Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1932

[p. 629]

Boekbespreking

Jaroslav Hasek: Le brave soldat Chaéik. Traduit du tchèque par Henri Horeysi. Préface de Jean-Richard Bloch. - Librairie Gallimard, Paris.

Schrijver, arm en bijna onbekend gestorven, werd door zijn roman onmiddellijk populair bij de volksmenschen van Praag. Hij had een type volgens hun haat geschapen, dien braven soldaat Chaéïk, die met zijn onnoozel gezicht, in alle omstandigheden zijn plan trekt, en zich uit de ergste knepen weet te redden. Het Tsjechsche volk ziet in dit boek een soort nationaal epos, een nieuwe ‘Don Quichotte’. Dat komt me vrij overdreven voor. Het boek heeft zeker groote hoedanigheden: soms moet men het onweerstaanbaar uitschateren, soms is het effenaf brutaal; bij voorbeeld, de episoden met den ‘Feldkurat’, den legeraalmoezenier, zijn walgelijk.

Heel het boek, en daarin ligt wel zijn bijval en grootendeels zijn belang, is een bittere satire van Oostenrijk, en al wat met Oostenrijk gepaard ging: regeering, Kerk, leger. Het geeft levendig de wederzijdsche vijandelijke gevoelens van Oostenrijkers en Tsjechen weer, en den algeheelen slechten wil waarmee deze laatsten den oorlog aangingen. Indien de helft slechts waar is van hetgeen er hier gezegd wordt over de wijze waarop Oostenrijk zijn heerschappij in Bohemen handhaafde, dan worden vele zaken klaar.

Geen boek voor jongeren.

L.D.

Stanislas andré Steeman: Le Mannequin assassiné. (Coll. ‘Le Masque’.) - Librairie des Champs Elysées,-Paris. - 6 fr.

Een detective-roman, vol verwikkelingen. Tot het laatste toe blijft de aandacht gespannen, en het mysterie ondoordringbaar. Werd er waarlijk een moord gepleegd, en door wie? En wie heeft de ‘mannequin’ doen verdwijnen? Beurt om beurt vallen de vermoedens op ieder der personen die op een of andere wijze in het drama betrokken zijn, en belang hadden in den dood van Léon Lecopte. De detective zelf raakt de kluts kwijt, en staat op 't punt alles op te geven, wanneer een onverwachte Oïdipous hem op 't goede spoor brengt.

Echte ontspanningslectuur.

L.D.

Romain Rolland: Het Universeele Evangelie van Vivekananda. Vertaling van Titia Jelgersma. - Uitgave van Loghum-Slaterus, Arnhem.

De titel bepaalt de strekking; het wil een broederschap vestigen tusschen de aanhangers van verschillende godsdiensten door de overtuiging dat alle evenzoovele vormen zijn van een enkelen eeuwigen godsdienst. ‘Individuën en volkeren voeren tot het beheerschen van hun innerlijk koninkrijk, langs hun eigen wegen, die hun het best passen, met de middelen die het best beantwoorden aan de gebreken waaronder zij het meest te lijden hebben.’ Elk langs eigen weg en langs eigen vorm, want elk proseliteisme is uit den booze, moet stijgen tot vereeniging en opgaan in het ééne, in God; men verlangt van de menschen dat ze worden zoo volledig mogelijk wat ze zijn - hun God. Alles is waarheid, want een vorm van het oneindige zijn’. En de titel van een hoofdstuk is niet minder klaar: ‘Civitas dei - de stad van den mensch’.

Pantheisme dus.

Rolland beschrijft de vier wegen van loutering die Vivekananda onderscheidde om te komen tot deze vereeniging met het ééne: arbeid, hart (mystiek), begrip, philosophie. Het Evangelie, zoo noemt schrijver de leering, dat ieder volk en iederen enkeling volkomen vrij laat, dat alle confessioneele of kerkelijke leering veroordeelt, zou het Westen en het Oosten verbinden, en het Westen, gesteld op actie, door diens terugkeer tot moeder Indië, en haar innerlijk leven, weer op krachten laten komen, om zoo noodig uit te trekken tot nieuwe veroveringen.

