Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1936

[p. 129]

Voorbarig?
Antwoord op Walschap's ‘Waar blijven de jongeren?’

Ik kan me best inbeelden dat de armoede der allerjongsten onze naaste voorgangers verontrust, maar niet heel goed dat zij nog geenszins overtuigd werden door de prestaties der jongeren. Want in feite komt Gerard Walschap's dringende bede daarop neer. Alvorens op enkele zijner gezegden in te gaan, wil ik even slenteren in het nummer der ‘Warande’ waarin van voren zijn oproep tot de jongeren staat. Gedichten van Verbeeck, van Albe, romanwerk van Demedts, kritiek van Buckinx en van De Vree. Ga ik nu den door W. opgegeven lijst (onvolledig, dat geeft hij toe) van jongeren na, dan kom ik tot dit verbazende besluit: de drievierden bijna der Warande gevuld door de aankomenden; verheugt dat niet?, beteekent dat niets? Ja of neen, misschien stemt het gehalte van het werk niet tot groote verwachtingen (maar dat Adam-gedicht van Verbeeck, de roman van Demedts?), achteraf bedenk ik: de ouderen, zij hebben pluimen gekregen, maar wat zij buiten het tijdschrift leveren draagt voor hen allen ook de geheele liefde niet weg en hun hoeveelheid is ofwel zoo allemachtig klein, of als ze groot is zoo ontstellend gelijkmatig. Wanneer de ‘Warande’ ons wellicht tegemoet komt dan pleit het toch voor ons dat we werken, dat er al iets is, dat er van voortzetting sprake kan zijn.

We zijn wel geen epigonen, we hebben toch ook niet vernieuwd, zegt W. van ons, terwijl wat verder in zijn betoog ‘Timmermans, Claes, Van Cauwelaert, De Pillecijn en nog jongeren, die zonder op vernieuwing te hebben geaasd, de fakkel toch met niet minder eer hebben doorgegeven’. Als

[p. 130]

ik goed versta zouden de ‘bijna dertigers’ vooral hebben willen vernieuwen en daarin niet geslaagd zijn, daarentegen gelukten de vermelde ouderen (‘ook de weldra veertigers’) er in de baan verder te leggen zonder zich precies met het nieuwe te hebben beziggehouden. Dit onderscheid lijkt mij wat scherp aangeduid. Zouden wij in onze verbeelding de vernieuwers zijn geweest en heeft bv. een De Pillecijn (de ‘weldra veertigers’ mag ik allemaal vernoemen) niet aan verbreeding en verdieping gedacht? Dan verwijs ik naar zijn bijdragen in ‘Vlaamsche Arbeid’. Tenslotte ben ik het toch niet eens over het voorbeeld De Pillecijn zelf. Eerst van een paar jaar geleden af heeft hij zich zeer persoonlijk uitgesproken, hij heeft alsdan heel laat meen ik de fakkel ‘au suivant de ces messieurs’ doorgegeven. Gaat het ten andere op tegenover een generatie van dichters (die nog al hun troeven niet uitgespeeld hebben) een aantal romanciers te zetten?⁽¹⁾

Maar dit alleen zou mijn antwoord als een schermutseling doen voorkomen. Een andere zin, die veel directer het jongerenprobleem aanbelangt, is deze: ‘Was het dat zij nog te dicht bij ons stonden om ons te verwerpen of ontbrak het hun aan temperament?’ Hoe zou het mogelijk geweest zijn: ‘Celbrieven’ van Moens, ‘Het Huis’ van Gijsen, ‘Het eerste boek van Schmoll’ en de ‘Krietieken’ van Van Ostayen, ‘Adelaïde’ van Walschap, ‘Komen en gaan’ van Roelants, zeven, vier, drie, twee, één jaar na hun verschijnen als overwonnen te verwerpen. Laat staan zelfs tien, vijftien jaar daarna. Wat konden wij, die dan t.a. in een geheel andere atmosfeer jong waren en groot werden, beter dan aanleunen om naderhand het onvolbouwde hooger, mooier op te trekken (wat stellig voor de poëzie deels gebeurde). Het zou ons aan temperament ontbroken hebben op een oogenblik dat hier zoowel materiëel als geestelijk alles in duigen lag en zeer weinigen, zelfs onder de ouderen, zich van de

(1) De dichters worden trouwens altijd minder gelezen en mag ik de woorden van Verbeeck aanhalen: ‘Waaraan kan men een vooringenomen, onverantwoorde houding als die van Wies Moens tegenover ons toeschrijven dan aan het blind en woest instinct van zelfbehoud.’

