Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1934

[p. 230]

Kantteekeningen

De eerste. - Boekengids is het orgaan van het algemeen verbond der katholieke bibliotheken, en beweert te geven aan de leiders en lezers dezer inrichtingen: leiding en voorlichting. Dat veronderstelt: bevoegdheid en objectiviteit; en - te meer dat het tijdschrift onder leiding staat van een priester - een beetje christelijke naastenliefde. En daar hebt ge nu in het Januarinummer: de romankroniek van Anton van de Velde. Eén doorloopend voorbeeld van persoonlijken, zelfgenoegzamen en perfieden wrok. Van de Velde beweert dat over de vlaamsche literatuur een zekere ziekte gekomen is: ‘de ziekte der geleerden, de smaal- en schimpziekte, de spuugziekte, de waanziekte, de ziekte der idiote opgeblazenheid’. Dat is zeer juist gezien; maar een van de merkwaardigste en zekerste symptomen dezer ziekte - en dit verschijnsel heeft ze met een andere treurige ziekte gemeen - is juist dat zij die er door aangetast zijn, niet vermoeden hoe diep deze ziekte in hen reeds woekert en alle gezonde en evenwichtige lieden voor zieken schelden. De eerste die het ontgelden moet is juffrouw J. De Bruyn, omdat ze in de Standaard-Morgenpost, een gereserveerde waardeering heeft geschreven van S. Lagerlöfs: De Keizer van Portugaal, een roman die door ‘De Poorte’, onder leiding van Anton Thiry, werd uitgegeven. J. De Bruyn heeft ook andere dingen geschreven over Selma Lagerlöf; het is nog niet zoo lang geleden dat zij in hetzelfde blad een hooggestemd artikel verschijnen liet over de schrijfster van Gösta Berling; maar dit gaf haar blijkbaar nog niet het recht volgens A.V. d. Velde eerlijk haar zeer gegronde meening te zeggen over een boek dat nauwelijks aanspraak zou mogen maken op een driejaarlijkschen prijs voor romanliteratuur in Vlaanderen. Daarom wordt ze gescholden voor ‘jonge dame, très imbue de sa propre importance’. Wat J. De Bruyn over zich zelf denkt, weet ik niet, - ik kan alleen zeggen dat wat ze schrijft over literatuur getuigt van een gezond en evenwichtig inzicht, dat tast naar het wezen en de kern van het werk, - maar wat Anton van de Velde over zichzelf denkt kan ieder vermoeden die zijn artikel las.

De tweede die moet worden geveld is Marnix Gysen, de ‘loudspeaker’ van ‘'n drie- of viermanschap’ dat ‘al wat buiten 't eedverbond werkt even systematisch negeert, kleeneert, verminkt, bespot, bespuugt. Gesmaal, geschimp, en waan en antogobisme en eigenbelang’.

Eigenlijk is dit misselijk en waanziek proza alleen een verrassing voor hen die Anton Van de Velde niet kennen en de zeer objectieve bespreking van Marnix Gysen over zijn laatste boek niet hebben gelezen. We meenden echter te mogen verwachten dat het nu eindelijk uit zou zijn over dat ‘arrivisme’ van M. Gysen. Deze gemeenheid werd in den laatsten tijd alleen nog gecolporteerd in Holland door den eenen of anderen obscuren of snoeverigen pennekrabber. Maar in het katholieke tijdschrift waarvan Marnix Gysen een van de meest bevoegde medewerkers is geweest, is deze laster blijkbaar nog bruikbaar als argument en wapen. Wat Marnix Gysen geworden is, waarde Anton Van de Velde, is hij geworden uit eigen kracht. De post die hij heeft bekleed of thans bekleedt heeft hij niet achterna moeten loopen; hij heeft nog minder de hoogste invloeden in dit land moeten mobiliseeren om zijn

[p. 231]

kandidatuur te steunen. En dat kunnen zijn belagers niet allemaal in eerlijkheid getuigen van zich zelf. M. Gysen heeft eenvoudig de functies aanvaard die hem aangeboden werden om geen andere reden dan zijne onmiskenbare bevoegdheid.

Marnix Gysen heeft zich nooit verweerd tegen dezen misselijken laster, maar dit is geen reden voor ons opdat we deze perfiede campagne zouden laten herbeginnen, zonder verzet.

De Tweede. - Ernest Claes heeft in de K.V. Radiogids in een geestig verweer tegen den onbesuisden aanval van E.P. Poukens, S.J., op zijn ‘Kobeke’ beweerd dat de Jezuieten humoristen zijn, maar dat hun humor zelden oorspronkelijk is. Ik betwijfel vooreerst of de zeer-gedisciplineerde scholing der E.E. paters Jezuieten bevorderlijk is voor humor, maar zeker is het dat Z.E.P. Poukens geen zin heeft voor ironie. Anders zou hij, na de confrontatie tusschen zijn eigen vernietigend oordeel over de moraliteit van dien armen Kobeke en de zeer waardeerende kritiek van den even bevoegden en even katholieken hoofdredacteur van Hooger leven, even zijn vingeren door zijn haar hebben gestreken en in zich zelf een beetje philosophisch gezegd: nou, nou... misschien is het toch niet zoo erg...... En het is niet onmogelijk dat hij dan, verder nadenkend, zich in alle eerlijkheid zou hebben afgevraagd: heb ik niet lichtvaardig het inzicht en het werk van een bekend katholiek schrijver miskend, nadat reeds door ordebroeders in private gesprekken - en dit reeds vóór het verschijnen van Kobeke - twijfel werd geopperd over de orthodoxie van E. Claes...

