Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1933

[p. 559]

Kantteekeningen

Verlieven.

Brabantsche boerenmenschen op bedevaart te voet naar Scherpenheuvel, spraken over hunnen tocht: Tijdens de heenreis is elke stap verloren, want men moet weer terugkeeren; maar in het terugkomen is elke stap winst: men gaat naar huis. En ge moogt gij, zegt Celen, zoo moe zijn als ge wilt, maar als ge ne keer Mechelen door zijt, ziet ge ‘bedeemen’ uwen toren staan, 't volk staat buiten te zien, de kinderen gaan u tegenkomen, ze beginnen de klok te luiden...

‘Ja, zegt Charel, dat verlieft.’

Dat verlieft den tocht! Het is wel niet mogelijk een eenvoudig, voor de hand liggend werkwoord natuurlijker, schooner en juister te gebruiken. Van Dale kent het niet. De letterkundigen zagen wij het nooit gebruiken. Het weze hier opgeteekend ten behoeve van allen. Aanbeveling is wel overbodig, waar het ‘algemeen Nederlandsch’ hiervoor niets zou kunnen geven dan een weinigzeggend: ‘dat veraangenaamt’.

Onfatsoenlijke taal.

We vestigen de aandacht op een rake opmerking van Marnix Gijsen in zijn bespreking van een heruitgave van Justus de Harduyn's ‘Goddelijke lofsanghen’ in De Standaard van 8 April jl. Gijsen haalt het zeer schoon gedicht aan, waarin de H. Maagd haar zuigend kindje toespreekt, een gedicht dat in de 17^e eeuw door de Gentsche schooljeugd gezongen werd met uitdrukkelijke goedkeuring der geestelijke overheid en dat nu zeker zou geweerd worden, als schoollied en als geestelijk lied, als zijnde te weinig deftig. Hij betreurt de vorming van een zoogenaamd deftige taal, die zekere dingen ofwel met fransche woorden, ofwel met onjuiste, ofwel met ‘slappe periphrasen’ aanduidt, met versmading van het eenvoudige, juiste woord. Dit geeft, zegt hij, voortdurend aanleiding tot pikante dubbelzinnigheid, terwijl het valsch en schijnheilig fatsoen, dat die preutschigheden dicteerde, er ‘vooral in bestaan heeft sociale barreelen op te trekken’.

Uiterst zelden komen de dichters met dat valsch fatsoen in botsing; voor schrijvers van romans en verhalen ligt het op hun weg. Er ligt inderdaad, tusschen den tijd toen Justus de Harduyn dichtte en den onzen, een periode van romantische deftigheid en verburgerlijking, die in onze Zuid-Nederlandsche letterkunde minder, maar in de Noord-Nederlandsche achttiend- en negentiendeeuwsche romans, verhalen en zelfs gedichten weerspiegeld ligt. Het zijn de Tachtigers geweest die het eerst tegen die preutsche knussigheid hebben stormgeloopen o.a. ook al met naturalisme. De deugd der burgers van destijds was er met hun deftigheid niet veel op verbeterd en hun ondeugd alleen maar heimelijker geworden. Hiertegen is, nog minder in de literatuur dan in het sociaal leven, een sterke reactie gekomen. We gelooven niet dat de ondeugden daardoor vermeerderd zijn, zij blijven alleen niet meer verborgen. De mode, het strandleven, de uithuizigheid veroorzaakt door de verkeersmiddelen, de kinema, de sport en wat al meer, hebben ons opgevoed tot een soort geblaseerde openhartigheid, soms tot schaamteloosheid, tegenover de dingen des levens. De moreele voor- en nadeelen daarvan af te wegen zullen wij niet be-

[p. 560]

proeven, maar zeker is dat wij als letterkundigen voor dit nieuw uitzicht der verhoudingen geen taal hebben, dat wij gebonden liggen aan de taaldeftigheid der beide vorige eeuwen en dat wij voor een tijd, die waarschijnlijk minder preutsch is dan de 16^e en 17^e eeuw, niet de taal kunnen gebruiken, die Justus de Harduyn en al zijn tijdgenooten geheel zonder achterdocht hanteerden.

Een nieuwe boekbesprekingskunst.