[p. 131]

onthutsing konden afmaken, het evenwicht bereikten. W. zegt zelf: ‘Na den oorlog is er ontegensprekelijk een nieuw begin’ bij ons, dat het moeilijk was, dat het ‘onevenwichtig’ was, mogen we toch niet miskennen. Wij zijn, geloof ons vrij, mijn waarde Walschap, van 't klein begonnen met een werkelijk zeer dunnen ‘ideeelen inslag’. Daardoor bekennen wij een aanvankelijke onmacht niet. De Vlaamsche geest werd bij ons niet gevormd door middel van het onderwijs, noch door de wijsgeeren. Misschien werden wij misvormd door dat waarop gijzelf denkt: ‘de drang naar de kudde’ en de onverantwoordelijke wijze waarop men ons telkens en nog op onze verantwoordelijkheden tegenover het politieke stanpunt dat we moéten innemen wijst. (En denk daar even over na als ge de Vlaamsche politieke drijfveeren te kennen begint!)

Ik wil W., van wien ik het gezond verstand en de combattiviteit meer en meer gaan bewonderen ben, nu niet van kwade trouw verdenken, hoewel het er alles van weg heeft dat hij over ons heen naar definitiever jongeren (dat zou jongsten moeten zijn) uitziet. Misschien beschikt hij over een wipplank. Hij zegt immers: ‘Onze generatie had minder onderlingen samenhang dan om 't even welke: de betrekkingen tusschen hooger genoemden waren van extra-literairen aard en hun werk vertoont minder onderlinge verwantschap dan dat van andere generaties. Maar ondanks dat alles waren onze posities net afgeteekend, hetgeen men niet kan zeggen van hen die ons onmiddellijk opvolgden, al is hun gezamenlijk werk heel wat homogener dan het onze.’

Ik wil niet ontkennen dat inderdaad van '20 tot '27 voor de dichters, tot '28 voor de romanciers, dus kort voor de opkomst der Tijdstroom-jongeren, de generatie van het ‘bezette gebied’ haar plaats op het forum veroverde, dat elk van haar vertegenwoordigers zich een hoekje eigenmaakte. Dit schijnt de generatie geboren van '06 tot '09 niet zoo markant te hebben gedaan. Ik gebruik hier met bedoeling ‘schijnt’. Eerstens moet worden vooropgesteld dat er vrijwel geen jongeren zijn geweest die zooveel ‘tamtam’ hebben geslagen als deze waartoe Gerard Walschap zelf

[p. 132]

behoort⁽¹⁾. Dat hebben zij met zooveel wilde zekerheid gedaan dat een dergelijk lawaai daarna niet meer noodig was. Zij zelf gaan inzien dat het wat te erg werd. De jongeren van nu zijn juist in tegenstelling met hun voorgangers, maar even opvallend, zoo bescheiden geweest⁽²⁾ - en was daar geen reden voor? - dat zij hebben geoordeeld te moeten reageeren op hun ‘betrekkelijk mutisme’ (hoewel Demedts daar nog van afziet), zooals Verbeeck het noemt.

Daarin ligt volgens mij den schijn dat de jongeren zich tegenover elkander niet hebben uitgesproken. Dit nu is niet waar. Hier schrijf ik een stukje, dat nog in 1931 in De Tijdstroom onder de Aantekeningen verscheen, bijna in zijn geheel over: ‘Lijken de Hollandse jongeren te veel op elkaar?’ Dr. H.P. Ritter schreef daaromtrent in het Utrechts dag-

(1) Demedts zegde in 1931 in zijn studie over Moens: ‘Veel meer aanroepen in groote woorden - weliswaar hevig en gedragen door een machtig gevoel - dan door ‘kleine volhoudende daden verduldig opgebouwd. (De Tijdstroom, 1e jg., p. 167).

