Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1933

[p. 850]

Werk!
door Paul De Vree.

Walt stootte ook deze smalle, onhebbelike bureeldeur met tegenzin open, maar verdrong zijn lusteloosheid om het beloofde dat nog in zijn ooren hing: Presenteer u straks om vier uur, ik zal er met mijn associé over spreken. Die straks was gekomen. Die eindelooze vraag ‘alles of niets’?

- Meneer Vannees? vroeg hij aan een schrale vent, opgewreten in zijn gezicht door plooien als kerfdieren en die, uitvliegend tegen den loopjongen bij het opstaan, grommelend op hem afkwam.

- 'n Oogenblik!

De man verdween langs een zijdeur, baste voort. Een vrouwenstem vroeg juist kommunikatie in de telefoon. Stilte viel toen in.

Walt haalde schier geen adem. Als hij dààr maar is, dacht hij. Anders weer voor niets, weer een nutteloos verzoek. Hij keek naar een dikken, blooten kop over een boek gebogen, zag dat de man brilde en in den rouw was. Een geur van olie, van boonen, van zakjes dreef op uit een voor hem niet zichtbaar gedeelte van de plaats, achter de toonbank. Merkte hij tegen den muur verzegelde bruine en donkerroode stalen, waarnaar hij kijken bleef, alsof niets anders nog van tel was, nu zoo veel gewichtigs voor hem moest plaats grijpen. Hij dacht ook: 'n olieburo, jongen, 'n buro.

- Charel, pakt de veló en maakt dat ge wegkomt naar Storms, haalt... en de stem van den mageren vent verdiepte, onverstaanbaar.

Kort daarop stond Walt in een pikdonkeren gang. Hij had den tijd niet zich te bezinnen. Feitelijk was het zoo goed als zeker dat hij aangenomen werd. Vannees had immers, langs een gemeenschappelijke kennis om, hem verzocht zich aan te bieden. Vannees wist wie hij was en wat hij kon. Hij kon niets: geen steno, geen dactylo, geen komptabiliteit - en begreep daar ook het rechte niet van, niet gewoon daaraan. Hij had twee diploma's, liep met zijn een al drie jaar onder den arm... Maar madame Vannees beoefende destijds zijn beroep - onderwijzer - uit, en madame Vannees was de steun waarop hij rekenen mocht....

[p. 851]

Het liep alles vlotter dan hij dacht. Vannees verscheen en ontstak licht. Die monkelde ietwat nerveus en streek over zijn haar. Er lag iets koud-metalig over het wezen van Vannees, iets dat Walt niet beviel.

- 73 aanbiedingen voor die plaats, meneer Mertens, buiten degene die nog in de bus liggen. U kent in alle geval toch Engelsch en Duitsch?

- Ja, meneer, zei Walter, die loog. Doorliegen had men hem aangeraden.

Ze gingen in het vertrek van de direkteurs. Aan de tafel, tot de minste plek bedekt met handelspapier, telegrams, telefoondraden en cigarettenassche en schril belicht door twee lampen, zat een piepjong mensch, scherpgroot van neus, zonder kin, onledig met het staren op een bekrabbeld notaboek en het rooken van goudbandige cigaret. Hij had wat van wat Walt tot nog toe als een fils-à-papa kon inbeelden.

- Dis donc, mon cher, il est donc convenu que nous prenons Monsieur Mertens pour aider Monsieur Praat? vroeg Vannees.

Mon cher keek half-afwezig op, staarde wat op de telefoon rechts van hem.

- Moi? ça m'est bien égal. Si c'est nécessaire, pourquoi pas. Je veux bien.

- Dan begint u maandag, wendde zich Vannees tot Walt. Duizend frank in de maand. - ça suffit, mille? vroeg hij mon cher.

Maar deze bekommerde zich niet meer, scheen het geval al vergeten...

- Dis, il me vient une offre de Minota, cinq cents sacs de pois...

En Walt ging.

Eindelijk, zuchtte Walt, eindelijk. Het was nu vijf maanden, nadat hij het boeltje bij den troep had neergelegd, dat hij rondliep als een hond met een kazaksken. Zijn broer, zijn vader, zijn meisje, zijn vrienden, ze taterden hem zot, iederen dag. ‘Weet ge, ge moet dààr naar toe. 't Is eender. Al is het voor vijf-honderd frank.’ Zijn vader vooral hield niet af, zanikte door, beet altijd in de wonde tot ze weer bloedde. ‘Ge moet toch aan 't werk geraken. Hebt ge dààr al geweest? Neen? En waarom niet?’ En zijn vader wist evengoed als hij dat het niet meer mogelijk was ievers aan gang te geraken. Ze smeten overal buiten, totzelf op de beste buro's. Hij presenteerde zich - het was een zelfde weg 's morgens en 's middags, in den be-