Maar E.P. Poukens heeft dit niet gedaan, hij is integendeel den eerste geweest om zich te ergeren aan de kantteekening die in het Februarinummer van het tijdschrift is verschenen. Dat heeft ons noch verwonderd noch verrast. Want lieden die niet aarzelen een schrijver voor tienduizenden lezers, ouderen en jongeren, publiek voor een geniepigen schunnigaard te schelden, voelen zich onmiddellijk geergerd, wanneer tegen deze ongereserveerde manieren verzet los komt.

En nu moge E. Claes nog zoo joviaal... laat ik zeggen, zijn schouders ophalen voor deze tergende beschuldiging, het geldt hier een mentaliteit, die ons allen treft of morgen treffen kunnen.

Maar ik zou verder willen gaan dan de schrijver van voornoemde kantteekening en aarzel niet te zeggen dat de onnoodige nadruk van P. Poukens waar hij de aandacht vestigt op de z.g. schunnige of gemeene namen die E. Claes aan zijn personnages heeft gegeven, meer kwaad dreigt te stichten in de geesten - van jongeren vooral - dan de heele oplage van Kobeke bij volwassenen, voor wie dit boek alleen bestemd is - kan aanrichten. Want terwijl geen enkele van mijn vrienden of kennissen achter bedoelde namen eenige vrijwillige of onvrijwillige immoraliteit heeft vermoed, is het gevaar nu groot dat honderden lezers van De Standaard-Morgenpost deze namen die toch waarachtig niet zeldzaam zijn op een dorp, niet meer zullen kunnen hooren, zonder dat door den misplaatsten nadruk van Pater Poukens een oneerbiedig of onkuisch beeld voor hunnen geest oprijst. Ik zeg dit met des te meer overtuiging, dat de weerzin tegen een soortgelijk geval van al te nadrukkelijke inkwisitie door een der subregenten in het klein Seminarie te Hoogstraten, me zoo levendig is bijgebleven.

Er werd gewezen op de verantwoordelijkheid onzer vlaamsche schrijvers en er is geen katholiek kunstenaar die deze verantwoordelijkheid ontkennen of ontduiken mag. Maar het wordt tijd dat eens gewezen wordt op de verantwoordelijkheid van hen die met of zonder

[p. 232]

speciale bevoegdheid, een schrijver beschuldigen van immoraliteit. De wet der kristelijke naastenliefde geldt zoowel voor priesters als voor leeken. En nu is het een feit dat terwijl nauwelijks duizend Vlamingen Kobeke zullen koopen en kunnen controleeren of en in hoeverre de brutale beschuldiging van Pater Poukens is gegrond, Ernest Claes daar zal staan voor de veertig duizend anderen die alleen 't artikel van pater Poukens hebben gelezen als een gemeenerd ‘wiens stift voor geen enkele schunnigheid terugdeinst.’ De eerste die ik heb hooren protesteeren tegen Walschap's Adelaide was een bekend Vlaamsch priester. Toen ik hem echter vroeg tegen welke passages zijn bezwaren golden moest hij bekennen dat hij het boek niet in handen had gehad, maar... hij had gehoord... of hij had gelezen... en dat was blijkbaar voldoende. Zoo zweren velen in dit land, niet op een boek, maar op een kritiek.

Het tweede - en laatste protest - dat de redactie ontving over de kantteekening in het Februarinummer, komt van een bevriend en sympathiek geestelijke die in dit stukje een domme aantijging ziet tegen onze vlaamsche Bisschoppen, een onnoozele spotternij met zeer verdienstelijke vl. Jezuieten en één belachelijke tegenstelling tusschen de ‘societeit’ en de ‘orde’ omdat één Norbertijn niet akkoord gaat met enkele Jezuieten.’

Vooreerst ben ik van meening dat een beetje humor niet schaden kan aan het geestelijk gezag en dat de Vlamingen eenig onderscheid kunnen maken, maar ik voeg erbij dat deze passage wellicht eenigszins anders zou hebben geluid, indien hij enkele dagen later was geschreven, nl. na het plechtige Te Deum in de St-Gudulakerk te Brussel. Want terwijl Koning Leopold op zulke taktvolle en keurige wijze Vlaanderen als een vlaamsche gemeenschap heeft toegesproken, werd zijne Majesteit in naam van al de Belgische Bisschoppen en geloovigen door Z. Em. Kardinaal Van Roey alleen begroet in het fransch. En aan het pijnlijk gevoel dat alle vlaamsche katholieken hierbij hebben ondervonden op eerbiedige wijze uiting te geven is bevorderlijker voor het gezag en de innige verstandhouding tusschen de overheid en de geloovigen, dan wrokkend stilzwijgen of oneerbiediger kritiek in geestelijke kransjes.

Voor het overige gelooven we niet dat onze medewerker de verdienste van Jezuieten als pater Van Mierlo op het gebied der middeleeuwsche literatuur te kort heeft gedaan door dezes aanval met een beetje humor en ironie af te weren. Wij hebben des te meer eerbied voor den arbeid die door zekere Jezuieten werd verricht voor de vlaamsche kultuur, dat wij weten in welke atmosfeer ze dezen pioniersarbeid hebben moeten verrichten. Maar de verdienste van P. Poukens bv. is niet zoo opvallend dat ze ons het recht ontnemen zou ons te verzetten tegen zijn brutaal misbaar.

Maar tegen het laatste bezwaar van het tweede ingezonden protest kunnen we eilaas geen rechtvaardiging doen gelden. Het is een niet te loochenen feit dat onze medewerker tegenover het oordeel van vier Jezuieten slechts de kritiek van één Norbertijn heeft gesteld. We moeten inderdaad erkennen dat de E.E. Paters Norbertijnen in al wat ze doen niet zooveel discipline, niet zooveel overleg en systeem verraden als de E.E. Paters Jezuieten.

Dit moge voor dit Maartnummer volstaan.

A.V.C.