(2) Van Buckinx vind ik eveneens in De Tijdstroom, 1e jg., p. 147, 148: ‘Poëzie is uiteraard aristocraties. Dat juist is haar aantrekkingskracht, haar geheime luister. Het kwam er, bij onze naoorlogse dichters vooreerst op aan zich te betuigen. - Wij jongeren, hebben niets te bewijzen; wij zullen alleenlijk uitdrukken, de reaksie, die ons innig-diepste-zelf tegenover de werkelijkheid stelt.. - Ons levensgevoel is verstild. Wij zijn niet meer zo uitbundig en entoeziast over elk teknies wonder van deze eeuw. Zo is ook onze poëzie verstild en verinnigd. Wij delven weer naar de diepte der ziel en naar de morgenlike, frisse doorzichtigheid van het beeld en het woord. - Elk afzonderlijk moeten wij zoeken naar onze vorm. Wij geloven in de vormgevende kracht van het rythme, van de beweging, die uit het kontakt van subjekt en objekt rezulteert. - Het allerjongste geslacht dat in Vlaanderen aan het woord komt, heeft definitief met de naoorlogse humanitaire stroming afgebroken. - Voldaan van de vurige overgave aan leven en gemeenschap, - waar zij niet langer wezenlike leiders konden zijn - keren deze dichters naar de eenzame schuilplaats van verworpenheid terug. Verward door de bandeloosheid van het vrijvers, dat tot literair proza worden moest, zoeken zij uit deze tijd zelf een nieuwe vorm te boetseren. Zij keren zich af van het vage romantisme, - die artifisiele bloemekes der schoonheid, om te komen tot een kunst die weer de werkelikheid erkent. Het aanvaarden dezer werkelikheid; het aanvaarden dezer techniek; het zoeken naar nieuwe verrassende waarden; het verstillen van het levenstempo; het verinnigen en het verdiepen van de levensvizie, dit zijn de tekenen, die in de poëzie een nieuwe Lente en een nieuw geluid beginnen te verwekken. (kursiveeringen v.m.)

[p. 133]

blad: ‘Er doet een uitspraak de ronde, die terecht of ten onrechte aan den dichter Boutens wordt toegeschreven, en wel deze, dat het uiterst moeilijk is, de afzonderlijke persoonlijkheden te onderkennen in de poëzie der dichters. En inderdaad, er ligt in die uitspraak een kern van waarheid. Veel meer dan de tachtigers worden de jongste dichters van heden onderling verbonden door een algemeen bewustzijnsinhoud en het zal den kritikus oneindig gemakkelijker vallen, ook de technische verwantschap aan te toonen tusschen twee dichters van de thans jongste generatie, dan bijvoorbeeld tusschen een Gorter en een Kloos.’ Het dagblad ‘De Tijd’ antwoordde daarop dat ‘de kern van waarheid in deze uitspraak is dat men om de persoonlijkheden te onderscheiden, altijd goed op de hoogte moet zijn. Nog in 1900 werden de zoo verschillende tachtigers door menigeen beschouwd en veroordeeld als een groep met geheel dezelfde uitdrukkingswijze en dezelfde gebreken. Thans ziet men het onderscheid tusschen Kloos en Gorter duidelijk, maar is het een zooveel grooter onderscheid dan b.v. tusschen Paul van Ostayen en Chris. de Graaff? Wie de middeleeuwen oppervlakkig kent, onderscheidt geen persoonlijke verschillen tusschen de dichters van bijna 4 eeuwen en om de karakterverschillen waar te nemen tusschen Revius, Camphuysen, van Vollenhove, De Decker, Oudaen, Dullaert en Luyken moet men waarlijk doordrongen zijn in de kennis der 17e eeuwsche dichtkunst.’ Hetzelfde geldt verder voor Marsman, Buning, H. De Vries, Th. De Vries, voor Engelman, Kuyle, Bruning, Michel. De technische verwantschap is al even moeilijk over denzelfden kam te scheren⁽¹⁾.

