Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1932

[p. 440]

Van Rente op Rente door Kees Meekel.

Haar stem zat hoog-oplopend in de keel - hij daarentegen wanneer hij sprak, had een zwaar geluid over zich of er een volle emmer uit een diepe put opgetrokken werd.

Zij waren alle twee hoog en hoekig van gestalte en van hun gezichten die er streperig begonnen uit te zien, was de frisheid af.

Zij heette Alice en hij Edouard, vijftig jaar oud ieder van de twee. Zij waren rentenier. Hij had zijn geld verdiend in Algiers tussen motoren en chauffeurs; zij had natuurlik ook niet stil gezeten bij dit op-je-tellen-passen; eerstens geen dure kinderen gekocht en tweedens elk geldstuk gekeerd en bekeken alvoor het uit te geven.

Renteniers. Ze waren tevreden en vonden dat de Goeie God het goed met ze meende; van de weeromstuit hadden ze ook wat voor de Goeie God over: ze offerden trouw wanneer ze in de kerk kwamen één sou op het bakje waarvan de opbrengst bestemd was voor het onderhoud van de oude uitgewoonde kerk.

Overigens hielden Alice en Edouard er niet van om het goede geld over de balk te gooien.

Zij waren eigenlik twee mensen waarop niet veel aanmerking te maken was: ze droegen eenvoudige kleren op alle dagen van het jaar, en zagen er ongeveer uit als alle anderen. En met hun evennaasten gingen ze zó om dat niemand last van hen ondervond. Integendeel! Zij spraken een lief woord met deze en gene: over zijn werk of zijn winkel, over het weer en een bericht in de krant. Een arm mens kon bij ze terecht een kropje sla kon er bij hen af, als het seizoen er was en sla genoeg.

Met dat al waren ze daarom nog niet bemind. Maar dat verlangden ze ook niet - om te maken dat je bemind bent moet je zelf van iemand houden; zij hadden wel wat anders te doen.

- Kijk nu 's an, Edouard, daar eet je dat hele stuk brood op, en nog wel met alle jam er bij.

Dan leek het of haar stem op een ladder stond.

- Kijk nu 's an, Alice, daar heb je gister-avond geen slakken

[p. 441]

gezocht en ze hebben de jonge sla afgevreten. Als 't zo doorgaat blijft er niets over.

Dan was het of op zijn schouders een staaf ijzer drukte, zo beefde zijn zware stem.

's Morgens in alle vroegte trad Edouard in het licht, haastig en beslist met een stuk gereedschap en begon zijn werk.

Hij hield bijen, zestig zeventig korven stonden als soldaten in gelid tussen zijn tuin-muren.

Hij hield bijen - niet voor zijn genoegen, maar bijen om er geld mee te verdienen: honing te verkopen en was.

Hij deed alle werk zelf, hij timmerde de korven, hij knutselde en rangschikte. Hij zorgde voor die bijen met een zorg als de bijen voor zich zelf nog niet hadden - hij liep ze na, hij liep er omheen, hij liep er doorheen, hun angels leken hem niet te deren... Die bijen, die honderd duizenden bijen moesten gezond zijn en werken, die bijen moesten sparen, geld opbrengen, helpen rentenieren.

Alice had de zorg voor het huis, voor de groenten, de kippen, de konijnen, de ganzen. Bijna elke week des zomers aten ze een konijn, daar deden ze heel lang over. De ganzen waren voor de winter. Ze hielden eigenlik ook slakken... langs de muren, tussen de stenen; die escargots kan je bereiden en eten. Niets werd verwaarloosd of over het hoofd gezien, zelfs geen kikker met z'n twee billetjes, die ook bereid kunnen worden en gegeten.

De kippen en de eieren dàt was een hele rekening. De eieren kon je inruilen bij de kruidenier die met zijn wagen langs de deur kwam: voor een pondje suiker, voor wat zout, koffie... enfin, voor zo'n beetje van alles dat je nodig hebt als je met z'n tweeën bent en daarbij nog een tuin met groenten bezit. Groentesoep is gezond, een stukje brood er bij en wat zout...

De ganzen waren voor de winter. Ze hadden al n paar jaar een proef met ganzen genomen en het was voordelig uitgekomen, erg voordelig. Tegen de winter werden ze door Edouard geslacht en Alice kookte en kokkerelde met de vette kadavers - ze maakte er iets van dat je op je brood kon smeren, dat je bij je aardappels kon eten en dat je lang kon bewaren, een hele winter lang. Het werd iets dat je zou kunnen noemen: ingelegde gans.

