Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1933

[p. 231]

Kantteekeningen

‘La literature belge’...

Niemand is er onwetend van dat Minister Lippens is:

....un homme très avenant,
qui parle très bien le français et le flamand.

Hij verwacht dat ook van zijn onderhoorigen en van zijn universiteitsprofessors meent hij te mogen veronderstellen dat zij ten minste in staat zouden zijn de twee landstalen te lezen. Deze overtuiging heeft hem blijkbaar geleid toen hij den heer Fernand Desonay, professeur à l'Université de Liége, de opdracht gaf een lezing te houden over de ‘Belgische literatuur’ te Berlijn. Door omstandigheden had die lezing niet plaats en daar un discours rentré gelijk staat met een maagziekte, heeft de hr. Desonay zijn opstel ten gehoore gebracht te Brussel.

Uit dezen tekst (verschenen in de Revue cath. des Idées et des Faits) blijkt dat Mr. Desonay de Vlaamsche en de Fransche literatuur in ons land als een eenheid beschouwt, een thesis die in haar paradoxaal uitzicht misschien nog interessant om verdedigen is. Dat zou echter door iemand anders moeten gebeuren, want naar het blijkt is Mr. Desonay niet in staat een Vlaamschen tekst te lezen. Hij spreekt over onze literatuur van ‘hooren zeggen’ en begaat de meest schromelijke onrechtvaardigheden zonder blikken noch blozen. Desonay kent drie Vlaamsche dichters: Van Ostayen, waarvan hij een onbeduidend stroofje uit Music-Hall citeert, M. Gijsen wiens naam hij hardnekkig met een z spelt en Wies Moens die met een paar dooddoeners wordt afgemaakt. - De schrijver van Blauwbaard (met een t volgens Desonay) heet De Pilcyn enz. Zoo gaat hij verder met ruwe voeten door onzen literairen bloemenhof.

Hopeloos oppervlakkig, slecht gedocumenteerd, onnauwkeurig in algemeen gekende bijzonderheden: dat zijn toch zaken die een hoogeschoolprofessor in de litteratuur zou moeten vermijden. Nog beter ware het geweest indien een centraliseerend minister aan één man niet een taak hadde opgedragen die blijkbaar boven zijn macht en competentie was.

Hollandsche degelijkheid of naar daar waar de komkommers groeien.

Stel U voor dat een Vlaming aanzocht wordt in Holland een gelegenheidsrede te houden voor een select publiek van in literatuur-belangstellenden en overheidspersonen van allen rang. Die sukkelaar zou zich documenteeren, zou zijn rede voorbereiden en schrijven en zou achteraf als alles klaar was zich nog afvragen: ben ik wel degelijk genoeg om aan onze buren te behagen?

Wat doet een Hollander? Het Sabbecomité vraagt den heer Pauwels, François een feestrede te houden bij de viering van M. Sabbe. De trein zet op Amsterdam-Antwerpen een uur of vier. Als Mr. Pauwels aanlandt weet hij reeds een paar grapjes die hij zal vertellen en de heeren die voor hem aan 't woord komen zullen hem ook wel wat stof verschaffen. Bref, Mr. Pauwels vertelt een grapje van een luidspreker die Zuid-Afrikaansche liedjes

[p. 232]

uitzond, vind meneer Sabbe een kalm man, nog kalmer dan een Hollander, zegt dat de Hollanders graag Sabbe lezen, voert een laatste pirouette uit en zwijgt. Applaus, veel applaus. Meer applaus dan voor de degelijke en goed geschreven lezing van prof. Verdeyen.

We zijn onverbeterbaar. Wie luisteren kon, voelde dat Mr. Pauwels in zijn laatste tien levensjaren geen boek van Sabbe meer in handen heeft gehad, dat hij zich niet een halve minuut bekommerd had om wat hij kwam vertellen, noch om zijn onderwerp noch om zijn publiek, dat hij eenvoudig die snullen van Vlamingen behagen wilde met een paar welgeslaagde clownerijen. Hij heeft zijn toehoorders behaagd en geamuseerd maar wie geen behoefte heeft aan een Almanach van Snoeck op een academische zitting die voelde zich in deze geschiedenis eens te meer vernederd door de zoo licht verborgen minachting van den Noord-Nederlander voor den Vlaming. Wij vragen wat meer respect voor ons zelf en van onze gasten wat meer fatsoen.

