Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1932

[p. 626]

Herinnering aan Querido door Anton van Duinkerken.

Querido is plotseling gestorven. Hij was opgenomen in de Boerhave-kliniek te Amsterdam, niet wegens ziekte, maar omdat hij rusten moest. Vrijdagmiddag 5 Augustus, even na twaalven, had een verpleegster hem den lunch gebracht. Om goed half-één vond men hem dood. Verlamming van het hart. Hij had dien dag, en ook den vorigen, wel over pijn in de hartstreek geklaagd, maar hij vermoedde geen het geringste gevaar. Nog altijd dacht hij aan de toekomst, onbewust dat deze zich reeds tot eeuwigheid sloot.

Hij stak vol toekomstplannen en dit hield hem jong. Wat hij zou schrijven, wat hij binnenkort zou doen, vertelde hij met een jeugdige geestdrift, die in den welhaast zestigjarigen schrijver verraste. Hij had nog voor twee menschenlevens werk en bijna geen. geduld om de voltooiing daarvan af te wachten. Nog bezig met het eene boek, schiep hij het andere reeds. Na het tweede deel van ‘Simson’ verscheen het eerste van den nieuwen cyclus: ‘Het Volk Gods’. Deze cyclus blijft nu onvoltooid. Eén nieuw boek ervan lag persklaar, het was reeds bij den uitgever; onder den titel ‘Menschenharten’ zal het posthuum verschijnen.

Het schijnt wel, dat hij verder weinig manuscripten naliet en dit stemt overeen met zijn handelgragen aard. Hij was er niet de man naar om een afgewerkt geschrift lang in de lade te houden. Toch werkte hij nooit overhaast. Zijn proza, eerst geschreven in de vliegende vaart der bezieling, werd naderhand zorgvuldig nagezien, tot drie of vier maal toe verbeterd, eer hij het uit handen gaf. Ook maakte hij een gewetensvolle voorstudie uit honderderlei. bronnen. Zijn boekerij was een stapelplaats van bibliographische verscheidenheden. Hij had standaardwerken over het bijgeloof der oude Perzen en dunne verzenbundeltjes van jonge menschen, droomboeken en statistieken, tekstuitgaven en volksverhalen, partituren en bundels mémoires. Om zijn karakterschets van Napoleon te schrijven had hij over de tachtig boeken verslonden en daar was Léon. Bloy zoo goed bij als de droogste chroniqueur.

Querido had een enorme belangstelling. Nooit heb ik iemand ontmoet, die zoo graag praatte over duizenderlei onderwerpen. In een klein uur tijds waren minstens veertig stoffen aangesneden van

[p. 627]

den meest uiteenliggenden aard. Uit zijn geheugen citeerde hij den Bijbel in het Hebreeuwsch en den letterlijken tekst van een onlangs verschenen dagblad-artikel; hij wist alles over koning David, en wees u zonder nadenken den weg in de meest krochtige buurten van Amsterdam. Maar bij dat alles kwam altijd het gesprek op hem elf, want hij stelde argeloos belang in zijn eigen persoon. Herhaaldelijk heeft men hem verweten, dat hij zoo ijdel was. Dit is niet juist; het was iets anders dan ijdelheid. Hij was naiëf in de dingen, die hem betroffen. De ijdele mensch is slim. Querido was dit heelemaal niet. Hij was eerder kinderlijk verwonderd over zijn eigen genie. Zelf begreep hij ook niet, hoe het kwam, dat hij zulke mooie boeken schreef. Hij stond er soms van te kijken. En dan zei hij dat. Zonder de minste rimpeling durfde hij je vragen: ‘Mijn boek over de Jordaan is toch wel allemachtig mooi, vind je niet’? Zoo was hij. En wat zou het? Zijn boek over de Jordaan is allemachtig mooi. Het is ‘vizionair’, om het te zeggen met het woord, waardoor hij zich het meest gevleid voelde. De stad Amsterdam bloeit in dit boek als een reusachtige wonderplant op het Y-water, als een flitsende meteoor op nachtelijke aarde, als een zwoele broedplaats van hartstocht en geheimzinnig verderf. De menschen zijn binnen deze schepping gesublimeerd tot een bovenwerkelijke gewoonheid. Het bewegen op grachten en pleinen, het stille leven van boomkruinen onder verdiepingvensters, het wachtend staan van een toren in de parelmoeren ongereptheid van den morgen, de volkomen stilte zelfs rondom een eenzaam-droomend man, krijgen in Querido's boeken een eigen bestaan, dat niet meer aardsch is, doch het spiegelbeeld der aardschheid in den geest van het genie. Hij wist, dat dit zoo was. Hij eischte, dat men dit zoo geloofde.