[p. 852]

ginne overtuigd met zijn goede notities van Engelsch en zijn diploma van onderwijzer voor 't is eender wie aangenomen te worden - en liep den weg terug door de stad, zonder verdienste. Illusies. Na de eerste maand was zijn geloof in de overtuiging al leelijk geslabakt. De brieven die hij stuurde op annoncen en gezegden van anderen bleven keer op keer onbeantwoord. Naderhand vernam hij dat zich wel honderden aanboden, dat maar degenen werden ingepikt die een achterpoortje konden vinden. Hij had het nu ondervonden. 73 aanbiedingen, meneer Mertens. Hetgeen wou zeggen: gij moogt van geluk spreken dat er u iemand een stootje gegeven heeft. Maar was hij het niet, dan was het een ander. Hij schreef zeventien aanvragen voor een dienst in andere gemeenten. Daar primeerde natuurlijk een politieke hand. Zonder partij meerderheid, zonder gearriveerde persoonlijkheid, zonder veel knipschaartjes en poespasserij kwam het niet tot een goed eind. En Walt moest innerlijk lachen om de talrijke aanvragen van zijn hand, om de doelloos versukkelde papiertjes waarop zijn ondergeteekende naam stond en de eerbiedige formule van ‘hooggeachte heeren’. Hij moest er om lachen. Ook knarsetanden. Want met dat al dobberde hij op de plaveien en keien van de grootstad; droeg hij de schaamte dagen en dagen met zich mee, op den openbaren weg zooveel menschen te froleeren die bezig waren, werkten, hun kost verdienden - en sarkastisch dacht hij er bij, misschien zijn kost ontnamen..

Omdat hij stilaan bewust werd dat het nog lang kon duren ging ook zijn schaamtegevoel wat schuil. Als hij de straat op moest - en met voorliefde bijna doolde hij weg - vertikte hij het zich als een schuldige weer ongevraagd te laten wegjagen. Maar ongewild zeilde hij toch naar de kanten waar met een groote ‘misschien’ of een buitengewoon ‘toeval’ een postje voor hem open was, en ervaarde hij het stijgen en het dalen van zich voorgesteld geluk. Vermoeid, verlamd - was het dat men hem maar één keer opstuurde - zocht hij een toevlucht bij een oud-boekverkooper of in een ekspositie en daar, in de wereld van boeken of van ideeën, daar trachtte hij boven het getob van angstig zich afvragen uit te geraken, daar zocht hij wat troost voor veel smart. Maar ook op die plaatsen, wanneer tenslotte niet de geringste mogelijkheid meer openstond, wanneer keer op keer het slot afsprong, voelde hij een demoon in hem zijn ziel kapotrijten. Hij was niet meer in staat zijn zinnen te scherpen. Als hij een werk vastnam, doorbladerden zijn vingers automatisch,

[p. 853]

wilde zijn geest niet mee. Het was of op die bladen in groot type, en altijd grooter en grooter het woord: ‘werkeloos’ stond en de daaraan verbonden reeks van minderwaardigheden die hem troffen.

Het winterde geweldig in die dagen. De koude ijsde zijn geheel voos lichaam Zoo zocht hij overdag als schuilplaats zalen en winkels op, om er te slenteren, te droomen, te verdorren... Misschien handelde hij ook zoo om op het onverwacht geen gekende gezichten te ontmoeten. Het gaf zoo'n lamlendig gevoel in de beenen. Terwijl hij zwierf en den tijd doodde traagjes wandelende langs winkelramen met geveinsde interesse, botste hij enkele malen op vroegere schoolkameraden. Zoo zag hij Franz terug, een kerel uit het Atheneum, fleurig-sterk, al een jaar bij Dens, en moest hij hem bekennen dat het maar niet lukken wou. Franz zou ook eens polsen. Maar ook dat leverde niets op. En anderen hielden hem staan, vooral op de middaguren of als het donkerde en geen met wie hij sympathiseeren kon: zij werkten immers.

Walt vermeed de straat, kromp dikwijls ineen, lengde zijn groote gestalte niet meer. Een paar maal in de week zag hij zijn meisje, dat hij hoog in zijn hart droeg. Ze vermocht echter niet de droefheid uit hem weg te halen. Er zou nooit een eind aan komen.

Lize monterde hem op. Ja zij wist wel, maar hij moest daar maar niet op ingaan. Om haar dat genoegen te doen, sprak hij over zijn rusteloose dagen weinig. Maar hij voelde in hem een wrok, niet tegen haar, maar tegen zichzelven en tegen de wereld, tegen dien langen, doodenden gang van zijn beginnend leven.

De weken en de maanden vergingen. Altijd niets. Zijn vader moest zich neerleggen: hij kon er ook niet aan verhelpen. Op 't laatst bleef Walt geheele dagen thuis, wisselde zijn kluizenaarschap af met een uitstapje met Lize. Hij hakte wat hout in den kelder, schilde aardappelen, kuischte den koepel boven de keuken, rommelde den zolder op... Hij was niet eens meer in staat zijn studie te hervatten, zich weer aan tafel te zetten en te werken met den geest.

