Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1935

[p. 220]

Toussaint van Boelaere zestig jaar

Na Streuvels, Sabbe, Vermeylen, De Bom, is nu ook Toussaint als zestiger gevierd. De generatie der Van Nu en Straksers gaat in gesloten rij de grijsheid in. Alleen Van De Woestyne, de grootste en jongste, bereikte in minder tijd den top van zijn spiraallijn, het gedicht zonder einde, gedicht dat zonder einde... Het is geen ondergang, maar een overgang tot de geschiedenis. Toussaint heeft dezer dagen in een interview herinnerd aan de jeugddagen, toen hij en de zijnen tegenover him ouderen stonden, lieden met duistere, vergeten namen, die er ons eens te meer aan herinnerden, hoe Van Nu en Straks er vrijwel zonder overgang plotseling was, en groot was. En met eene indrukwekkende veelzijdigheid, van Streuvels tot Van De Woestijne en van Vermeylen tot Teirlinck, een nog indrukwekkender eenheid vormde en behield. Want nog staan zij vast naast elkander, trouw, en zij sluiten aan.

Toen wij nog aan simplistische qualificaties genoeg hadden en, door een gevoel van onbeleden onmacht beheerscht, door de behoefte aan zelfstandigheid geprikkeld werden tot afweer, noemden wij hen ‘de literatoren’ en onder deze literatoren was Toussaint ‘de’ literator. Zelfs voor zijne vrienden. De Bom noemde hem geheel in onzen zin, ‘het type van den literator’ en Teirlinck, hem huldigend namens de vrienden, sprak over zijne koelheid, zij het dan ook ‘de koelheid van melk’, in een teil, in een koelkelder.

Er kan met zulke benamingen, al naar het standpunt, zoowel een eer als een blaam worden bedoeld. Ons is de trots van den vereenzaamden en naar eenzaamheid strevenden individualist niet zoo vreemd, dat wij het eerste niet zoo goed zouden begrijpen, als wij het tweede door onzen aard van jongsaf hebben gewaardeerd. Maar én als eer én als blaam, doet zij Toussaint onrecht aan.

[p. 221]

Toussaint is niet méér ‘literator’ dan een zijner generatiegenooten. D. w.z. de scheur tusschen leven en literatuur is bij hem grooter noch dieper. Het verschil is dat de anderen een driftiger of krachtiger menschelijkheid onverhulder hebben beleden. Toussaint is niet minder oprecht, niet meer gekunsteld, maar het hart dat hem tot schrijven verplichtte sloeg stiller en deelde aan den stijl de precieuse verwikkeldheden van zijn schuchterheid mee.

Nu de psychiatrie zich toch met de letterkundige kritiek meent te moeten inlaten, kunnen wij het wel in hare terminologie zeggen: de volmaakte schizothym Toussaint heeft zich volmaakt schizothymisch uitgesproken. Anderen zongen hun onverwikkelde natuurverrukkingen, nog anderen een speelsch geestelijk epicurisme. Men kan dáár meer van houden dan van Toussaint's Stendhaleske gespletenheid, dat is een andere zaak. Hier is het zaak te erkennen dat een mensch zich gegeven heeft zooals hij was, waar hij voor velen slechts scheen zoek te geraken in een vooze virtuositeit.

Er was dan ook iets pijnlijks in de rede waarmee de zestiger, na een zevenvoudige hulde-afslachting, bedankte. Hij sprak over de diepe ontroeringen waaruit zijn ‘koel’ werk was ontstaan, over een overgevoeligheid steeds bedwongen met de vrees belachelijk te schijnen, een respijtloozen angst voor het zich bloot geven en den nooit eindigenden strijd om het preciese en verantwoorde woord. Voor allen, op enkele vertrouwde vrienden na, was deze zelfontleding een zelfonthulling. Kunst is eenzaamheids vrucht, Toussaint kent haren wrangen smaak.

Je serai compris vers 1935, schreef hoogergenoemd prototype der schirothyme kunstenaars, wier geniale vlaamsche vertegenwoordiger Van De Woestijne is. Toevallig werd het bewaarheid, noodzakelijk was dit zeker niet. Daar volstrekte eenzaamheid niet te dragen is, het scheppen onmogelijk maakt en slechts tot physieke zelfmoord kan leiden, hebben zulke kunstenaars zulke illusie noodig. Ook Toussaint bekende te hopen op een ‘terugkeer’ van zijn werk. Hoeveel liever zouden wij vriendelijk voor hem zijn, indien wij niet wisten hoeveel liever hem oprechtheid is. De waarde van

[p. 222]

werk heeft niets gemeens met zijn populariteitskans. Toussaint's werk kán terugkeeren, het moet dit niet. Het is voor zeer weinigen. De meerderheid heeft altijd haar voorkeur gegeven aan kunst, die, desnoods zelfs moraliseerend, zich voor het leven nuttig maakt, ertoe opwekkend, bemoedigend. Wat zij waarde noemt in de kunst heeft een sterken inslag van levenspragmatisme. De kleine minderheid verkiest het critisch en nauwgezet ontleden, dat de scepsis eerbiedigt en niet moet omgezet worden in akten; het fosforesceeren van den geest, dat niet eens een te volgen baan belicht.

Die meerderheid zal er altijd zijn, maar die minderheid ook. Indien het werk van Toussaint terugkeert, zal het zijn tot die minderheid, waartoe grooteren dan hij zich trotsch wisten te beperken.

g.w.