Wij hebben vernomen dat de redactie van De Gemeenschap niet eenparig akkoord gaat met de bespreking van Marnix Gijsens' ‘Ons volkskarakter’ door den grooten geleerde en beroemden vernieuwer der Nederlandsche recenseerkunst, wij hebben genoemd den wereldvermaarden ‘Ad. Sassen.’ Wij kunnen ons best voorstellen dat b.v. de mederedacteur Anton Van Duinkerken een heel andere opvatting heeft dan adder Sassen over het gebruik van lafhartigen hoon en persoonlijke beleedigingen, waar een waardeering van een belangrijk essay verwacht wordt, en dit vooral in een katholiek tijdschrift.

Marnix Gijsen is mans genoeg om te weigeren rekenschap te geven aan knullen, over het feit dat hij op vier en en dertigjarigen ouderdom over belangrijke problemen niet meer denkt zooals in den lieflijken ouderdom van twintig jaar. Maar dat sommige vulgaire straatvarkens, die met hun natten neus aan de ruiten gaan liggen om af te loeren wat in de huizen gebeurt en die de menschen op straat niet kunnen gerust laten, binnengelaten worden in een flink tijdschrift, dat is niet gepermitteerd.

Wij gaan geen stap óm voor een gevecht, hoe woest ook. Zelfs voor een louter sportieve ontmoeting geven wij ons aan. Als er maar eenige spirit of hartstocht was, eenig brio, een nobele verontwaardiging en de passie der eerlijkheid, hoe heerlijk zou het worden, hoe zou het ons optillen aan weerszijden. Maar met het ‘ideaal’ knoeien, miserabele bultjes, heimelijke sluipertjes, die bevuilen uit impotentie om ridderlijk te treffen. Als zij een essay niet kunnen weerleggen in een recensie en het talent missen om er zelf een tegenover te stellen, spuwen zij eenvoudig den schrijver in het gezicht. Heil Vlaanderen, heil Groot-Nederland!

P.

Doem of gave.

Pertinax heeft zich in het Juni-nummer van dit tijdschrift, geërgerd aan een uitlating van Herman De Man over het ‘heerlijk voorrecht schrijver te zijn’; aan den vorm en aan den inhoud. De toon lijkt inderdaad te zeer op de gewone rethoriek van katholieke litteraire dilettanten, die steeds een verrassende bezorgdheid toonen om onder deze artistieke belijdenis hun eigen werk naar voren te schuiven. Dat vocabularium zou de schrijver van ‘Het wassende Water’ dus beter aan die heeren overlaten. Maar wat het schrijverschap zelf betreft, is de zaak niet zoo luchtig eenvoudig als De Man schrijft, noch - behoudens enkele uitzonderingen - zoo tragisch als Pertinax het voorstelt.

Wij hebben vooreerst onze dienstbaarheid tegenover den Schepper, waarvan De Man gewaagt, in acht te nemen, maar er is geen reden om het schrijven te herleiden tot een ‘waarschijnlijk pathologische behoefte’ zooals Pertinax doet. Te kunnen schrijven in den zin van schoonheid scheppen met het woord, is steeds beschouwd geworden als een gave; die wanneer ze werkend in ons is, ons brengt in een hooger stadium; op een hooger vlak. Laten we 't daarbij houden.

Bovendien geloof ik niet dat de schrij-

[p. 561]

vers, behoudens enkele begenadigden, hunne gave beschouwen als een doem en hunne ‘periodieke getormenteerdheid zouden willen ruilen met de evenwichtige gemoedsrust van den normalen mensch’. Streuvels niet, Vermeylen niet, Timmermans niet, Gezelle niet. Een enkelen heb ik gekend die werkelijk zijn ongedurigheid, als een doem heeft gevoeld. Dat was Karel van de Woestyne. Geen andere heeft die bezetenheid in zulke geweldige mate ondergaan en gedragen als Van de Woestyne. Maar hij zou bedankt hebben voor de evenwichtige gemoedsrust van den normalen burger; hij heeft zich verteerd tot de laatste bittere assche zonder opstandigheid.

Maar voor de anderen - en ik bedoel hiermee ook de besten onder onze schrijvers - is schrijven niets anders dan schoonheid ontvangen en ter wereld brengen; zij kennen hiervan de soms smartelijke dracht maar ook de diepere vreugde der bevrijding.

A.V.C.