Open brief

Antwerpen den 27 Februari 1933

Aan den Heer Ernest Claes

Letterkundige

Ukkel

Waarde Laureaat,

Iedereen heeft zijne vijanden. Volgens Marnix Gijsen moet men ze kunnen kiezen. Ik heb mij die moeite niet eens moeten geven. Dezer dagen heeft mij een dezer vijanden verweten dat ik met opzet in Brabant geboren ben met het oog op den jaarlijkschen prijs dezer provincie. Ik heb het niet ontkend. Maar ik heb in stilte en tot innerlijke vertroosting en excuus aan U gedacht, want indien lage berekening en hebzucht aan den oorsprong van mijn bestaan liggen, bij U, die niet alleen opzettelijk te Sichem in Brabant geboren zijt, doch nadien nog veel opzettelijker in Ukkel, het eenige dorp dat letterkundige prijzen uitlooft, zijt gaan wonen, bij U, zeg ik, trekt ze een lijn door heel uw levensloop.

Gij hebt geen vijanden en het is U dus niet verweten. Immers gij verdient geene vijanden en den prijs van Ukkel verdient gij met uwen ‘Black’ (het boek, den hond ken ik niet) dubbel en dik. Van harte proficiat.

Doch ik schrijf U niet om U te vleien, doch om U te waarschuwen dat uw eerste vijand in wording is. Ziehier wat er gebeurt. Een bekend letterkundige tracht dezer dagen een huis te huren in de plaats uwer inwoning en hij slaagt er niet in, daar de eigenaars overvragen. Gewoonlijk noemt men den huurprijs en voegt er bij ‘plus de lasten en het ruimen van den put’, maar deze letterkundige, wiens naam als zoodanig bekend is, krijgt bij den huurprijs ‘de lasten, het ruimen van den put en de helft van den prijs van Ukkel’.

Van eigenaarsstandpunt is de redeneering zoo kwaad niet. In Woluwe b.v. zal genoemd letterkundige immers dezelfde huur betalen zonder kans op den prijs van Ukkel. Maar voor U ziet het er gevaarlijk uit, want de kandidaat schrijft den eisch der eigenaars aan een heimelijken invloed van U toe. U kennende viel het mij licht Uwe verdediging op te nemen. Ik heb de verdienste doen uitschijnen van het feit dat gij niet eens de biographie van den brouwer van Ukkel geschreven hebt, maar van een hond die dan nog een geboren Sichemnaar was. Indien gij, aldus besloot ik dit betoog, met sluiksche middeltjes den prijs had willen kapen of behouden, zoudt gij veelmeer de communale gevoelens van Ukkel hebben gegevlei. Ik mag met gepaste bescheidenheid getuigen dat

[p. 233]

het betoog voorloopig niet nagelaten heeft indruk te maken en dat ik tot heden de hoop mag koesteren, het stichten van een Onafhankelijke Liga ter bestrijding der Ukkelsche Huiseigenaars te kunnen voorkomen. Ik hoop dat gij van uw kant, als gewaarschuwd man er nu twee zult waard zijn, hetgeen de vlaamsche letterkunde ten goede zal komen en voor u meteen een dubbele kans beteekent voor den volgenden prijs.

Dit wensch ik u van ganscher harte en blijf

uw toegenegen

G.W.

Groot Nederland in de praktijk.

De redactie van Roeping bericht ons dat Wies Moens, volgens een door Mr. Willem Melis geschreven, en zonder zijn voorkennis en instemming in het Januarinummer geplaatst artikel over ‘Het Vlaamsche Nationalisme en de verkiezingen in België’ uit de redactie is getreden, maar dat met ingang van het Februarinummer tot de redactie is toegetreden ‘Dr. Jan Brans, historicus, Scheerhoven bij St. Truiden, Groot-Nederland’.

Nu had ik graag naar goed gebruik, aan Dr. Jan Brans mijn collegiale gelukwenschen gezonden, maar ik sta een beetje perplex met dit praktisch geval van Groot-Nederlandisme... Ik weet b.v. een Bergen liggen in Wallonië; en een Bergen in Nederland en een derde stad van dien naam in Noorwegen. Naar de eerste kost een brief me 0,75 fr. naar de tweede 1,50 fr. naar de derde 1,75 fr. Maar nu ben ik vergeefs in vijf verschillende postkantoren naar het tarief gaan informeeren voor een brief naar Groot-Nederland; er was geen enkele bediende die me inlichten kon. Misschien moet ik naast elkaar op mijn brief zoowel de beeltenis plakken van Koning Albert als die van koningin Wilhelmina. Maar zeker weet ik het niet. Want volgens Dr. Louis Van Gorkum omsluit de Groot-nederlandsche grens zoowel Wallonië als Vlaanderen, terwijl dit volgens den heer Knuvelder, hoofdredacteur van Roeping, op een historische dwaling berust. In dit laatste geval zou de geldigheid van mijn belgischen postzegel zeer betwistbaar zijn. Maar er is een tweede moeilijkheid die me plaagt: ik vraag me af welke postbode eigenlijk mijn briefje aan Dr. Brans bezorgen zal. De belgische post mag er zich natuurlijk niet mee bemoeien; die is trouwens niet bestaande voor Dr. Jan Brans of moet ik zeggen: voor de redactie van Roeping. En het is niet waarschijnlijk dat een eenvoudige Nederlandsche postbode het zou wagen zijn ambt uit te oefenen in een vreemden staat, met name Groot-Nederland.

