Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1931

[p. 367]

De tragi-komiese toestand onzer tijdschriften

Waarde Marnix Gijsen,

U hebt onder dezen titel in de laatste aflevering van Kunst-Opbouwen een artikel geschreven, waarvan u bij voorbaat hebt gevoeld dat het ‘meer dan een vriend kwetsen’ kon.

Ik weet niet of het inderdaad bij anderen de vriendschap heeft gegriefd, maar zeker heeft het ons allen onaangenaam verrast. En, waar onze vriendschappelijke omgang nooit het vermoeden heeft gewekt dat u de leiding van dit tijdschrift of de opname van om het even welke bijdrage minder gelukkig vondt, gaf me uw artikel zelfs een zeer onbehaaglijk gevoel. Te weten dat uw stuk de vriendschap kwetsen kon had u ervan moeten weerhouden de bezonnenheid en de bezonkenheid, die al uw ander werk kenmerken, prijs te geven, om een artikel te schrijven dat de waarheid evenmin als de vriendschap dient.

Uw oordeel treft zonder genade of onderscheid elk weekblad en elk tijdschrift in Vlaanderen. Wat hebben wij aan te bieden, vraagt ge u af, tegenover den kultureelen arbeid der Noord-Nederlandsche periodieken?

‘Als maandschrift bezitten wij buiten het lijk van Vlaamsche Arbeid en afgezien van uitgaven voor specialisten, de bleke Vlaamsche Gids, de hernieuwde Dietsche Warande en de slappe Tijdstroom’... ‘Als weekbladen hebben wij de vijandige gebroeders Jong Dietschland en Hooger Leven’...

En uw oordeel over deze uitgaven? Ik schrijf het hier over ten gerieve en ten controle van onze lezers:

‘Ik val van de eene verbazing in de andere wanneer ik onze weekbladen lees, want ik merk hoe zij gestadig meehelpen om de provinciale atmosfeer die ten onzent heerst en die een blijvende bedreiging is voor onze kultuur, op onverantwoordelijke wijze aanmoedigen en bestendigen. Er is geen enkel onzer tijdschriften, waar niet rijp en groen, gezond en ongezond verstand, talent en bluf dooreen en op gelijke voet aan het woord komen. Niemand van de verantwoordelijke

[p. 368]

redacteurs schijnt de moed te hebben ook maar een enkel artikel beleefd of onbeleefd aan zijn inzender terug te sturen’... ‘Er zijn in Vlaanderen een aantal mensen die met even veel gezag en talent een artikel schrijven kunnen dan wie ook in Nederland, maar zij worden dikwijls afgeschrikt door de nabuurschap, onomkombaar en beledigend, van proza van possierlijk allooi. Met hun zelfrespect wordt hoogst zelden rekening gehouden. Het krities vermogen van de hoofdredakteurs vooral schijnt door welwillenheid, kopienood, vriendschapsbanden zodanig verzwakt dat men op alles voorbereid mag zijn.’

Ziedaar de kern van uw verwijt en ziehier het verweer van dit tijdschrift, opdat het groepje, binnenlands en buitenlands, dat zich het gretigst verzadigt aan bedilliteratuur over Vlaanderen niet ongestoord geniete van uw proza.

