Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1935

[p. 793]

Kroniek uit Holland
Boekenfondsen in het noorden

Er is een merkwaardige achterstand in het Hollandsche boeken- en bibliotheek-wezen ten aanzien van Vlaanderen en wel op het gebied van de verspreiding van het goedkoope, goede boek. Feitelijk moeten we hier de reserve maken: waar het de katholieke uitgeverij betreft. Want de meer of minder geestelijk-neutrale ‘Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur’ bestaat al geruimen tijd; terwijl ook het bijna unieke geval zich voordoet, dat enkele protestantsche uitgevers groote en zeer door hun lezers gewaardeerde ‘bibliotheekfondsen’ hebben, waarmee wel niet altijd de cultuur zeer gediend wordt, doch toch voorzeker een behoorlijk pak lectuur tegen hebbelijke prijzen per jaar wordt afgeleverd, lectuur voor de geheele familie daarenboven!

Dit mist men in katholiek milieu; dit mist men ten aanzien van Vlaanderen te erger, wanneer men vergelijkt wat daar het ‘Davidsfonds’ is en doet met zijn om-en-de-bij tachtigduizend abonnementen. Katholiek Holland schijnt op dit punt minder gecultiveerd; buiten een literaire élite en een kring van eenigszins ontwikkelden, studenten en onderwijzers leest men er geen boeken van eigen stam. Vertaalde buitenlandsche ontspanningslectuur van een soms bijna ziekelijke onbeduidendheid vormen den hoofdschotel van wat de katholieke familie gewend is te lezen. Teveel is men misschien afgeschrikt door hoogerhandsche vermaningen tegen wat slechte lectuur heette, omdat deze alleen nieuwer was, dan waarmee men te dier hoogte opgevoed, althans opgegroeid was. Veel meer kwaad dan goed wordt veroorzaakt door een dergelijke al te primitieve beschermingslust, die immers het boek van den jongere en den bepaald infamen schrijver over een kam scheert en aldus aan het eerste de kans ontneemt om in een oplaag van eenige beteekenis te verschijnen. Buitendien sterft de leeslust bij de eeuwige herhaling in de toegelaten

[p. 794]

lectuur, van eeuwig dezelfde uitgesleten braafheidsproblemen of van domme verlovings- en huwelijksgeschiedenissen. Waarlijk: de woestijn bloeit in 't Noorden nog lang niet als een roos.

Er zijn nobele pogingen gedaan; zelfs worden er nog gedaan. Enkele jaren geleden begon de uitgeverij ‘Pax’ te 's Gravenhage met ‘Ons Eigen Bibliotheek’, waarin men zich bij inteekening voor een kwartje in de week jaarlijks een handvol boeken kon verwerven. De opzet was beter bedoeld dan voorbereid en helaas tot ondergang gedoemd door factoren, die niet alle aan gebrek aan belangstelling geweten konden worden. Ook reeds jaren bestaat het zgn. ‘Poirtersfonds’ dat zich speciaal in Brabant wijdt aan de verspreiding van de goede, goedkoope lectuur. Reeds verschenen in dit fonds werken van jongere dichters en schrijvers, waaronder van den bekenden Pierre Kemp. Het fonds bereikte echter bij stukken niet, wat het bedoelt. De algemeene aandacht en medewerking van de katholieke huisgezinnen heeft het niet en dat is zeker niet de schuld van de uitgevers; zeker ook niet te wijten aan de nog te hooge prijzen, want deze zijn waarlijk wel te besteden. Misschien komt er iets bij van de bekende Noordelijke eigenschap, waardoor men uit dwaze hooghartigheid iets dat goedkoop is, met den neus in den wind voorbijgaat.

Van jonger datum is de poging door de uitgeverij ‘'t Center’ te 's Gravenhage ondernomen, om speciaal dichtbundels van jongeren tegen uiterst lagen prijs in den handel te brengen. Een eerste uitgave, in 't vorig jaar verschenen, werd reeds een aanvankelijk succes; er blijven echter vele tegenwerpingen, vooral van de zijde van den boekhandel te overwinnen. Blijkbaar ziet de verkooper liever één enkelen klant in zijn zaak, die een boek van zes gulden koopt, dan tien klanten, die een bundel van zestig cent meenemen en tienmaal meer kans geven om nog iets te verkoopen plus tienmaal een recommandatie voor de zaak uitzetten onder hun kennissen. Hier is kennelijk een verkeerde handels-mentaliteit te hervormen.

Merkwaardig genoeg om deze hier te vermelden, was de

[p. 795]

‘verantwoording’ die 't Center gaf bij de verschijning van den eersten goedkoopen gedichtenbundel (een boekje van vijftig bladzijden voor zestig cent!)

