Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1932

[p. 245]

Drie Kantteekeningen

De eerste voor Mr. A. Cornette en de tweede voor Dirk Vansina.

Mr. Arthur Cornette is er niet zoo heel zeker van dat Dietsche Warande en Belfort nog altijd leeft... Zoo beweert hij althans in het Februari-nummer van De Gids.

U vraagt me misschien: is Mr. Cornette dan heusch een vreemdeling in Jeruzalem?

Ja, ziet u, Mr. Cornette heeft nooit het katholicisme als een heilzamen voedingsbodem beschouwd, voor kunst of kultuur.

‘Sinds “Van Nu en Straks hebben we geen tijdschrift meer bezeten van zulk alluur”, schrijft hij. En de arbeiders van Dietsche Warande en Belfort zijn kritisch en eerlijk genoeg om dit volmondig te erkennen. Maar dan volgt deze passus:

Vlaamsche Arbeid heeft 25 jaar bestaan, maar ondanks de veelzijdigheid die het op den duur bereikt heeft (dank zij het eclectisme van Jozef Muls) was het toch van huis uit het orgaan der literaire jonge catholieken, en catholiek is het in den grond altijd gebleven.’

Merkt u wel hoe onschuldig neutraal het daar staat en met welke verwarrende natuurlijkheid het verband wordt gelegd tusschen het katholicisme van Vlaamsche Arbeid en zijn geringere beteekenis.

Neen, waarde Mr. Cornette, daar schuilt de kern niet. Van Nu en Straks is een tijdschrift geweest van groote alluur, niet omdat Vermeylen een vrijzinnige was; evenmin omdat Van Langendonck katholiek was. Maar nog minder: ondanks het katholicisme van Van Langendonck.

Van Nu en Straks is een tijdschrift van groote beteekenis geweest, 1^e omdat het een groepeering was van sterke persoonlijkheden en 2^e omdat deze persoonlijkheden een nieuwe kracht deden zegevieren.

In de eerste plaats was het een kwestie van persoonlijkheden; maar deze reden is niet te scheiden van de tweede: van de omstandigheid dat ze iets nieuws hebben gebracht aan Vlaanderen. Ik

[p. 246]

wensch hier niet de persoonlijkheid van de Vlaamsche Arbeiders of de Warandiers af te meten aan de Van Nu en Straksers - wij hebben genoeg bescheidenheid en zelfkennis om de verhoudingen niet te forceeren - maar met even sterke persoonlijkheden als Van Nu en Straks, zouden VI. Arbeid en D. Warande niet meer dezelfde beteekenis gehad hebben. Toen zij hun arbeid inzetten, was de wereld al ontdekt. En dat geldt ook ten deele voor ‘Vlaanderen’. Streuvels is een grooter prozaschrijver dan De Bom, Van de Woestyne was een grooter dichter dan Van Langendonck. Toch kon ‘Vlaanderen’ niet meer voor de literatuur de beteekenis hebben van Van Nu en Straks.

Maar Mr. Cornette houdt niet van groote tijdschriften. ‘Niemand heeft er nog behoefte aan’ schrijft hij; en dat lijkt wel eenigszins inkonsekwent van wege iemand die geregeld medewerkt aan het grootste tijdschrift van Nederland: De Gids. ‘Onze belangstelling gaat naar meer avontuurlijke zijpaden’, bekent hij. En zoo komt hij er toe aan zekere ‘kleine’ tijdschriften als b.v. Het Roode Zeil, dat reeds gezonken was vóór het de pier bereikte, toch nog een zeker karakter toe te schrijven. We zullen niet twisten over de voorkeur van Mr. Cornette, wiens belangstelling gaarne het nieuwe en het nieuwste achterhaalt, ook buiten deze grenzen; hij heeft alleen ongelijk gehad met een bisschoppelijke plechtigheid te spreken van ‘onze’ belangstelling, waar hij niets meer dan een persoonlijke meening verkondigde. Wij zijn geenszins gekant tegen avontuurlijke tochten, wanneer die niet uit snobisme of aanstellerij worden gewaagd; avant-garde tijdschriften hebben een rol te vervullen die een algemeen tijdschrift niet vervullen kan. Maar beide hebben hunne taak; de eene doorgaans van voorbijgaanden, de andere van meer bestendigen aard.

