Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1931

[p. 59]

Protestantisme en Huichelarij
door Anton Van Duinkerken.
Antwoord aan Pertinax (D.W. & B. November 11.)

Het zij mij vergund, zeer geachte heer redacteur van de ‘Dietsche Warande en Belfort’, met uwen prettigen Pertinax een weinigjen van meening te verschillen, niet alleen over mijn eigen fatsoen, dat hij aanvecht, maar over het wezen zelf der kwaal, die de huichelarij is. Uw medewerker ziet dit zielsgebrek al te zeer als een eigenaardige hoedanigheid der burgerklasse en verwijt mij op grond daarvan dat ik haar al te zeer zou zien als een bijzondere hebbelijkheid van mijne protestantsche landgenooten.

Liever laat ik in het midden van dit niet zeer beduidende meeningsverschil, wie onzer twee het schuldigst staat aan smakeloosheid: degene, die een maatschappelijke klasse beschuldigt of degene, die een godsdienstige secte aanklaagt van een verschijnsel, dat geen van ons beiden gaarne ziet. Is Pertinax die man, voor wien ik hem houd, dan heeft hij als romanschrijver duidelijk blijk gegeven van een bijzondere gevoeligheid voor de ondeugd der huichelarij, zooals zich die in katholieke landen voordoet. Ik wil hem daarom prijzen, zonder te vergeten, dat ik als polemist op het oogenblik mij bezig moet houden met hem te laken!

Pertinax vergeet namelijk, dat ik in mijn beschouwing over ‘Menno ten Braak en de Moraal’ niet het protestantisme als dogmatisch leerstelsel behandel, maar het residu van overgebleven godsdienstige gevoeligheden, dat heden ten dage in de protestantsch genoemde landen voor ‘religie’ opgeld doet. Uw Pertinax, mijnheer de redacteur, is een gelukkig mensch! Hij krijgt op zijn schrijftafel niet minder boeken dan ik, maar hoeveel lezenswaardiger boeken krijgt uw Pertinax altijd! Hij ziet nooit de uitgaven, die boven de Noordergrens van uw staatkundig afgebakend woongebied op den bespreker worden losgelaten. Hij weet om zoo te zeggen niet eens, dat de heer Cannegieter zich druk maakt over de vraag of Jezus geleefd heeft en ik vergeef hem dus van blijder harte, dat hij op zijn beurt zich niet

[p. 60]

druk maakt over de vraag of de heer Cannegieter leeft. Maar ik, mijnheer de redacteur! Ik, die moet constateeren, dat de heer Cannegieter bestaat (al is er geen sprake van, dat hij werkelijk lééft!) Hoe veel beklagenswaardiger ben ik dan uw humoristische Pertinax!

Als de heer Pertinax zich een maand in mijn schoenen bewoog, mijnheer de redacteur, zouden zijn likdoorns heviger zwellen van pijn dan zijn gemoed van verontwaardiging, ofschoon dit laatste vast en zeker hevig zwellen zou! Want hij zou inzien, dat het protestantisme niet meer gelijkt op de geuzen - en hagepreeken-religie der gouden eeuw, waarvoor hij eerbied - en terecht eerbied - schijnt te hebben. Want een mensch, die zich laat verbranden voor een dwaasheid, moge een dwaas zijn, hij is min of meer een respectabele dwaas. Doch iemand, die alleen maar dwaasheden uitkraamt en dwaasheden aanhoort, zoo iemand respecteer ik niet en respecteert, blijkens zijn ‘Ringsteken’ zelfs uw Pertinax niet. En zoo iemand is in mijn vaderland maar al te vaak de verpersoonlijking van wat men daar ‘religieuze aangedaanheid’ meent te moeten noemen.

Overigens, mijnheer de redacteur, geef ik Pertinax gelijk, dat het standsbegrip te maken heeft met de door mij aangeduide huichelarij. Maar gaf ik hem dit gelijk niet reeds in Augustus 1930, toen ik in het door hem aangevallen ‘Roeping’ artikel de volgende zinnen letterlijk neer schreef, recht na den zin, door Pertinax aangehaald:

‘Zulk een maatschappelijke onderscheiding van de zedelijkheids-categorieën heeft een ingewikkeld stelsel van huichelarij gevestigd, waardoor ook de rechtvaardigste rechtvaardige minstens zevenmaal per dag belemmerd wordt in zijn oordeel. Hierop is minder direct religieus dan wel sociaal gereageerd. Maatschappelijk-revolutionaire strevingen verwierven zich aanhang door de openbare eerlijkheid van hun protest tegen de gevestigde hypocrisie. Lees maar wat Busken Huet over Jacob Cats schreef, wat Multatuli meedeelde over het kantoor, waar Woutertje Pieterse terecht kwam, hoe Potgieter de zaak van den Pennelikker behartigde, Van Eeden de dominee schilderde, Heyermans de nette familie liet beraadslagen, Havelaar de sociale zegepraal van het materialisme bestreed en Kuyle de Half-watt-cultuur belichtte, en gij zult inzien, dat de opstandig denkende mensch minder fel reageerde tegen de regelmatig uitgeoefende onrechtvaardigheid dan tegen de stelselmatige huichelarij, die haar goedpraat en daardoor in stand houdt.’

Deze aanhaling kan U afdoend bewijzen, dat ik mij niet slechts tegen protestanten richtte. Ik klaagde niet het levende protestantisme

[p. 61]

aan, maar het ontbondene, het hedendaagsche, dat amper dien naam nog verdient.

Tenslotte, zeer geachte heer redacteur, heb ik nog een bezwaar tegen uwen Pertinax. Hij moest zoo boos niet worden, vind ik, als mijn vriend Gerard Knuvelder en ik over uwe en onze oude dichters het woord voeren. Immers, vraag ik mij af, zijn dichters minder merkwaardige beschouwings-objecten dan bijvoorbeeld Lourdesgangen, waarover toch een uwer beste jongere romanschrijvers - gij weet wel, wien ik bedoel - een alleszins dragelijk boek heeft vervaardigd? Gij zult mij toegeven: neen!

En daarvan afgezien, kan het niet zijn belang hebben, vergissingen te herstellen, zelfs als ze maar kleine vergissingen zijn? Ik meen stellig, dat zulks zijn belang hebben kan. Anders had ik deze bijdrage voor uw maandblad nimmer geschreven.