‘Men is naar wij meenen op den verkeerden weg, aldus deze uitgever, wanneer de prijzen van dichtbundels in ongenaakbare hoogten geraken, zoodat zij den lezer in het algemeen van den koop afschrikken. Dit geldt vooral in dezen “tijd der nooden”, nu menigeen de middelen mist om op normale wijze in zijn levensonderhoud te voorzien. Doch niet alleen om redenen, veroorzaakt door den toestand van het oogenblik, verkozen wij deze methode tot verspreiding van dit boek en van eventueel volgend werk der jongeren. Het standpunt van degenen, die slechts heil verwachten van “dure” uitgaven, is niet alleen het onze niet, maar wij achten het volledig funest voor de ontwikkeling der verhoudingen, waarin het boek ten aanzien van de cultuur, speciaal waar het betreft de poëzie, komt te verkeeren. De zoo hoog opgevoerde prijzen sluiten op den duur den toegang tot den boekwinkel en daarmede tot de poëzie in het bijzonder, hermetisch af voor het publiek, dat op zichzelf niet onwillig is om nieuw werk van zijn dichters aan te schaffen. Het boek wordt, zelfs bij den aller-individueelsten opzet, tenslotte geschreven en gedrukt om “onder de menschen” te komen. Dit meenen wij te mogen en te moeten bevorderen, voor zoover er practisch behoefte aan blijkt te bestaan. Immers niet ieder zal belangstelling gevoelen voor poëtisch werk, zelfs niet bij de goedkoopste uitgave er van. Maar wij willen dan toch ieder, die er wel interesse voor bezit (en dat zijn er onder 't Hollandsche en Vlaamsche publiek nog vele tienduizenden) in staat stellen, zich de nieuwste werken van jonge letterkundigen uit den eigen stam aan te schaffen.’

De nieuwste onderneming op het terrein der boekenfondsen is die, welke men met de stichting van het te Rotterdam zetelende ‘Thijmfonds’ beoogt. In het ruim verspreide prospectus wordt aangaande het doel van dit fonds het volgende medegedeeld:

‘Het Thijmfonds wil het katholieke Huisgezin veroveren voor het katholieke boek onzer katholieke schrijvers!

[p. 796]

Wij zeggen: “voor het katholieke boek”, d.i. het boek, dat vanuit de volheid van ons katholicisme overtuigend geschreven is. Het moet litterair hoogstaand en cultureel vormend zijn en binnen het bereik van onze katholieke huisgezinnen gebracht worden. Om dit doel te bereiken wil het Thijmfonds voor een minimalen prijs jaarlijks voor de aangesloten leden 12 degelijke, aan de gezonde cultuurnormen beantwoordende boeken brengen en wel: drie romans, een dichtbundel, een Kerstboek, een sociale studie, een bundel letterkundige essays, een heiligenleven, een biographie, een boek over land- en volkenkunde, een boek over actueele wereldpolitiek, en een novellenbundel. De wetenschappelijke-, letterkundige- en cultureel-vormende inhoud en uitvoering van de boeken, wordt gewaarborgd door een Redactieraad en een Commissie van aanbeveling en critiek, die er voor waken zullen, dat de gezonde katholieke cultureele normen worden geëerbiedigd; en door een gezonde contrôle willen verhinderen, dat men het Thijmfonds zelve zou exploiteeren voor de beurs, ten koste van de katholieke geestescultuur.’

Na een uitgebreide beschouwing van den toestand en de mogelijkheden, die het fonds ziet, besluit de aanbeveling met een verklaring, die wij juist in het verband van deze kroniek van zeer groot gewicht achten, omdat daarin duidelijk wordt uitgesproken, wat men als noodzakelijk gevoelt. Het heet daarin:

‘Tenslotte meenen wij, dat bij den gezonden zakelijken opzet, waarop het Thijmfonds bogen mag, ook de ideëele doelstelling een groote kans van slagen heeft. Deze kans steekt vooral in het allerwege groeiend besef, dat wij aan het bezit der waarheid verplicht zijn om er uit alle krachten naar te streven de voornaamste cultuurposten voor het Katholicisme te veroveren. Wij veroverden het dagblad en de radio - wij strijden voor het bezit van een katholiek tooneel en vechten fel om de film. En waar het Thijmfonds zich inzet om de allersterkste cultuurpost: het boek - te bezetten, zouden wij ons sterk moeten vergissen, als dit alom in den lande bij allen, wien het cultureel levenspeil onzer katholieke volksgemeen-

[p. 797]

schap ter harte gaat, geen sterken weerklank vond, die zich uitspreekt in daadwerkelijke hulp. De katholieke schrijvers zullen zich anderzijds allerminst onbetuigd laten.’

Bij een zoo doelbewusten opzet kan het bijna niet anders, of dit fonds zal slagen. Er blijft dan voor katholiek Holland nog maar één wensch over: dat degenen, die nu gescheiden van elkaar te werk gaan, elkaar de hand mogen reiken om te komen tot een unificatie, welke aan de Hollandsche boekenfondsen een krachtig voortbestaan kan waarborgen. Dan is een eerlijken en nobelen wedloop met het Davidsfonds mogelijk: een wedloop om den honderdduizendsten abonné! Voorloopig heeft Vlaanderen nog een goeden, verdienden voorsprong en wij misgunnen het dien niet, wanneer wij ernaast wenschen, dat het Noorden spoedig zijn belang leere behartigen.

a.j.d. van oosten.