En wat Dietsche Warande betreft, het heeft zijn noodzakelijkheid en zijn leefbaarheid bewezen doordat het leeft; en leeft uit eigen kracht. En wanneer Mr. Cornette beweert niet zoo heel zeker te zijn van zijn bestaan, gebaart hij maar zoo... Want een maand te voren heeft dezelfde heer Cornette in het tijdschrift De Gids een uitvoerige bespreking gewijd aan onze dubbel-aflevering: Zoo verhalen de Vlamingen. Hij weet dus dat we bestaan en hij weet dat we iets doen. Deze bundel mocht den heer Cornette slechts matig bekoren. Het was zijn recht aldus over dezen bundel te oordeelen en zijn plicht het te zeggen in zijn bespreking. Maar Mr. Cornette

[p. 247]

heeft blijkbaar geheel over het hoofd gezien dat deze bundel niet was: een bloemlezing, een keur uit het werk der Vlaamsche Verhalers in de laatste veertig jaren, maar: een boeiend dubbelnummer van een tijdschrift, waaraan een vijf en twintigtal vlaamsche prozaschrijvers heeft meegewerkt.

Maar Mr. Cornette heeft tegen dezen bundel een ander bezwaar: wij hebben ‘niet de minste proportie in acht genomen’. Immers Buysse krijgt slechts vijf, Streuvels zes, en De Bom vier bladzijden, terwijl het echtpaar Claes-Vetter bedeeld werden met vier en dertig bladzijden! Ik wil hopen dat het liberalisme van Mr. A. Cornette ons niet van zulk bekrompen clericalisme verdenkt, dat we opzettelijk aan Buysse zoo weinig plaats zouden hebben toegemeten, maar het staat er toch een beetje vreemd. Want, ten eerste had Mr. Cornette kunnen weten dat C. Buysse dergelijke vernedering niet zou hebben geduld; en ten tweede moge hij vernemen dat ik aan C. Buysse uitdrukkelijk geschreven heb, dat alhoewel de gemiddelde lengte der bijdragen op tien bladzijden was gesteld, wij voor hem deze ruimte gaarne zouden overschrijden. Maar C. Buysse heeft ons niet meer ingezonden dan we gebruikt hebben. Evenmin als De Bom; en de keuze uit Streuvels' werk is met zijne instemming geschied.

Zin voor proportie heeft de redactie van dit tijdschrift wel. En in dit opzicht heb ik iets te bespreken met Dirk Vansina.

Deze beweert in het laatste nummer van het tijdschrift De Pelgrim, dat hiermee ook al weer ter ziele is, dat ik me zou hebben geërgerd aan de onhandigheden van het genie, dat Verschaeve heet. Hij is verbolgen omdat ik me ‘genoopt gevoeld (heb) op een zitting van de Kon. Vl. Academie het wraakroepend feit aan te klagen dat Verschaeve als geniaal geroemd werd. Maar Verschaeve is geniaal niet omdat hij knapper is - hij is het overigens niet - maar omdat hij een ander doel beoogt en vaak bereikt dan hetgeen wij allen nastreven’. (De Pelgrim.)

Ik heb in de Vl. Akademie het gemis aan kritischen zin en zin voor verhouding bij den doorsnee intellectueel aangeklaagd; en ik zal het nog doen. ‘Ze sloegen indertijd, zegde ik daar, niet zoo gemakkelijk iemand tot ridder als men in Vlaanderen iemand tot genie zalft. We hebben het met L. Dosfel gedaan, die in zijn eerste literatuurjaren verbazend vroegrijp en werkelijk sterk begaafd bleek te zijn.

[p. 248]

We hebben het later met Verschaeve gedaan, zonder onderscheid tusschen zijn werkelijke gaven en zijn retholiek.’

Dat heb ik gezegd. Niets meer, maar ook niets minder. Doch de dankbaarheid, die Dirk Vansina verschuldigd is aan het werk van Verschaeve heeft hem een beetje onrustig doen lezen.

Vooreerst heb ik nergens beweerd of geschreven dat er geen geniale vondsten of flitsen zouden zijn in het werk van Verschaeve, maar dit is nog geen voldoende reden om de rethoriek als echte waar op den koop toe te nemen.

Over onhandigheden bij een begenadigd kunstenaar zal ik niet struikelen. Onhandigheid is geen bewijs van minderwaardigheid; het is ook geen bewijs van superioriteit, zooals sommigen meenen. Ik houd het met het woord van Juliaan De Vriendt: van de behendigaards is doorgaans niet veel te verwachten voor de kunst; de kunst moet het hebben van de onhandigaards die nooit tevreden over zichzelf, gestadig worstelen om hunne onmacht te overwinnen.