Zij konden op hun vingers uitrekenen wat er voor voordeel in een gans zat, Ze waren van niemandal geen rentenier. Ze hielden van tellen en piekeren en hadden verstand van rente op rente.

[p. 442]

Dit jaar kwamen er weer ganzen. Veertien stuks deze keer. Die ganzen behoorden onder de rubriek rente op rente.

Het moest een goede zomer worden, een zomer met wat voordeel er in. In de tuin stonden de bijen-korven te wachten toen de veertien ganzen aankwamen. Het wachten voor de bijen was op zon en honing-houdende bloesem. Want het regende aanhoudend. Het regende zoals het soms kan doen als je juist mooi droog weer nodig heb. Edouard en Alice keken kwaad naar die regen en hielden hun handen ontfermend over die bijen. Wat moest er van honing komen of zwermen als het zo door ging?

De veetien jonge ganzen begonnen dadelik toen ze aankwamen te eten. Het waren net machines: ze namen gras en groenigheid in de bek van voren en lieten het als groenigheid achter zich liggen. En ze aten maar door. Van de regen hadden ze geen last, ze leken er zelfs geen erg in te hebben.

Alice kon haar ogen niet van die ganzen houden als ze dàt zag. Het was een hele boerderij. Als die het goed deden kon je er op over houden... die gingen geen geld kosten.

- Maar die ganzen, sprak Edouard op 'n regenachtige morgen met z'n zwaarste accent, die ganzen eten niet, die vreten!

Het was waar, vond Alice, ze zetten er 'n zinnige glimlach bij, het was de waarheid, ze aten, ge vraten als ossen. Het deed haar goed dat vele vreten te zien, het was of het 'n goud-makerij was.

- En die bijen, vervolgde Edouard, die bijen... het is eigenlik ellendig weer, veel te nat, veel te koud, ze durven bijna niet uit hun korven vliegen, ze zwerven niet en de accacia-bomen komen maar niet in bloei. Als er maar honing komt dit jaar...

- Ik begrijp de mensen niet met kinderen, kwam opeens Alice, waar moeten zulke stumpers aankomen...

Edouard greep van een kastje een boek: het was een werkje over bijen. Hij keek er in en bladerde, hij zocht iets. Hij wilde weten wat je moest doen als de bijen niet zwermen, als de accacia-bomen niet bloeien: enfin, kort en goed, wat-ie moest doen om aan honing te komen bij zoveel regen.

Dan greep Alice een ander boekske. Het was een kleine brochure: ‘de voordeligste manier om ganzen te houden’, stond er op gedrukt met vette woorden. Ze keek even 'n paar letters en lei het boekje met 'n besliste beweging op haar schoot.

- Maar ik ben 'r, Edouard, riep ze opeens.

[p. 443]

Haar stemmetje wipte zoo hoog als een meesje in een boom.

- Ik ga de ganzen laten grazen langs de weg op de braakveldjes en langs de bos-kant - overal is gras, overal vinden ze wat, dat is het goedkoopst.

Edouard knikte ernstig en bevestigend. Ja, dat was het goedkoopst. Het beroerdste: dat hij zijn bijen eigenlik ook langs de weg liet grazen op de kosten van Jan en alleman, maar dat deze zomer de hele wereld tegen hem leek samen te spannen.

- Dat wordt 'n jaar dat ons geld kost. Alice, let maar 's op mijn woorden.

- Ons geld kost?!

Het was of haar stemmetje scheurde als een blaadje papier. Dat had ze nog nooit van Edouard gehoord. Er geld bijleggen? Geen rente op rente zetten dit jaar, maar je rente gebruiken om er van te leven...

- Vast niet kwam ze beslist, hoog en hees.

Edouard begreep haar dadelik, hij was het met haar eens, ook bij hem was het:

- Vast niet, je heb gelijk, Alice.

Zwaar en vast. Ze wilden geen van twee een slecht jaar.

Maar het slechte jaar kwam, en dàt door de ganzen.

Een glans is een dom dier maar zo dom is hij niet, of hij heeft verstand van eten en een goede behandeling.

De veertien ganzen van Madame Alice kregen een leven van het aards paradijs.

's Morgens bij dag en dauw, werd hun hok geopend en Alice trok er op uit: naar gras, naar frisse groenigheid, naar water en vocht. Edouard begon dan te timmeren of te tuinen, langs zijn bijenkorven te lopen en te kijken naar het weer. De arme bijen konden er niet tegen en sneuvelden bij duizenden.

Als het tijd van eten werd zorgde Edouard voor de maaltijd, zette 'n kop koffie of een potje soep op 't vuur en wachtte bij het druilige weer op Alice.