Een van zijn laatst verschenen boekjes, ‘Kater Don Juan’, kon ik onmogelijk geheel bewonderen. Ik schreef dit in de krant en twee dagen later had ik een brief. Ik antwoordde daar niet direct op, toen werd ik door hem opgescheld. Hij trachtte niet mij te overtuigen, dat zijn boek wèl mooi zou zijn. Het was nog gekker. Hij stelde mij voor, hem weer eens gauw te bezoeken, dan zou hij wel weten te zeggen, aan welke afwijking het te wijten was, dat ik speciaal dit boek minder geslaagd vond. De afwijking lag geheel bij mij. Geen criticus zou dit verdragen van een auteur, maar Querido was zoo naïef. Ik vroeg hem, of hij werkelijk overtuigd was, zoo spoedig

[p. 628]

iemands smaak te kunnen ontleeden en motiveeren. En even onverstoord antwoordde Querido: ‘Maar beste jongen, ik heb Xerxes en Alexander doorschouwd, ik heb Breeroo en Beethoven ontleed, ik heb de diepste zielsbewegingen bloot gelegd van Franciscus van Assisi en van Spinoza...’, waaruit ik te concludeeren had, dat het met mij dan ook wel lukken zou. Want het was onmogelijk, dat een boek van hem niet prachtig zou zijn!

Het is volkomen begrijpelijk, dat de oppervlakkige hoorder dit ijdelheid noemt, maar het is iets anders. Ik ontken niet, dat Querido zichzelf bewonderde, maar hij deed het met de vreugde van een kind, dat zijn teekenboek laat kijken en zelf commentariseert: ‘zie eens, hoe mooi allemaal’. Hij was trotsch op het werk van zijn handen, maar hij was niet ijdel. Want hij was niet kleinzielig.

Als dagbladrecensent heb ik een tiental boeken van Querido beoordeeld en over al die kritieken heeft hij lang en breed met me gecorrespondeerd en getelefoneerd en gediscussieerd, want hij vond dat allemaal beslist gewichtig, maar ik kan uit ervaring getuigen, dat hij daarbij volstrekt loyaal was. Hij praatte over zichzelf zooals Léon Bloy over zichzelf schreef in het bewustzijn van een zending, die erkend moest worden. Hij had daarenboven behoefte aan zelfvertrouwen. Alles had hij zichzelf eigen gemaakt, bijna zonder hulp. En dan steunde het hem, als anderen zijn vizies werkelijk meeleefden. Ik geloof, dat hij zich in het diepst van zijn wezen erg eenzaam voelde, ofschoon hij als geboren Jood een breed gemeenschaps- en samenhoorigheidsbesef had. Want echte Joden zijn geen eenzame naturen, evenmin als menschen, die in een door en door katholieke streek zijn geboren. Ze hebben van-kinds-af-aan gemeenzaamheid geleerd. Querido kon met menschen omgaan, en was gauw tot medelijden bereid. Doch zijn genie moet hem vereenzaamd hebben en daarom had hij die geweldige en toch kinderlijke behoefte aan erkenning, welke zijn vijanden hem zoo kwalijk namen.

Hij had verschillende katholieke vrienden en volgde met warme belangstelling de ontwikkeling der jonge katholieke letterkunde. Eduard Brom sprak bij zijn graf. Hij herinnerde aan Querido's teederheid, aan zijn vriendentrouw. ‘Wij, die hem kenden, zooals hij was, met zijn goed karakter, mogen vertrouwen, dat zijn God hem heeft gegeven het eeuwige licht. Want hij had God lief en hij beminde de menschen’. En deze twee zijn de Grootste geboden.