Maar wat ik in Verschaeve heb verworpen is niet: onhandigheid; wel: zijn rethoriek. Dat is niet hetzelfde. Onhandigheid raakt niet de kern van een dichterschap; rethoriek wel. Rethoriek is bij sommigen een organisch gebrek; bij allen is het een onzuiver element die het wezen zelf van het dichterschap aantast. En daarom betreur ik dat het werk van Verschaeve, door leeraars met onvoldoenden kunstzin, onoordeelkundig wordt gebruikt. De jeugd vergaapt zich zoo gauw en zoo graag aan rethoriek. Laten de leeraars dus uit het werk van Verschaeve kiezen wat die geestdrift voor schoonheid en grootheid kan doen ontwaken of prikkelen, zonder hen te voeden met rethoriek. Gezien de naoorlogsche atmosfeer die over Vlaanderen hangt, is het misschien niet overbodig hierop de verklaring te laten volgen dat ik dit oordeel over Verschaeve's werk twintig jaar geleden, met dezelfde overtuiging heb verdedigd. En in verband hiermede wil ik aan Dirk Vansina even het oordeel herinneren van Dr. J. Persijn, dien hij, bij mijn weten, nergens van kortzichtigheid beschuldigd heeft. Dr. Persyn heeft den opgang van Zeemeeuwe-Verschaeve met een onbeteugelde geestdrift begroet, maar toen hij in het rustiger Oxford ten gerieve van de Engelschen zijn overzichtelijk boekje ‘A glance at the soul of the low countries’ schreef, zag hij het werk van Verschaeve met klaarder oogen. En toen schreef hij: ‘Verschaeve is the poet of Zeesymphonieën, a great poet indeed when he does not versify’.

[p. 249]

Dat Verschaeve ‘een ander doel beoogt... dan hetgeeij nw allen nastreven...’ ik ben waarlijk niet zoo bijzichtig dat ik dit niet merken zou, maar de kwestie is vooral: of en in welke mate hij dit doel bereikt. Hoe hij dit bereiken mocht laat me volslagen onverschillig, maar op het bereiken komt het aan.

Den grootschen aanleg van Verschaeve heb ik nergens miskend of onderschat; de wezenlijke schoonheid en grootheid in dit werk verheugt me even diep als Vansina, maar het is mijn recht, zonder kortzichtigheid, te zeggen waar de luidruchtigheid van zijn woord een holte dekt.

We hebben in Vlaanderen wel gevoel voor grootheid; maar we hebben te weinig zin voor verhouding. En Dirk Vansina brengt er een nieuw bewijs van, in datzelfde Pelgrim-nummer, waar hij nu reeds Victor Leemans als ‘een onzer stevigste denkers’ begroet Ik wil hopen dat de heer Leemans, die ongetwijfeld knap en zeer aktief is, bescheidenheid genoeg bezit om zich te ergeren aan dergelijke grootspraak en zich te schamen over de ‘denkers’ van Vlaanderen.

A.V.C.

*^**

En een derde of: ‘gebroken rechtszweir’ à la Allaeys.

Vraag niet: ‘Met botersaus?’ want je kan je aldus enkel blameeren in de oogen van alle welgeaarde West-Vlamingen. Maar gaarne beken ik dat je min of meer te verontschuldigen bent. Je dacht waarschijnlijk aan het gastronomische woord zwezerikken en zoo kwam je ertoe het woord ‘rechtszweir’ voor een menu-woord te aanzien. Dat spruit blijkbaar voort uit het feit dat je verzuimde het lezensvaardige artikel van dien oolijken dr. Allaeys te lezen in het ultieme nummer van De(n) Pelgrim. Daar zul je bemerken dat de geleerde schrijver aanstipt betreffende wijlen Pol de Mont: ‘Onlangs heeft zijn gebroken rechtszweir de tooneelschrijver Paul de Mont uit Ninove, gepoogd daar een uitleg te geven...’

Nu is het urbi et orbi en ver en ‘kortbi’ bekend dat Paul de Mont de neef van Pol de Mont was. Zonder nu op onkiesche wijze op familieaangelegenheden in te willen gaan stelt ieder onbevooroordeeld en nuchter mensch zich de vraag: wat voor een potje hebben ze daar in die familie gebroken, werd er tegen de geboden van Kerk en Staat openbaar gezondigd zoodat het resultaat van die

[p. 250]

breuk de Ninoofsche belastingontvanger was? Duizendmaal neen, veeleer veronderstelt men dat die gebroken toestand wijst op een aangetrouwd verwantschap. Raad ik juist dan is een gebroken hoeis-het-ook-weer een collaterale afstammeling en zijn wij, sukkelaars die probeeren nederlandsch te schrijven, allen zooveel we zijn, rechtszweiren van ons eigen ouders en op ons beurt zijn we dan weer gebroken rechtszweiren van een aantal ooms en tantes die God weet hoe heeten in het taaltje dat het dr. Allaeys behaagt te schrijven. Ah! la belle chose que de savoir quelque chose.

Ergens in zijn artikel stelt dr. Allaeys voor een Raadberek aan te stellen. Ja, laat ons raadberekken. Wij zullen een raadberek samen stellen uit halve, heele, gebroken en ongebroken rechts- en links-zweiren om uit te maken of we zullen voortgaan ons nog langer potsierlijk te maken met ons kerstekinderlijk particularisme van ‘bachten de Kuppe’.

X.