Dat was een ander gezicht dan hij met zijn verregende bijen: veertien ganzen dik-buikig en waggelend kwamen met Alice aan, verlangend naar wat rust en digestie.

Ze spraken bij hun maaltijd over niets dan over regen en wat daarmee samenhing: over bijen die het niet deden en over ganzen

[p. 444]

die het wel deden. Ze merkten zelf wel dat het eentonig klonk, maar het was sterker dan zij.

Na de maaltijd die niet langer duurde dan nodig, waste Edouard de borden en het tafelgerei en Alice trok er op uit.

Nooit hadden veertien jonge ganzen beter leven. Geen moedergans keek met meer zorg dan Alice uit haar ogen - geen moedergans die beter groen kon vinden dan Alice: een gans is en blijft toch altijd maar een gans en een mens is een mens en weet met z'n verstand de slingerweggetjes om bij een lekker hapje te komen.

's Avonds als de dag aan de kim daalde, keerde Alice naar huis met 'r veertien: langzaam, verzadigd, te lui bijna om te lopen.

Maar Alice bezat het geduld van een engel, geen traagheid, geen trekkerij, niets van-de-gans-zijn-aard kon haar uit 'r sas brengen.

Dat was wat anders dan bijen. En dat was ook wat anders dan konijnen. Want met dit natte weer leden de konijnen ook al - die kregen het water en bezweken vóór hun tijd.

Neen, maar één ding dat stand hield: ganzen. Ze werden dik, ze kregen zwaarder stemmen en zwaardere konten, ze liepen als konings-kinderen voor madame Alice uit en madame Alice hield de handen soms zegenend over ze: het waren kostbaarheden, het waren rente-opbrengers, neen, meer dan dàt: het waren rente-oprenters!

Grote God, ja, dat was het. Maar je moest er voor zorgen, je moest ze geven wat ze graag hadden, je moest er bij wezen... Je moest op geen tijd of moeite kijken... je moest je zelf geven.

Ja, dat had ze Edouard gezegd op 'n goeie dag; hij nam zo'n dikkerd in de hand en woog 'm bij-de-roes...

- Tien, twaalf pond, stond-ie, ze groeien als riet.. ze groeien als palmen...

- Ja, ja, piepstemde ze, je moet er voor zorgen, je moet er wat voor over hebben, je moet je zelf er voor zetten, je moet je zelf geven.

Edouard knikte zwaarmoedig - hij gaf zich zelf ook aan z'n bijen, maar zonder resultaat deze zomer.

- Rente op rente, Edouard, rente op rente, die ganzen. Volgend jaar houden we er twintig, dan hebben we vlees genoeg voor 't hele jaar en we verkopen de levers...

Meestal als ze afging met 'r ganzen, had Alice behalve haar parapluie een breiwerk onder de arm, en soms ook de brochure: ‘de voordeligste manier om ganzen te houden’. Daar stond ze dan

[p. 445]

mee of ze las - ze hield het boekje voor haar ogen en keek er op: ze zag geen letters maar ganzen, ze wist beter dan de letters van het boekje hoe je voordelig ganzen fokte. Elke gans had een naam, en 'n mooie naam! Alice, Jeanne, Yvonne, Madeleine, Raymonde en dan één: Edouard - dat was ter eer van haar man - en eentje: Therese, omdat ze Treesje van Lisieux zo'n lieve heilige vond.

Hun huis lag wat afzijdig tegen het dorp - Alice kon daarom haar hart aan de ganzen ophalen zonder al te veel de aandacht te trekken van de mensen. Die haar zag hoeden vond het niet al te raar: ze waren immers rijk, die renteniers, ze hadden er 't geld voor om hun tijd zoek te brengen achter luie ganzen.

Maar een vrouwtje was er evenwel die er bestal aan nam, en maar niet kon zetten dat Alice die veertien ganzen zó vertroetelde. Het was 'n arbeiders-vrouwtje met drie kinderen, die krom liep van zorg om haar kroost groot te brengen met eere en zonder al te veel honger.

- Ze moest kinderen hebben, verdorie, foeterde het vrouwtje. Wat ze in 'r had, is vergierigd en verrekt, en nou besteedt ze het aan de ganzen - maar niet om de ganzen, hoor, maar omdat er wat van te halen is.

Het was een klein snibbig schokkerig vrouwtje en eigenlik heel verlegen. Maar 't leek of zij haar verlegenheid verloor als ze over die ganzen kon praten. Alle mensen moesten het telkens weer horen, dàt: ‘Wat ze in 'r had, is vergierigd en verrekt...!’

Zoo gebeurde het op 'n goeie middag dat de twee elkaar tegenkwamen op een stil paadje vlak bij het dorp.