Onverschillig, onverschillig werd hem alles: behalve zichzelve. Donker draaiden in hem de gevoelens en de opvattingen over het leven: eenzaam is de mensch, eenzaam terwijl hij loopt in de massa, opgeborgen in zijn korst. Niemand dringt tot zijn buurman door, niemand stelt zich de vraag hoe het den andere gaat. Onmeedoogend is de mensch. Hij was een intellektueel. Als intellektueel vooral voelde hij zich eenzaam. Intellektueelen liepen er ook al te veel. En zijn moe-

[p. 854]

der die hem hielp, die jarenlang hem en zijn broer aanporde... zij en vader hadden genoeg geleerd hoe de arbeider leed. Hij was geen arbeider, maar een intellektueel. Het is alles hetzelfde, maar intellektueelen zijn er slechter aan toe. Zij hebben geen steun, worden niet ontzien, zij hebben geen armen die werken, lijven die onder den zak loopen, de steenen versjouwen. Las hij niet: in Japan: twaalfduizend universitaires op de straat, ingenieurs tramontvanger. Het zou hier wel hetzelfde zijn. Hij bezat een dosis wetenschap, wat geleerdheid. Waartoe diende ze? Als hij ze ooit mocht in een jeugd pompen, wat zou deze er mee doen? Een jeugd die haar ouders op de straat weet, die een vader heeft onverschillig als hij nu, mits hij geen zin heeft van bestaan. Gelukkig leed hij nog geen honger. Maar honger, ja honger had hij: zijn jongelingsschap was één hunkeren naar idealen. Zoo pas had hij zijn diploma of hij klampte het postje aan van handelsreiziger. De woorden Fransch die hij gegeten had verkocht hij in de Walen om een reepje papier aan den man te brengen. Hij toog met een rol platen en een kazak vol boeken Luik en Charleroi op hun kop, de inboedel van voorsteden inbegrepen, hoorde honderden soorten van belletjes rinkelen boven zijn hoofd, sommige ettelike malen omdat hij telkens voorniet kwam, moest zooveel keers zijn hoedje afnemen om te bedanken voor de stoornis - want wie had iets aan Vlaamsche boeken in Wallonië - moest voortdrummen, weg-zoekend op een plannetje van de stad dat dan nog het eenigst aantrekkelike was, straat-in, straat uit en altijd voort om op een plein in de zon, op een bank wat te rusten of in een kerk te gaan en er in de duisternis geheel van den aardbol weg te zinken in dom gestaar. Hij tremde naar de vuile lucht van Seraing of van Marchienne-au-Pont, tuurde op de zwarte gevels van krotwoningen, piekerde zich half-suf om een nummer of een onooglijk winkeltje te vinden waar hij op voorhand dit succes wist: Ça n'est pas demandé. Nous n'avons pas besoin de ça. Peut-être une prochaine fois. Il ne faut plus vous déranger. Het eind van zoo'n dag was een verhit denken dat het beter was zich in de Maas werpen of in het station onder een trein te rollen.

's Avonds als hij thuis was vond hij nog den moed wat te studeeren. Nog meer woorden at hij op om nog nutteloozer te zijn. Nog een diploma meer en dan ging alles veel beter!

Daarop volgde een jaar troep. Honni soit qui mal y pense.

[p. 855]

Walt bevond zich op de Meir, in het schemer-donker. Hoe veranderd leken hem de menschen op het trottoir. Hij bezag ze, vlak in 't gelaat, frank, mannen en vrouwen, om 't even. Hij bezag ze maar dacht onderwijl: Thuis eerst niks definitiefs zeggen. Nog wat treuzelen. Het licht in de winkelramen sprintelde op over modedingen, warm en nieuw. Walt ging voor een wijde vitrien staan kijken. Zag hij Lize nu. Ja, zij was het die het nieuws aanbracht, terwijl ze hem gelukkig in de oogen keek:

- Walt, ge moet straks om half twee bij 'n zekeren Vannees zijn, in de Lange Nieuwstraat, 'n Olieburo.

Zij had hem dit geluk aangebracht, zijn Lizeke, als hij er nu onmiddellijk heenging, haar zoenen. Onderweg overwoog hij: duizend, duizend frank. Geen vijfhonderd of zoo iets, jawel nog een hongerloon voor een mensch die drie en twintig geworden is. Maar beter dan niets. Geluk man... Zonder iemand die het poortje openduwt komt ge er toch niet. Wie weet hoevelen nu hopen met hun ‘remercîments d'avance’ Zonder notities over wat een bureel kan zijn, een plaats wegkapen voor een leger van menschen die op straat stonden. Maar hoe ging het met hem? Een protégé ging voor. Hij was geprotégeerd.

Walt's vreugde was te groot opdat hij verder over deze onrechtvaardigheid nog zou doorpiekeren. Verdiende hij het soms niet? Wachtte hij niet lang genoeg?

Hij kreeg er warm van onder 't loopen. Geluk, geluk, hij herhaalde het aldoor. Als een razernij stormde het leven op de Meir langs hem heen. De lichtreklamen fascineerden. Het was of de wereld hem weer ontving als een verloren geloopen zoon, als een langvermiste hond. Zalig, dacht hij, zalig zich weer met anderen te voelen, met hen die weten waarom ze leven. Een einde aan de vernedering, een einde aan de verveling. Hij kon weer mensch worden, mensch!

Antwerpen, 1933, Maart.