De lezers van dit tijdschrift zullen dus begrijpen dat ik eenigszins perplex sta.

De pelgrim opgerakeld.

Het armtierig artikel dat de jonge heer Jos. Philippen in ‘De Standaard’ van vóór enkele weken geplaatst heeft gekregen (de redactie werd waarschijnlijk bewogen door haren prijzenswaardigen ijver voor het katholiek gehalte van Vlaanderens geestesleven) heeft ‘De Pelgrim’ slechts ondienst bewezen. Vlaanderen op zijn smalst gaf zich bloot in stellers volslagen gemis aan zin en gevoel voor waarden en verhoudingen. Servaes, Dirk Vansina en Herman Deckers worden er achter elkaar zoodanig vernoemd en verheerlijkt, dat men zich afvragen moet of het nu ten slotte Servaes is die profiteert van het gezelschap en niet Herman Deckers. De ietwat ingewijden lezen met ergernis den onzin, hier en daar nog al eens verkondigd, door alleenstaanders, die sterk den indruk wekken te vreezen dat zij in vergetelheid zullen terugzinken zoo

[p. 234]

zij de herinnering aan De Pelgrim zaliger niet kunnen levendig houden. De anderen, wier naam noch katholiciteit iets kunnen verliezen door het verdwijnen der vereeniging, laten eenvoudig betijen, maar zij hebben het recht te verlangen dat niemand nog een onrechtmatig gebruik zou maken van den naam eener vereeniging die in feite niet meer bestaat.

De naam ‘De Pelgrim’ is voor een zeker procent vlaamsch publiek symbool geworden van religieus kunstideaal, een vereenzelviging die nooit te wettigen was, maar zij bestaat nu eenmaal. Daarom juist hebben de meesten het geleidelijk verbrokkelen der vereeniging niet wereldkundig gemaakt. Maar indien anderen den schijn zouden willen bestendigen alsof zij nog altijd werkzaam was zou men, om hun den pas af te snijden, duidelijk moeten zeggen waar het op staat. Daarbij wordt in hoogergenoemd artikel een scherpe beschuldiging ingebracht aan het adres van sommige pelgrims die zoogezegd de vereenigingen zouden bestreden en benadeeld hebben. Laten de christelijke broeders hun likwidatie ten minste zonder publieke ruzie uitvoeren en zich bewust worden van de ware oorzaken hunner ontbinding.

Er heerschte bij zekere leden een geest van onderlingen bijstand, die de geestdrift der andere leden gebroken heeft van zoodra hij aan den dag is getreden.

Ten tweede heeft het hun bij zooverre aan eenheid ontbroken, dat in de leuze ‘Katholieke Kunst’ de eenen den nadruk legden op het eerste woord en de anderen op het tweede. Daardoor werden goedbedoelde uitingen van vroomheidsexaltatie door die eenen vooruitgezet als hoogtepunten van katholieke kunst, terwijl anderszijds waarachtige kunstwerken vrijwel veronachtzaamd werden omdat zij niet direct als illustratie van den Mechelschen Catechismus bruikbaar waren. Nergens is die dubbelheid duidelijker gebleken dan in het eigen tijdschrift ‘De Pelgrim’ zelf, waar de kantteekeningen van Dirk Vansina zich merkwaardiger wijze nooit beijverden voor een apologie tegenover de heidenen en ketters, maar zoo goed als altijd gericht waren tegen troebleerende inzichten in eigen kamp. De goede voorstaander merkte dat niet aan halve, maar aan heele en talrijke woorden.

En ten derde was er in de Pelgrim geen leiding. In de beide tentoonstellingen was de dubbele richting, waarover hooger, vertegenwoordigd, zoodat er goed werk was dat geen Pelgrim noodig had en zeer slecht werk dat dan zeer katholiek moet geweest zijn.

Dat alles te zamen, het miskennen der verhoudingen, het bespotten der kunst onder katholiek voorwendsel en het bespotten van het katholicisme onder artistiek voorwendsel, heeft De Pelgrim vanzelf ontbonden, zonder dat iemand er veel heeft moeten voor doen. Onnoodig ook er iemand kwaden wil voor aan te wrijven. Wat onleefbaar is sterft een natuurlijken dood en moet dus niet vermoord worden. Voor degenen die in de marge van de beweging kleine winstberekeningetjes gemaakt hadden, was dat afsterven een teleurstelling. Voor hen die met zuivere bedoeling vertrokken waren, was het een ontgoocheling. Laten beide groepjes nu niet meer kibbelen over het zwaarteverschil tusschen een teleurstelling en een ontgoocheling: ieders rekening sluit met een deficiet van zijn inzet.