Het vrouwtje met één kind op de arm, met één aan 'r rokken en een derde op 'r hielen - en Alice met 'r rijkdom: eerst één gans en toen nog een, zó veertien op 'n rijtje, waggelend, waardig, slakvet, Alice er achter met haar parapluie en 'r brochure.

Het vrouwtje ging terzijde van het paadje staan met haar kinderen, liet de ganzen en de rentenierster passeren, en sprak:

- Dag gansjes, jullie hebben het toch maar goed bij je mama.

Dat zei ze, meer niet.

Nog dezelfde avond had Alice een soort kramp, iets deed haar erge pijn, haar stem floot er van, zó benauwd was ze. Nu had ze wel meer last van haar maag en Edouard vond het niet verontrustend, maar de pijn hield de hele nacht aan en de volgende morgen was zij er nog niet af.

[p. 446]

- Je heb gister kou gevat, meende hij, ik zou vandaag maar eens binnen blijven.

Zij bleef die dag binnen met de handen op haar maag - de ganzen kwamen niet buiten de poort.

Dat duurde enkele dagen, het duurde meer dan een hele week. De ganzen begonnen ziender-oogen te slijten. Dat kon Alice niet aanzien, de volgende morgen toog ze er weer op uit met de veertien.

Maar nog in de voormiddag kwam ze terug - ze kon niet meer recht staan van pijn, ze deed niets dan kreunen en krimpen en had geen liefhebberij meer in haar ganzen.

- Edouard, slacht ze, slacht ze... ik wor' er ziek van. Ze zijn me te druk; ze nemen meer tijd in beslag als 'n huis met kinderen.

Zo had Edouard haar nog nooit horen praten, hij keek haar verontrust aan.

Ze hebben het gewicht nog niet, Alice, ze kunnen nog veel zwaarder worden, ze halen pas tachtig procent van dat wat ze kunnen zijn.

Dan begon hij de ganzen te voeren. Tijd om met ze op stap te gaan had-ie niet, maar hij deed zoals in de brochure stond. Hij deed zijn best, hij zorgde voor de bijen en de konijnen, voor de kippen en de ganzen, en hij verzorgde zijn vrouw, of juister: hij verzorgde de keuken en liet Alice rusten op bed; eten deed ze niet meer.

Maar een mens kan niet altijd blijven liggen en daarbij veel pijn lijden. Zij werd gewrongen en geknepen van haar maag uit, het trok door haar lichaam, het kropte in de keel en zij werd vaak benauwd of ze ging stikken.

Of ze wilden of niet, ze begonnen te denken aan de dokter. De dokter werd ontboden, de dokter die geld kost als je hem laat komen en die bij een rentenier met dubbel krijt schrijft. Hij onderzocht haar maar kon niet vinden wat zij mankeerde. Hij gaf Alice de raad zich te laten onderzoeken bij een specialist in een kliniek met een radioinrichting.

Dat koste een reis per taxi heen en weer, dan de specialist en op stuk van zaken 'n radio-foto die voor twee honderd francs op de rekening werd gezet.

Die foto vertelde aan de kenners dat madame Alice een maag had die verzakte - dat ze volstrekte rust moest nemen, absoluut volstrekte rust.

- U heeft te veel gewerkt, mevrouw, U heeft u overwerkt.

[p. 447]

Wat is dat voor werk als ik vragen mag? vroeg beleefd de specialist.

- Ganzen! piepte ze, de ganzen.

- Heeft u dan zoveel ganzen? verwonderde zich de dokter.

- Veertien...

Hij had moeite om een straf gezicht te houden.

- Veertien... ganzen?

- Ja, veertien...

Ze lispelde hees en pijnlik of ze in een biechtstoel haar hart open lei.

- Mijn God, viel de dokter uit, veertien ganzen? Ik ken 'n moeder met veertien jongens. Waar moet die aankomen?

- Ja maar... maar... rente op rente... zenuw-snikte ze, rente op rente.

De dokter begreep niet en keek onderzoekend de lange Edouard aan:

- Wat bedoelt mevrouw?

Edouard wilde zijn tong niet laten schrapen, hij bromde maar zo iets:

- Een slecht jaar, dokter, een jaar dat geld kost, een ellendig jaar.

De dokter hield het hoofd even schuin alsof hij over iets nadacht; dan leek hij er te wezen; hij ordonneerde, hij was dokter:

- In elk geval moet mevrouw zoveel mogelik rusten, lang-uit liggen voorlopig... en... zich niet meer met die ganzen bemoeien.

En na de twee de hand gegeven te hebben bromde-n-ie in z'n baard:

- Ganzen - veertien ganzen... rente op rente... is dat mens gek...?