[p. 630]

Romain Rolland schrijft dees boek met trillende bewondering, en ik twijfel er niet aan, met diepe overtuiging. Maar het is een gevaarlijk boek, waartegen moet gewaarschuwd, omdat het schijnt te voldoen aan de huidige verzuchtingen naar innerlijk zieleleven, zonder dogma's, zonder verplichtingen, naar een soort godsdienst die in loutere wetenschap en zelfs in godloochenende wetenschap een vorm ziet van opgang naar God. Bij velen, bij de besten en de edelsten onder hen die het geloof verloren, en ook wel in Vlaanderen, voelt men die bouddistische strekkingen doorzijpelen. En wat het boek des te gevaarlijker maakt, - elk boek van Rolland trekt den lezer mee - het boek getuigt van een warm menschelijk hart, van eene concentratie der gedachten, en van grooten eerbied voor de mystieke beweging in de katholieke Kerk; een innerlijk leven dat volgens zijn eigen woorden, soms superieur is aan het indische, en in alle geval meer geordend. Hij sluit met een hoofdstuk vol bewondering voor den pseudo-treopagiet, wiens leering hij ten andere verwringt naar eigen opvatting; en heel het boek door vlecht hij vergelijkingen met het katholiek geloof, zoodat het een verdediging wordt van het pantheisme, half in kristelijke taal geschreven.

J.H.

Het geneeskundig onderzoek voor het huwelijk door Kan. Dr. A. Janssen, Vlaamsche drukkerij, Leuven; 35 fr.

De inleiding geeft een leerrijk historisch overzicht van de beweging om het geneeskundig onderzoek verplichtend te maken, schrijver spreekt zich uit tegen alle wettelijke verplichting in deze kiesche aangelegenheid; ze ware ten andere moeilijk te bereiken.

Buiten alle staatsinmengingen, moet in de huisgezinnen stilaan de gewoonte doordringen nooit tenzij na medische raadpleging, in den echt te treden. Er volgen dan aanwijzingen om deze theorie in praktijk om te zetten.

Het is een stevige en wetenschappelijke behandeling van het actueel vraagstuk, en zal zoowel priesters als leeken nuttige wenken geven.

J.H.

Lijdend Hart van Jesus - Ons voorbeeld in het lijden. S. Daems. S^t Norbertus' boekhandel, abdij Tongerloo; pr. ingenaaid 11 fr.

Deze bekende reeks van 7 sermonen stellen, buitengewoon plastisch, het uitwendig lijden, en ook - en dat is het eigenaardige van deze preeken - het zielelijden voor van onzen zaligmaker; ze bedoelen dan ook bij het lijdend Hart lessen te halen voor ons lijden, bijzonder naar de ziel. De psychologische opvatting van deze passiepreeken en de ontroering van den schrijver hebben met de jaren niets van hun frischheid ingeboet, en treffen misschien in huidige omstandigheden van onrustig leven meer dan ooit; ze zijn daarbij uitgedrukt in de klare schoone taal van dezen meester prozaschrijver.

J.H.

Prof. D^r Overstreet; Over onszelf. Opvoeding der eigen persoonlijkheid. Vertaling door Smeding. Uitgave van de wereldbibliotheek. fl. 3.25.

Een boek van zelfontleding voor de normalen, voor de lezers die niet ‘hopeloos volmaakt zijn en ook niet geesteskrank. Als we normaal zijn, let niemand op ons; aldus ontstaan er allerlei zonderlinge vergroeiingen in onze lichamelijke en geestelijke constitutie die ons vrijwel veel schade kunnen doen’. Het eerste deel bespreekt de verschillende vormen, manieren, waaronder we de werkelijkheid willen ontvluchten, ontduiken, omdat we er tegen op aanzien ons aan de werkelijkheid aan te passen. Elk der hoofdstukken haalt een pathologische geval aan, en toont aan hoe allerlei tics, onhebbelijkheden, in zachteren vorm soortgelijke vergroeiingen en vervormingen zijn. Het tweede deel heet: naar de werkelijkheid, en ontwikkelt hoe men tot een moedigere gezondere houding tegenover het leven komen kan; het legt er bijzonderen nadruk. op hoe de scholen de leerlingen moeten doen reageeren, en doen groeien tot krachtige expansieve persoonlijkheid. Het boek leest gemakkelijk; en het doet niet aan diepgaande ontleding, maar staat vol rake bemerkingen, tot ons profijt en opvoeding.

J.H.

[p. 631]

L. Simons: Het drama en het tooneel in hun ontwikkeling. Deel IV. - 1932. Amsterdam, Nederlandsche Bibliotheek.

De betreurde ex-leider van de Nederlandsche Bibliotheek werd met de pen in de hand neergeveld, een paar maanden nadat dit vierde deel van de pers kwam en terwijl hij de laatste hand aan het 5^e legde. Daarmee heeft hij een werk voltooid dat torenhoog uitsteekt boven gewone vulgarisatie, en dat in zijn eerbiedwaardigen omvang getuigenis aflegt van de wondere werkkracht van dezen grijsaard.

