Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1931

[p. 638]

Een kort Verhaal

De geslachtsboom van Henri van Beveren kan ik u niet overschrijven. Ik weet maar één zaak: dat zijn vader advokaat was en de Sprinkhaan heette. Zijn kollega's gaven hem die naam niet, omdat zij het kerfdierachtige van zijn lichaam benijdden, maar zij waren jaloersch van de prooi, die het insekt geviel. Want in die provinciestad, was er ook maar één advokaat die werk had en die ééne was meester van Beveren. Die edelachtbare kende de rechten zoo goed dat hij tezelfder tijd zijn klanten van hun geld kon ontlasten en ze tevreden stellen, zelfs als zij hun geding verloren. Binst de twintig jaar dat hij pleitte, hebben de rechters van de boetstraffelijke meer plezier gehad dan al de andere rechters van het koninkrijk samen, en dat beteekent iets! Want advokaat van Beveren was onweerstaanbaar. Zijn pleidooi was telkens zoo oorspronkelijk en zoo dom, dat alle wijze menschen hem luidop hoorden zeggen wat ze alleen bij zich zelf durfden denken. Hij sprak tien minuten, nooit langer en toen hij gedaan had vreesde de voorzitter telkens te ontploffen. Dat was die oude, maar toen er een nieuwe werd benoemd, die natuurlijk uit een nog kleiner stadje kwam en daardoor grooter manieren had, onderbrak deze het betoog van de sprinkhaan.

- Meester, zei hij, edelachtbaar en streng zooals het past, meester, blijf bij de zaak. Wij spelen hier geen klucht.

En de meester wedervoer: ‘Als U liever in een cirkus optreedt, tot daar.’

Advokaat van Beveren is gestorven in zijn vier-en-vijftigste levensjaar. Hij had toen negen honderd en drie en tachtig processen gepleit en er evenveel gewonnen. Want hij won ze altijd, alhoewel zijn klanten er iets meer dan vijf honderd dubbel verloren: zij betaalden hem het honorarium en de staat de boete of het gevang. Had de advokaat nog drie maanden in dit ondermaansche diep in verbanning mogen blijven, hij zou zijn duizendste proces laten vierén hebben met de gebruikelijke luister der kleine steden: een banket voor

[p. 639]

de chieke lui, en voor het gemeene volk een velokoers en een vuurwerk. Ongelukkiglijk is hij te vroeg zijn eigen zaak moeten gaan pleiten, en wie weet of hij die ook niet gewonnen heeft.

Onder tweeduizend kilos arduin en baksteenen ligt de Sprinkhaan nu verpletterd. Het monument laat zien wie er onder ligt: het draagt de noodige teksten en het noodige verguld. En er staat een groote waarheid op. De van Beveren's zijn van een oud en antiek geslacht genoeg om te weten, dat de grootste wet van dit ballingsoord, steeds luidde: ‘Pluimt den boer!’ De sprinkhaan heeft het voorschrift getrouw en ijverig uitgevoerd, en daardoor is het geen kwaadwilligheid de R.I.P. op zijn graf te lezen: Rust in Pluimen.

Dat eervolle en drukke leven, gaf aan zijn vrouw de genade der eenzaamheid. Zij leefde buiten de wereld van haar echtgenoot, om alleen bekommerd te zijn met de opvoeding van hun eenig kind, hun Henri. De kleine was lange jaren ziekelijk geweest, en zijn moeder heeft vele uren bij zijn bed gezeten en als een groeiende plant het jonge leven geleid. Zij heeft over haar jongen al de teederheid en de liefde uitgestort, die de Sprinkhaan niet noodig had en dan ook niet vermoedde te bestaan.

Liefde is een kracht waar niemand aan weerstaat. En Henri werd iemand, zooals wij in ons schoonste uren droomen te worden. Hij deed zijn stage in de hoofdstad toen zijn vader stierf, en het grootste deel van zijn vaders klanten waaide naar hem over, toen hij zich het jaar daarop in het stadje kwam vestigen. Na enkele maanden, waren zij echter tot de helft geslonken, de jonge meester van Beveren bleek te ernstig voor de pessimisten, die de beschuldigden toch altijd zijn. Hij won nochtans evenveel processen als zijn vader en hij begreep dat dit meer bij de zaken dan bij het pleiten toekwam. Hij beging ook de fout niet genoeg te rekenen, hij onderschatte het belang der betaalde rechtvaardigheid.