Ik meen dat Walschap wél op de hoogte is. Is hij dan niet wat overhaastig geweest? Wanneer ik in mijn artikel over ‘De Tijdstroom-generatie’⁽²⁾ slechts vier namen vermeld heb, deed ik het op grond van het persoonlijkheidsver-

(1) Nog een voorbeeld: de groep van 't Fonteintje. Zij ging destijds voor zeer homogeen door. Nochtans nu spreekt men van Roelants, Rich. Minne, R. Herreman, K. Leroux als onderscheiden persoonlijkheden. (De waarde altijd in het oog houden!)

(2) Elckerlyck, 25 Jan. 1936.

[p. 134]

schil dat zich met de jaren tusschen deze vier jongeren meer en meer afteekende en dat in de toekomst nog duidelijker zal blijken. (Ik beken dat ik andere jongeren eveneens had mogen vernoemen; mijn aandacht richtte zich echter vooral op het feit dat met ‘De Tijdstroom’ de leiders niet enlizeerden.) Slechts hun literaire betrachtingen, die deels tot den geest behooren die zoowat over heel de lijn op dit oogenblik tot uiting komt en waarvan het nieuwe tijdschrift ‘Vormen’ het op zich genomen heeft de weergave te worden, getuigen van een eensgezindheid die nog aangestipt worden. Maar hun strijd met de eigen menschelijkheid stootte hen ver van elkander af: Demedts, de eenzame, de zichzelf tortureerende, zoekend naar het evenwicht tusschen goedheid en verachting, tusschen hart en grofheid; Verbeeck, de getrouwe aan het leven en de vergankelijkheid, die weet dat voor zijn vurige menschelijkheid het paradijs niet zal gesloten zijn; Buckinx, de zachtgeaarde, maar door het bloed hevig beroerde, waardoor hij drijft op de gedachte aan verdergaande verdorring en dood, die hij toch altijd met het eeuwige licht van zijn geloof doorglanst; Vercammen, het diepe medegevoel, de golf van aanvaarden, van onderdanigheid. Ook de techniek is bij deze vier verschillend. Ik denk hier enkel op den gerhythmeerden prozazin van Demedts, de telkens zwellende en brekende verzen van Verbeeck, de melodieuse, uitdeinende regels van Buckinx, waarvan het hart dan na een uiterste, korte inspanning plots stilhoudt, de klassieke, geciseleerde vorm van Vercammen. Meerder uitdieping zou me te ver brengen voor het antwoord op W's vraag, maar ik meen er voldoende op gewezen te hebben dat het niet opgaat de eigenlijke jongeren van de baan te schuiven.

Wellicht heeft Walschap niet meer dan de aandacht willen werpen op het eenigszins bevreemdend feit, dat na de zes- à zevenentwintig jarigen in het katholieke kamp nog niemand - op De Corte na - zijn stem verhief. Mijn schrift had dan geen ander bedoeling dan zekere bevindingen aan deze van W. te toetsen.

paul de vree.

[p. 135]

‘Tot slot’. - Antwoord aan P. De Vree:

In zijn laatste alinea begint Paul De Vree eindelijk vaag te begrijpen wat ik bedoeld heb. Heel zijne zelfverdediging is zoo totaal naast de kwestie als zij goed bedoeld is. Wil Paul De Vree nog wat voortgaan met mijn stukje te herlezen, dan zal hij bevinden dat ik niet gevraagd heb: ‘Waar blijven de jongeren in het katholieke kamp?’, maar wel ‘Waar blijven de jongeren?’.

Demedts en de andere tijdstroomers kennen al sedert te vele jaren mijn sympathie en waardeering, dan dat ik nu nog de verdenking zou moeten afwijzen hen te hebben willen kleineeren.

g. walschap.