al middeleeuwsch of renaissancistisch van karakter kunnen zijn, streng en stijlvol of barok in honderd krulletjes en tierelantijntjes ingesponnen en er zijn culs-de-lampe ofte sluitvignetten bij van allerhande vormen en gedaanten. Eerlijk gezeid, en al kunnen we de firma J.E. Buschmann te Antwerpen, op wier persen dit boek werd gedrukt, feliciteeren én om de zorg die ze aan de typographische uitvoering van al die zoo verschillende bladzijden heeft besteed, én om de groote keus van lettervormen en siermotieven die ze in voorraad blijkt te hebben, ik kan het globaal resultaat van de bemoeiïngen van dichter en drukker niet bijster waardeeren: het geheel werd natuurlijk een karakterloos, rommelig ding, waarnaast de ultra-moderne, excentrieke graphische verzorging van Piano, dank zij een zekere eenheid in de opvatting, de eenvoud en de stijl in eigen persoon was.

Maar nu de verzen zelf. Wat bedoelt de dichter precies met zijn tamelijk raadselachtigen titel? Hoe is ‘cancan’ precies te verstaan? Als gekwaak, gesnater van eenden en papegaaien, als gebabbel, geklets, achterklap en beuzelpraat, als ophef, lawijd, geraas, veel geschreeuw en weinig wol? Of bedoelt hij ermee wellicht, te oordeelen naar het adjectief ‘French’, dien Franschen, thans overigens vergeten dans,

[p. 220]

die, vermoedelijk uit Algiers afkomstig, onder Louis-Philippe rond 1830 te Parijs werd ingevoerd en spoedig ontaardde in een uitgelaten, ontuchtige springpartij? Al of niet gewild, kunnen beide beteekenissen op deze ‘poëzie’ wel van toepassing zijn. Het is heusch niet mijn bedoeling er veel kwaad van te zeggen. Integendeel, er is aan deze verzen zooveel fantaisie en bizarre verbeelding, zooveel vindingrijkheid en vernuft besteed, dat ik ze wel aardig vinden kan, op voorwaarde dit ik dat geen poëzie moet noemen. Poëzie zooals ik dat versta - en zoovelen trouwens met mij - is waarlijk van een te hooge essentie dan dat wij ze zouden kunnen aanwezig achten in deze spitsvondige woordenkramerij, die niet zelden grof en triviaal wordt. En hier vindt wellicht al dadelijk de tweede beteekenis van het woord cancan haar toepassing: een gedicht kan op de onschuldigste, sentimenteelste wijze beginnen en opeens stuit men op den een of anderen scabreuzen term, die de gartenlaube-atmosfeer onverwacht verstoort en ons plaatst midden in het erotisch geladen milieu van dezen tijd. O we zijn niet preutsch; Burssens heeft ons met zijn triviale uitlatingen, vloeken en andere woorden, die men in gekuischte taal, laat staan in poëzie nu eenmaal niet bezigt, somwijlen vermaakt doen glimlachen. Hij bereikt somwijlen zelfs wel een soort grof effect met zijn krachtuitdrukkingen en zijn gewaagde termen, onverwacht als zij soms komen als een donderslag in heldere lucht. Maar ten slotte zijn die effecten gemakkelijk en zeker van lager allooi. Wij geven de voorkeur aan een paar stukjes waar een lichten inslag van moderne wuftheid hem niet belet heeft fijn te zijn. Zoo Het Koren en het Kaf:

- Ik ben zei tot het kaf
het koren
uitverkoren.
- Ach wat zei 't kaf
is dat een straf
jij bent de ziel
maar ik de huls met sex-appeal.

Jammer genoeg zijn dergelijke pittige stukjes, waarin we een echo meenen te vernemen van de schijnbaar kakelbonte,

[p. 221]

van allen zin ontbloote fabeltjes van dien eenigen Chr. Morgenstern, bij Gaston Burssens al te zeldzaam. Er steekt al te vaak niet veel anders in zijn fantaisieën dan ijdele vreemd-doenerij en mislukte geestigheid. We zijn een beetje moe geworden van dat goochelen met woorden en begrippen, dat hals over kop werpen van allen logischen gedachtengang en alle gebruikelijke wijzen van de dingen te zien en aan te voelen. Men heeft ons al zooveel knollen voor citroenen verkocht dat ze ons thans heusch een beetje op de maag liggen. Dat wordt nu stilaan welletjes. Met één Van Ostaijen hebben we ronduit gezeid genoeg. Boven Moerdijk heeft men den dichter van het Eerste boek van Schmoll posthuum veel eer bewezen, meer nog wellicht dan in Vlaanderen, maar er zich wel van gewacht al te zeer in zijn spoor te wandelen. Wij echter zitten met zijn erfenis geschoteld en iemand als Burssens, die dan nog op verre na Van Ostaijen's talent niet heeft, lijkt nog lang niet van plan te zijn zijn dichterlijk leven te beteren. 't Is waar, hij schijnt met deze zijn proeven van moderne poëzie geen hooge aanspraken te hebben: hij noemt ze maar ‘cancan’. En inderdaad, willen wij het woord thans in zijn eerste beteekenis verstaan, dan kon hij wel geen juisteren titel gevonden hebben: woordenkramerij in dat voorwaar in onwaarschijnlijke mate, niet meer kunst om de kunst, maar woorden om de woorden, zinnen zonder zin, gedichten zonder gedachten, niets dan luchtig spel, geslinger van woordenarabesken, een door elkaar haspelen van allerhande motieven, een doordraven op fantaisistische afleidingen van woorden en zegswijzen, teweeggebracht somwijlen door niets dan associaties van klank of rijm. Er is niets nieuws meer aan en dus ook niets verrassends; men ziet nu ook des te gemakkelijker hoe ijdel, nietig en nutteloos al deze berijmde grotesken, als deze dichterlijke buitelsprongen zijn. Maar ik verzekerde dat ik van deze cancans geen kwad wilde zeggen, als men al dien beuzelpraat en dit gesnater, dit ‘veel geschreeuw en weinig wol’, maar mag nemen voor wat het is. Dan goed. Autant en emporte le vent.

u. van de voorde.