Maar niettegenstaande deze tegenslagen vond hij zich zelf en zijn weg. Hij studeerde hij leefde en werd een mensch. Dat is weliswaar onbelangrijk bij iemand die men als meester aanspreekt, maar hij benaderde daardoor zijn moeder die een heilige was en die hij niet missen kon. Zij gaf hem raad, zij bad Gods engelen over hem te waken en toen haar zoon ontgoocheld en weemoedig van het gerechtshof terugkwam, ging ze stilletjes bij hem zitten en zei:

[p. 640]

- ‘Henri, het belang ligt niet in het menschelijke bij de menschen.’

En hij begreep dat. Hij handelde zijn leven lang ernaar.

Toen Henri van Beveren vier jaren thuis was werd hem, gezien de verstrekkende invloed die wijlen zijn vader had, een plaats aangeboden op de kandidatenlijst der rechtsche partij, voor de wetgevende verkiezingen. De Sprinkhaan had immers zoo vlug met die wetten omgesprongen, dat de partijleiders meenden dat zijn zoon ze gewillig zou helpen maken hebben. Hij was zinnens te weigeren, maar zijn moeder die nochthans wel wist dat haar Henri er te goed voor was deed hem aanvaarden, voor de zaak. En om de zaak te dienen, kreeg hij de zevende plaats op de lijst, ware er een negen-en-veertigste geweest, hij zou die negen-en-veertigste hebben gekregen. Hij ging op kiesronde, hij werd vooruitgeduwd als de zoon, gij weet wel heeren, van den beroemden advokaat. En hij sprak dan zelf. Tien per honderd der kiezers luisterden en de negentig per honderd anderen begrepen hem en juichten instemmend toe. Zij verlieten ernstig knikkend de zaal en als gevolg van dat geknik, won hij voor de partij, duizend en zeven-en-zeventig stemmen. Het aantal witte en ongeldige briefjes was ook merkelijk gedaald; de voorzitter van het kieskomiteit beweerde met 5%, maar zijn sekretaris vond dat het 0,07% meer was. Inderdaad een schoon welslagen, dat werd gevierd op de manier waarop de Sprinkhaan zaliger zijn duizendste proces gedenken wou. In de plaatselijke krant verscheen de foto van ‘den volksvriend Henri van Beveren, die aller harten gewonnen heeft’. Hij had ze weliswaar zelf niet willen geven, maar politiekers zijn God zij gedankt, vindingrijk, en bij den fotograaf, die altijd ‘aangezichten’ liggen had, die niemand als het zijne wilde erkennen, omdat zij te goed aan iedereen en niemand geleken, vonden zij een kop die zonder te groote verwikkelingen mogelijk te maken, aan den kandidaat geleek zooals een ezel aan een paard.

Dit schitterend resultaat bracht hem voor de tweede kiezing, vier jaar later op de derde plaats. En in de kamer.

Hij had goesting om te schreien dien avond. Zijn moeder trok zijn handen naar haar toe en zei:

- ‘Verdedig ginds de zaak tegen de zakenlui, gij moet uw grootheid niet ontvluchten. Want die grootheid zal een marteling zijn.’

Zij zei niet anders dan wat hij dacht. Maar hij vreesde het niet,

[p. 641]

hij keerde zijn gelaat naar haar toe. ‘Ik zal er ook mijn plicht doen, sprak hij. Hij meende het, want hij begreep toen nog de stelregel van zijn vader niet en voor zijn eigen leven begreep hij hem nooit.

Sindsdien heeft hij het parlement niet meer verlaten, tot op de dag dat hij ontslag nam. Hij sprak als de anderen, die altijd spreken, niet meer wisten wat gezeid - hij zei dingen die de bladen op een verstandige manier herwerkten want de waarheid is vaak rauw om hooren.

Een paar keeren werd getracht hem er uit te krijgen, buiten zijn wete natuurlijk. Maar de goede goden waren machtig genoeg om dat te verhinderen. Zij wisten dat het gedacht onder zijn heengaan zou geleden hebben. En zij behielden hem, zij stootten hem vooruit, spijts de slangen, de papegaaien en de andere faunen der partij.

Henri van Beveren was drie-en-dertig toen hij met zijn moeder het stadje verliet en naar de hoofdstad ging wonen. En het volgende jaar trouwde hij. Hij ontmoette haar op een morgen bij een oude kollega en sinds zag hij haar oogen in al de oogen die naar hem keken. Zij hadden elkander lief, en later als man en vrouw beminden zij elkander, tot dat zij stierf. Van het kind, het éénige dat God hun gaf.