Ik zal niet struikelen over het minder gelukkig fatsoen van uw artikel, maar ik wil u niet de gelegenheid geven mijn zwijgen te begrijpen als een gemis aan moed, waarvan u zoo lichtvaardig en onverdiend al de redacties van de vlaamsche tijdschriften en weekbladen beschuldigt; ik zou haast zeggen: tegen beter weten in. Want meer dan een maand voor het verschijnen van uw artikel had ge kennis van bijdragen die we, pas en zeer tot ons leedwezen hadden afgewezen; maar ongerekend de ongevraagde verzen en bijdragen die we wekelijks terugzenden, wil ik u gaarne vertrouwelijk een lijstje voorleggen van een paar dozijn bijdragen van wetenschappelijken, letterkundigen en kritischen aard, die door de redactie werden terzij gesteld, al hadden de stellers dezer bijdragen alle minstens een paar boeken op hun aktief. Het beteekent geen onvriendelijkheid tegenover deze genoodigden of inzenders dit, in antwoord op uwe beschuldiging, mee te deelen. De besten onder ons hebben minder gelukkige momenten: ik heb er in de laatste jaren geen treffender bewijs van ondervonden dan uw eigen onrechtvaardig artikel, - maar de redactie van dit tijdschrift is van meening dat ze den schrijver van een minder passend artikel beter door een weigering dan door de opname dient. En ze is bescheiden genoeg om haar eigen werk aan dezelfde vrijmoedige kritiek te onderwerpen. Aan moed ontbreekt het ons dus niet. Aan kopienood hebben we nooit geleden. Aan wat dan wel? Zijn we dan zoo kritieken smaakloos dat we 't ongezond verstand niet kunnen onderscheiden van 't gezonde, noch bluf van gave en van talent? De redactie van dit tijdschrift is even afkeerig als u van de larieliteratuur waarvan u een

[p. 369]

paar staaltjes citeert, zij strijdt met dezelfde opzettelijkheid tegen voorbarige zelfgenoegzaamheid en kinderachtige zelfoverschatting, tegen onnatuur en rethoriek en 't jammerlijk gemis aan kritischen zin waaraan dit nog onvolgroeide vlaamsche volk lijdend is. Maar waar hebben wij bluf en onverstand aan het woord gelaten in dit tijdschrift? Sla er nog eens enkele afleveringen op na, laten we zeggen sedert Oktober, om dit onderzoek niet noodeloos te rekken, en zeg me: waar zit de bluf en het onverstand? In het artikel van uw leermeester prof. Van der Essen? In dat van Dr. Elias, dien u, meen ik, rekent tot de jonge sterke geesten van dit land? Of in de bijdragen van Leo Picard en Dr. Van Roosbroeck, die ik door uwe bemiddeling heb ontvangen? In die van Urbain Van de Voorde, prof. Arcari, Constant Eeckels, Marie Koenen, Leopold Levaux, M. Belpaire, Felix Rutten, E. De Hovre, J. Eeckhout, Antoon van Duinkerke? In de kronijken van Arrigo Levasti, R. Lozada, Jan Hallez of Jules Persijn? de mijne geef ik gaarne aan uw oordeel prijs. Bedoelt u misschien de bijdrage van Gerard Walschap die u tegelijk prijst om zijn vinnige kritiek en als hoofdredacteur van Hooger Leven van kritiek- karakter- en smaakloosheid beschuldigt? En wat is er buiten de antwoorden op. de rondvraag over den stand der kritiek in Vlaanderen nog meer verschenen in deze afleveringen? Een viertal niet onverdienstelijke verzen of korte bijdragen van jonge menschen wie we deze kans gaarne hebben gegeven. Is dit gezelschap waarvan de meesten ook medewerken aan de Noord-Nederlandsche tijdschriften dan zoo min? We zullen gaarne van u de namen vernemen van de ‘mensen met gezag en talent’ van de sterke geesten in Vlaanderen wier zelfrespect zich door deze nabuurschap beleedigd waant. Wij willen beproeven ze te winnen voor een gemeenschappelijken arbeid. Want voor de twijfelachtige kans van hunne medewerking willen we gaarne de vernedering van een weigerend antwoord ondergaan. Wij zelf zijn bescheiden genoeg om ons niet te rekenen tot het ‘aantal mensen die met even veel gezag en talent een artikel schrijven kunnen dan wie ook in Nederland’; wij overschatten noch ons eigen arbeid noch het werk van anderen in Dietsche Warande, maar wij komen er voor uit dat we geen mal figuur maken in de rij der nederlandsche tijdschriften, en wij meenen te mogen zeggen dat we voor de kultureele wedergeboorte van ons volk doen, wat, met inachtname van de middelen over dewelke wij beschikken, doenbaar is. Maar over deze middelen schrijft u met een luchthartigheid die bevreemdend is. Ik weet niet welk tijdschrift u bedoelen