En niet alleen door den omvang. Want met een strakke lijn die haast nergens faalt of inzinkt, met een voorbeeldige beheersching der stof, weet hij over het dramatisch landschap met zijn hooge toppen en gemakkelijke dalen een breed en evenwichtig panorama te ontvouwen, welke overzichtelijkheid en evenwichtigheid des te meer te waardeeren vallen daar we hier volop in de moderne periode komen te staan. Dit deel behandelt inderdaad een tijdspanne van ongeveer vijf-en-zeventig jaar (1805-1880), terwijl het volgende zal doorloopen tot 1930. Een belangrijk en uitvoerig hoofdstuk wordt gewijd aan de romantiek in haar diverse gedaanten op de tooneelplanken van de verschillende landen, een tweede aan het burgerlijk tooneel- en blijspel met de eerste aanvleugen van het sociale drama, een derde aan het drama van de tegengestelde levensbeschouwingen en culturen dat vooral door Hebbel vertegenwoordigd wordt.

Een tekortkoming die duidelijker naar voor treedt naarmate het werk vordert is de verwaarloozing van dat gedeelte der stof dat het tweede deel van den titel vermeldt: ‘Het drama en het tooneel in hun ontwikkeling’. Voor een periode waarin de tooneeltechniek - inrichting van het tooneel, regieproblemen, enz. - pas ‘im Flusz’ geraakt is, blijkt het liminaire hoofdstukje over ‘De ontwikkeling van het tooneel’ dat met zijn ±32 bladzijden een allerbelangrijkste periode van 125 jaren bestrijkt, gewis ontoereikend in zijn synthetische beknoptheid. Ik moet er echter bijvoegen dat deze beknoptheid in den tekst eenigszins goedgemaakt wordt door de aanwezigheid van een veertigtal over 't algemeen gelukkig gekozen afbeeldingen.

Deze aanmerking sluit evenwel niet in dat den schrijver tegelijkertijd het verwijtmoet treffen als zou hij bij de behandeling van ‘het drama’ te weinig het tooneelstandpunt en te zeer het literatuurstandpunt in 't oog gehouden hebben. Integendeel in dezen tijd van ‘schwankende’ waarden, dient hij geluk gewenscht te worden om de onverzwakte consequentie waarmee hij staande houdt dat het tooneelstuk in de eerste plaats literatuur is, zij het dan ook onderworpen aan speciale kunstregels, en da de tooneelschrijver in eerste en laatste instantie kunstenaar is, en daarnaast slechts technicus, ambachtsman. Evenals alle andere kunstenaars is de tooneelauteur een levensherschepper, wiens arbeid zelfnoodzakelijkheid is, en geen handig samenstellen van scenario's die het hem doen op de planken. Zooniet zou in dit deel het leeuwenaandeel moeten uitgemeten worden aan schrijvers zooals Werner, Dumas, Sardou en Kotzebue. Door zijn historisch inzicht en zijn goeden smaak heeft L. Simons geen oogenblik gevaar geloopen de waarden om te werpen: en de vijftig bladzijden die hij wijdt aan de grootsche figuur van Hebbel zijn wellicht de beste karakteriseering in gansch het boek. Minder gelukkig staat hij m.i. tegenover Schiller's noodlotsdrama ‘Die Braut von Messina’ dat hij al te afwijzend bejegent.

Met dit al weze gezegd dat dit 4^e deel waardig aansluit bij zijn voorgangers en ons verlangend doet uitzien naar het volgende.

Dr. T. De Ronde.

J. Grietens: Heidevertellingen. 2^e uitgave. 1932. L. Opdebeek. Antwerpen.

Dit is meer dan jeugdlectuur, dit is op sommige plaatsen zuivere natuurpoëzie van iemand die in kinderlijke verrukking met het landschap en zijn dieren en planten op vertrouwelijken voet omgaat, met een huiverend ontzag weet te vertellen hoe de zandman overwonnen werd, hoe de honig in de heibloemen kwam, waarom de boomen geen koning hebben... Poëzie die ons terugvoert naar de oerbronnen van de natuuraanschouwing. Eigenaardig dat waar de schrijver daarentegen enkel verhalend is, hij onmiddellijk buiten adem geraakt.

T.D.