Hij bleef vier weken uit het parlement weg, en de dagbladen schreven dat hij zinnens was zijn ontslag te geven. Op dat bericht kwamen al zijn vijanden en smeekten hem toch te willen blijven. Maar zijn vrienden hadden medelijden en eerbiedigden zijn zwijgen en zijn leed. Eindelijk besloot hij terug te gaan en ook zijn moeder zei:

- ‘Het zal u verstrooien. En ook, het gedacht is meer dan uw leed.’

Zijn geweten had hem geboden te blijven en hij deed het. Zijn vrienden kwamen met een woord van dank en de anderen waren woedend. Zij mompelden dat hij slimmer was, dan zij in hun slimheid hadden voorzien.

Zijn moeder zorgde voor het kind en hij zorgde voor het volk. Met de jaren werd hij wijzer en dieper. De erfelijkheid van de Sprinkhaan werkte verkeerd. Als hij sommige mannen van zijn groep zag zitten, werd hij beschaamd over zijn eigen. Zij waren hem veel te glad en veel te flink.

Hij groeide stilaan tot een der leiders der partij, alleen door er in werkelijkheid een leider van te zijn. En op zekere morgen toen het

[p. 642]

ministerie dat jaar voor de eerste keer in verlof werd gezonden, werd hem een portefeuille aangeboden. Hij vroeg bedenktijd niet omdat het de mode is, maar om ervan te kunnen spreken met zijn moeder. Hij verlangde zich meer met zijn jongen te kunnen bezig houden, zijn Karel scheen bijna een vreemdeling voor hem. Maar wat zijn hart ook begeerde, het hoofd dwong elders. En moeder raadde ook: ‘Aanvaard’.

Hij werd minister. Hij reisde, zat feestelijkheden voor, ging dineeren en moest diners geven. Thuis zagen zij hem niet dikwijls, en moeder verouderde. De jongen was meer aan zich zelf overgelaten, hij geleek aan zijn vader niet. Van Beveren behield zijn waardigheid slechts drie maanden, hij was niet glad genoeg en veel te recht door zee. In een redevoering zei hij een paar dingen die te waar en te gewaagd schenen aan zijn ploegmaten en zij verzochten hem om gezondheidsredenen heen te gaan. Wat hij ook deed zonder er verder over te gewagen tegen de menschen. Doch hij bleef 's morgens wat langer in de kerk zitten. Hij begreep dat hij niet goed genoeg was voor die hooge post.

's Anderendaags bemerkte hij verwonderd hoe de bladen van zijn tegenstrevers hem eerden. En voor de eerste keer van zijn leven gerook hij de stank van slechte inkt.

Ondertusschen viel zijn moeder ziek. Haar zoon zat bij haar, hij keek naar buiten, naar de boomen in de tuin en naar de wolken boven de boomen.

- ‘Let op Karel, drong zij aan. Hij is een ander mensch dan wij.’

En zij zwegen. Zij vroeg hem vergiffenis om wat zij hem misdaan had en hij ook. Zij smeekte hem, niet te weenen en hij deed het niet, zoolang zij hem kon zien. Hij waakte de gansche nacht, tegen de morgen sloot hij haar oogen voor altijd. En toen hij in de voormiddag door de straten liep, omdat hij niet meer stil blijven kon, voelde hij dubbel pijnlijk dat iets uit hem was weggescheurd.

Die rouw was den heeren die naar zijn ontslag verlangden een welgekomen gelegenheid. En ditmaal gaf hij gewillig toe. In de pers werden de ‘voetstappen’ verhaald van de vele persoonlijke vrienden, die hem trachtten op zijn besluit terug te doen komen, maar al die vriendelijkheid gebeurde alleen in de pers.

[p. 643]

De partij gaf een afscheidsbanket. Er waren twee honderd en drie-en-veertig aanzittenden. De namen van die heeren werden hem aangeboden in een schoon album, waar zij tusschen bloemenranken en tierelantijnen gedrukt stonden. Hij nam het boek en zag op de eerste bladzijden zijn grootste vijanden staan, deze uit de partij zelf. En toen begon hij langs achter te lezen, om reeds na drie bladzijden uit te scheiden.

Hij zat aan de eeretafel, omringd door machten en heerschappijen. Er was veel vreugde, ‘met verdriet om zijn heengaan vermengd’ luidden de verslagen. Henri van Beveren liet zijn blik over de tafels gaan. Hij keek naar links en hij keek naar rechts en verstond beter de parabel over de genoodigden.

Aan het nagerecht werd er getoast door vier verschillende heeren. Zij zeiden dingen die ze zelf niet geloofden en daarom hadden zij naar groote woorden gezocht. En daarna, stond hij zelf recht en dacht aan de dertien - of waren zij dertien in het vierkant -, die blij waren dat hij daar stond om een afscheidswoord te spreken. Zij knorden nu voldaan en er liepen zelfs tranen langs hun wangen. En hij bleef twee minuten staan zonder één woord te vinden en zwolg zijn tranen door.