[p. 370]

kunt waar u beweert dat ‘de uitslagen van enkele periodieken bewijzen dat een tijdschrift in Vlaanderen wel degelijk een zaak kan zijn.’ Wat staat er nog recht van al de tijdschriften die deze laatste dertig jaar in Vlaanderen werden opgericht, al werden ze gespijsd door onvergoede bijdragen en veel ongerekenden arbeid? Ik heb niet den indruk dat de uitgave van de Vlaamsche Gids en De Tijdstroom zulk een loonend bedrijf is... en uwe verhouding tot Dietsche Warande is toch vertrouwd genoeg opdat u weten zoudt, wat trouwens een publiek geheim is, dat dit tijdschrift haast dertig jaar lang jaarlijks duizenden heeft gevergd; en dat het ondanks de verblijdende toename van abonnenten nog lang niet over de middelen beschikt om van dit tijdschrift te maken wat het eenmaal worden moet. Wat Nederland presteert op het gebied der tijdschriften waardeeren wij met dezelfde warmte als u, al is 't geraden u niet blind te staren op een tijdschrift als ‘De Gids,’ maar zoolang Vlaanderen niet zijn kultureele eenheid zal hebben herwonnen, zoolang de door u geroemde vlaamsche ‘intelligentia’ niet bij machte en niet bereid zal zijn in plaats van arme 65 fr. voor een jaargang, zooals nu, drie honderd vijftig en vierhonderd frank te betalen zooals de Nederlanders voor de Gids en Elsevier, zoolang zal het tijdschriftenleven in Vlaanderen niet zijn volle hoogte kunnen bereiken. Tenzij... tenzij we in plaats van verguizing zonder onderscheid en een misplaatste zelfrespect, een blijmoediger en een daadwerkelijker samenwerking mochten verwerven van alle krachten en sterke geesten in dit land. Op de concentratie dezer krachten is het streven van de redactie sedert jaren gericht. Maar het is niet bemoedigend dat u hiervan niets hebt gemerkt, noch van ons streven om door een systematische belangstelling te wekken voor wat er buiten deze landsgrenzen wordt gepresteerd, de vlaamsche krachten op te stuwen tot arbeid van grooter formaat en te hoeden voor zelfoverschatting.

U schrijft dat de vlaamsche werken meest alle eerst in Hollandsche tijdschriften zijn verschenen. Dat is waar, althans voor de romanliteratuur, want de Vlamingen onderschatten geenszins de waarde van de erkenning door de Nederlandsche tijdschriften en zij weten bovendien dat vaak de kortste weg om tot zijn eigen volk door te dringen langs het buitenland omloopt. Maar hier zit tevens een finantieele faktor aan vast, die u niet eenmaal schijnt te bevroeden. In elk geval ik heb nooit den moed gehad Streuvels of E. Claes of Timmermans of Roelants of Walschap te verzoeken mij een uitvoerigen roman af te

[p. 371]

staan dien ze in Holland konden plaatsen, en tegelijk met hun handschrift aan dit tijdschrift zeven, acht duizend frank honorarium kadeau te doen. Daarom waren we dubbel dankbaar desondanks verhalen als Herman Coene I en Pieter Fardé te kunnen geven, voor welke geen enkel nederlandsch tijdschrift afkeerig zou zijn geweest.

Zoo waarde Marnix Gijsen, is haast heel uw artikel, onverdedigbaar van inhoud, ongepast van toon en misrekend voor het doel. De verrassing van de zweep kan heilzaam zijn voor honden en muilezels, maar zij is onder vrienden nooit gebruikelijk geweest. De zorg voor Vlaanderen's kultuur is geen rechtvaardiging van uw stuk. Wij lijden niet aan overprikkeld zelfrespect noch aan vroegtijdige zelfgenoegzaamheid en wij zijn dankbaar voor elke hulp en elken raad. Wij meten het peil van dit tijdschrift niet aan den stand der abonnementen; wij weten wat het is en weten wat het worden moet. Want de zorg om onze kultuur is bij ons niet minder wakker, niet minder moedig en niet minder offervaardig dan bij u.

20 April.

Aug. van Cauwelaert.