- ‘Vrienden, zei hij, gij zijt bedankt. Bemint de overtuiging boven alles. Vergeet niet, dat wij allemaal menschen zijn, en het schoonste bederven kunnen door onze etterigheid en schraapzucht. Nogmaals, gij zijt bedankt.’

Het vierkant van dertien juichte toe met de mond, en het overschot met het hart. En toen het gedaan was, keken de eersten naar elkander en bedoelden te zeggen: ‘Wij hebben dat toch fijn gelapt!’ Zij gaven de journalisten wenken voor het verslag, dat niet compromettant voor den ouden strijder mocht zijn, die door zijn jaren en in zijn ontroering waarheden had aangeraakt die best door het plebs vergeten blijven.

Henri van Beveren werd een eenzaam mensch. Hij was altijd alleen geweest, maar hij had de eenzaamheid nooit zoodicht gevoeld. Hij zat met zijn boeken en dat was alles. Zijn zoon verbleef bij hem niet meer, hij was in een voorstad gaan wonen als advokaat. En regelmatig kwam hij bij zijn vader om geld, want hij kon natuurlijk zijn bestaan niet winnen.

De vader die zooveel had doorzien, doorzag zijn eigen kind niet.

[p. 644]

Zijn Karel dien hij beminde boven al het aardsche en voor wien hij alles zou hebben gedaan.

Op een avond komt een vriend, het was een vriend. Hij sprak van Karel.

- ‘Weet gij...’ Hij werd verwittigd dat zijn zoon slecht leefde en dat hij schulden miek.

Henri van Beveren zette den vriend aan de deur.

Maar de week daarop reeds, kwam zijn zoon terug om geld. Hij vroeg een som die de oude zelfs niet geven kon. En toen deze om uitleg vroeg, om uitleg smeekte, viel Karel tegen hem uit en verweet hem zelfs dingen, waar hij nooit had aan gedacht. Hij rukte de sleutels van de brandkast uit zijn vaders handen en bestool hem onder zijn oogen. Hij vloekte dat er zoo weinig was en toen de andere, bevend en met tranen in zijn keel, de handen strekte om hem te weerhouden, stootte de kerel ze ruw af.

Dat was teveel ‘Ga voort!’ beval de ouderling en wees de deur.

Karel lachte schamper en ging. ‘Gij zult me niet meer moeten wegjagen, ik kom hier nooit terug.’

Dat had de vader niet bedoeld, hij wou verklaren, vergiffenis vragen zelfs, maar de andere was verdwenen en keerde niet terug.

De oude schreef zijn zoon een brief waarop geen antwoord kwam, en hij herhaalde het gebaar tot tweemaal toe. Maar hij wachtte te vergeefs, weken, maanden en in de winter werd hij ziek. Doch Karel kwam niet.

De dokter beval hem te rusten. ‘Uw hart is versleten, zei hij. Geen overbodige bewegingen maken en nergens mee inzitten.’

Zoo lag de oud-volksvertegenwoordiger en -minister zijn leven te bemijmeren, hij dacht aan zijn vader die de menschen de Sprinkhaan heetten, hij dacht aan zijn moeder die een heilige was. En aan zijn zoon. Hij wist dat hij in zijn leven alles gewonnen had, waar de anderen die het betrachten het nooit zouden krijgen en hij had het gewonnen tegen zijn eigen wil in. Maar door dit winnen was hem alles ontgaan.

Zoo overwoog hij en wachtte. Hij was er van overtuigd dat zijn zoon zou komen, hij had geen ander verlangen meer. En dan die laatste dag, tegen avond, wist hij zeker dat iemand hem roepen zou. En inderdaad, toen het reeds duister was, begon de telefoonbel te rinkelen in het aangrenzend vertrek. De zieke luisterde of hij de knecht hoorde naderen, maar niemand kwam. Hij was zeker uitgegaan.

[p. 645]

De bel rinkelde en de vader dacht: het is mijn zoon. Hij aarzelde één oogenblik, toen gleed hij uit het bed. Voor de eerste keer van heel zijn leven overstroomde de vreugde als een groot en eindeloos water zijn hart. Ver van hem waren alle politieke konstellaties, ver van hem was alles dat de anderen verlangden, toen zijn hart brak, nog eer hij de hoorn ooit aanraken kon. En toch hoorde hij iemand zeggen: ‘De Meester is daar en Hij roept u!’

André Demedts.